Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
dəyişməmişdir. Buradakı bəndlərin axırıncı misrası «Ney lədi baxtı qaranı?» sözləri ilə tamamlanır. Sözsüz ki, şeirin belə fərqli quruluşu mahnının melodik quruluşuna da öz təsirini göstərmişdir. Deməli, «Apardı sellər Saranı» xalq mahnısının başqa bir variantı da mövcuddur: Arpa çayı aşdı-daşdı, Sel Saranı aldı qaşdı. Ala gözdü, qələm qaşlı, Apardı sellər Saranı, Neylədi baxtı qaranı? Arpa çayı dərin olmaz, Axar suyu sərin olmaz. Sara kimi gəlin olmaz, Apardı sellər Saram, Neylədi baxtı qaranı? Qarağac kökün qırılsın, Dibinə balta vurulsun. Cilovdar, əlin qurusun, Apardı sellər Saram, Neylədi baxtı qaranı? Arpa çayı düşüb oda, Yaradan yetişsin dada. Sarı başmax üzür suda, Apardı sellər Saram, Neylədi baxtı qaram? Sel Saraya oldu yağı, Su bürüdü solu-sağı. Yasa batdı toy otağı, Apardı sellər Saranı, Neylədi baxtı qaranı? Gedin deyin XanÇobana Gəlməsin bu il Muğana. Muğan batıb nahaq Qana, Apardı sellər Saranı, Neylədi baxtı qaranı? ( 53, s.300-301) «Apardı sellər Saranı» xalq mahnısı öz melose- mantik, metroritmik struktur quruluşunu zəngin aşıq yaradıcılığından götürüb. Mahnının melodik dili aşıq havacatları üslubunda olduğu üçün onun ilk yaradıcısının da xalq içindən çıxmış və aşıq yaradıcılığına dərindən bələd olan bir şəxsin yaratması ehtimalı daha güclüdür. Bu fikrin doğru olmasını, mahnının metroritmik struktur qurulu şunun da aşıq yaradıcılığından götürülməsi faktı təsdiq edir. Tədqiq etdiyimiz mahnının melodik quruluşunun, səs sisteminin xalis kvarta intervalı həcmində olması sübut edir ki, bu mahnı qədim ənənələrimizdən bizə miras qalmışdır. Mahnının melodik strukturu mülayim səs dinamikası əsasında qurulmuşdur. Yəni, başqa mahnılara xas sıçrayışlı tonlar, melodiyanın sərt üfüqi istiqamətdə yuxarı hərəkəti burada izlənilmir. Melodik inikşaf sadə, sakit tərzdə olub ton-ton sekventvari inkişaf istiqaməti ilə aşağı səslərə hərəkət edərək öz inikşafını tapır. Melodiya «Segah» muğamının və ya mahnının əsas pilləsi (mayəsi) olan səs tonunun üst kiçik tersiya intervalı ilə başlayır. Melodik dilin struktur semantik quruluşunda həm muğam, həm də aşıq musiqi ünsürlərinin, ifadə vasitələrinin olması bu ha vanın melodik dilinin ahənginə, onun harmonik çalarlığma müsbət təsir göstərmişdir. Adətən mahnıların melodik dilinin zənginliyinə bir neçə amil və ifadə vasitələrinin istifadə formaları təsir göstərir. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdirlər: 1. Melodik dilin zənginləşməsi prosesi ilkin olaraq lad-intonasiya çeşidlərinin rəngarəngliyindən, seçim forma sından asılıdır. 2. Melodik dilin formalaşmasına mahnının metrik və ritmik struktur forması öz təsirini göstərir. 3. Melodik dilin zənginliyi onun, ənənəvi musiqinin hansı janr formasından əxs olunması ilə də ölçülür. Yəni xalq mahnısının musiqi dili milli olub hansı örnəkdən- folklor musiqisindən, muğam və ya aşıq sənətinə məxsus ifa üslublarından götürülməsi ilə də seçilir. «Apardı sellər Saranı» xalq mahnısının melodik dilində aşıq intonasiayaları ilə yanaşı muğam ifa mədə niyyətinə xas spesifik cəhətlər də vardır. Buna görə də onun musiqi dilinin harmonik dili öz zənginliyi ilə başqa aşıq havacatları üstündə olan mahnılardan seçilir. Məsələn; mahnı «Segah»m mayə pərdəsinin üst kiçik tersiya intervalı olan səsdən başlayarkən mayənin kvinta aşağı pərdəsindən (mayənin üst kvartasının oktava aşağı səsi) ton-ton aşağı enməklə müxtəlif səsaltı eedisləri edib melodivanı har- Г monik baxımdan zənginləşdirmək olar. Adətən belə gediş ləri muğam intonasiyaları ilə zəngin olan ifa üslubunda etmək daha da münasib olur. Melodik dilin harmonik müşayiətində isə həm aşıq harmonik ifa metodlarından (kvarta-kvinta quruluşlu akkordların bir yerdə ifası), həm də muğam ifaçılığmdan irəli gələn harmonik səslənmədən istifadə etmək olar. «Apardı sellər Saranı» xalq mahnısının poetikasının və melosemantikasınm təhlili göstərdi ki, Azərbaycanın mühüm strateji bölgəsi sayılan Naxçıvanın musiqi folkloru janrları arasında lirik-məhəbbət mövzusunda olan mahnıların bədii-estetik təcəssümü zəngin folklor ənənəsi üzərində qurulmuşdur. Təhlillər nəticəsində əldə edilən faktlar bir daha sübut edir ki, Naxçıvanın zəngin folklor mühiti var və bunun folklorşünaslıq və musiqişünaslıq baxımmdan araşdırılması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Naxçıvan folklorunun unikal cəhətlərindən biri odur ki, o özünün qədim ənənələrini qoruyub saxlamaqla yanaşı onların bir qisminin qonşu ölkələrin folkloruna təsirini də təmin etmişdir. Adətən böyük mədəniyyət və ya zəngin milli dəyərləri olan xalqm folklor nümunələri qonşu xalqların mədəni həyatında öz əksini tapır. Bunu akademik, şərqşünas N.İ.Konrad belə izah edir və yazır ki, «hər bir xalqm tarixi həmişə onun qonşusunun tarixi ilə əlaqədar olmuşdur. Bu əlaqə əlbəttə, xarakterinə, intensivliyinə və əhəmiyyətinə görə çox müxtəlif ola bilər, bununla belə bu həmişə mövcud olmuşdur. Ona görə də xalqların tarixində ümumi tarixi həyat folklorları var. Belə ümumilik ilk əvvəl Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|