Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
şəkildə görünür. Bunun da musiqi alətlərinin iştirakı olmadan iştirakçıların bu oyunu reçitativ şəkildə ifa etməsi və beytlərin çoxluğu onun silsiləvi formada olmasını əyani olaraq göstərdi. Mahnı-rəqsin yumor, zarafat, məişət mövzusu əsasında olması, ilk növbədə onun icraçılarının, ümumiyyətlə, regionun ictimai-sosial psixoloji mühitinin davranış formulunun meyarı kimi qiymətləndirilməlidir. Regionda «Haxışta»larm və «Gülümeylər»in musiqi folk lorunda geniş intişar tapması Naxçıvanın zəngin mədəni irsini, folklor mühitini göstərir və bir daha faktların dili ilə onun janr tiplərinin çoxluğunu, rəngarəngliyini təsdiq edir. Naxçıvan folklorunda rəqs musiqi janrlarının təhlili göstərir ki, bölgədə çox zəngin rəqs nümunələri və janrları vardır. Bunların rəngarəngliyi ənənənin, keçirilən məra simlərin müxtəlifliyi və çoxplanlılığıdır. Təhlillərin nəticəsi kimi qeyd edək ki, bölgənin musiqi folklorunda aşağıdakı rəqs janrları (B.Hüseynlinin təsnifatına əsasən) mövcud olmuşdur: 1. Ənənəvi rəqslər. 2. Məişət rəqsləri. 3. Zəhmət rəqsləri. 4. Qəhrəmanlıq, hərbi və idman (zorxana) rəqsləri. 5. Yallı oyun rəqsləri ö.Müxtəlif mövzularla bağlı xalq rəqsləri Qeyd olunan janrlar da formaca bir sıra janrları yaratmış və onların regionun folklorunda rolunu və əhə miyyətini artırmışdır. Belə ki, ənənəvi rəqslər eyni zamanda ənənəvi mahnı-rəqslərin meydana çıxmasına geniş şərait yaratmışdır. 1. Ənənəvi mahnı və rəqslər yerli folklor mühitində özünü iki növdə göstərmişdir. a) Ənənəvi mərasim, etiqad mahnı və rəqsləri, b) Ənənəvi bayram, toy mahnı, oyun və rəqslər. 2. Məişət rəqsləri janr etibarı ilə aşağıdakı janrların meydana çıxmasını şərtləndirmişdir: a) Uşaq-gənclik mahnı və rəqsləri. b) Lirik rəqslər. c ) Qafqaz rəqsləri adı ilə tanınan Qaytağı, Ləzginka, Şalaxo və s. ç) Zarafat və yumorlu rəqslər 3. Zəhmət rəqsləri də janr etibarı ilə aşağıdakı janr növlərinə ayrılmışdır. a) Mövsüm ayinlərində ifa olunan rəqslər və mahnı- rəqslər. b) Zəhmətlə bağlı məişət rəqsləri və mahnı-rəqslər. 4. Qəhrəmani, idman rəqsləri də janr etibarı ilə aşağıdakı növlərə ayrılır. a) Epik qəhrəmani rəqslər və mahnı rəqslər. Bura eyni zamanda aşıq yaradıcılığından məlum olan Koroğlu, Cəngi havaları da daxildir. b) Zorxana rəqsləri və mahnı-rəqsləı*. Zurna, Tulum alətlərinin ifasında mövcud olan rəqslər və mahnı rəqsləri qeyd etmək olar. 5. Yallı rəqsləri iki növ yallı janrının meydana çıxmasını şərtləndirmişdir. a) Vokal, instrumental və vokal-instrumental yallılar. b) Bir neçə hissəli yallıbaşı mahnı-rəqslər. 6. Müxtəlif məişət rəqsləri özünün növlərinə görə rəngarəngdir. Bunların arasında qadınlar üçün olan lirik rəqsləri, kişilər üçün olan cəld rəqsləri, mahnı-rəqsləri, oyun-mahnı-rəqsləri göstərmək olar. Rəqs janrının təhlili bir daha sübut etdi ki, bölgədə çox zəngin rəqs musiqi ənənəsi olmuşdur. Onun hər bir janrı özünün forma, üslub xüsusiyyətlərinə görə bir- birbirindən fərqlidir. Xalq mahnıları. Naxçıvanın zəngin folklor irsi əsasən Muxtar Respublikanın altı bölgəsində- Naxçıvan şəhəri, Babək, Şərur, Ordubad, Şahbuz, Culfa rayonları və onları əhatə edən inzibati ərazilərdə cəmləşmiş və hər biri özünün for ma, ifa və janr xüsusiyyətlərinə görə bir-birindən fərq lənmişdir. Mahiyyətcə eyni prinsipə xidmət edən musiqi folkloru janrları yaramb inkişaf etdiyi bölgənin sosial- mədəni, coğrafi mühitinə uyğun və yerli əhalinin yaşatdığı dialektin, məişətin spesifik xüsusiyyətlərini özündə kon servativ şəkildə qoruyub saxladığı üçün onun bir çox ifa, üslub cəhətlərini hifz etmiş və bununla da folklor mühitləri arasında mövcud olan incə fərqləri meydana çıxarmışdır. Naxçıvanın zəngin folklor janrları arasında xalq mahnıları xüsusi yer tutur. Janr rəngarəngliyinə, forma və bədii ifa xüsusiyyətlərinə görə seçilən xalq mahnıları, regionun bir çox nadir milli ənənəsindən irəli gələn cəhətləri özündə ehtiva etmişdir. «Xalq mahnısı-bədii ədəbi-musiqili əsərdir. O, öz bünövrəsində mətnə malikdir, hansında ki, məzmunun məna ifadəsi özünü tapır» -deyən musiqişünas V.Belyayev sonradan Azərbaycanın çox qədim və zəngin musiqi yaradıcılığında xalq mahnılarının böyük məna kəsb etdiyini göstərir. (108, s.108-132) və başqa əsərində qeyd edir ki, «Azərbaycan xalqının formalaşması prosesini, onun həyatını yə xarakterini parlaq şəkildə əks etdirən məzmun və forma cəhətdən olduqca zəngin olan xalq mahnılarıdır» (109, s.6). Naxçıvan folklorunda yerli məişət və milli adət- ənənənin bəzi xüsusiyyətləri keçirilən mərasimlərin mətn strukturunda, onun məzmununda öz əksini tapmışdır. Xalq mahnılarının mətn strukturunu təhlil edən prof. M.Cəfərli göstərir ki, onlar poetik semantik estetikanın qüsursuz örnəkləridir və sonradan qeyd edir ki, «...nəzərdən keçirdiyimiz nümunələr bütün zəngin semantikası ilə Naxçıvan xalq mahnılarının cüzi bir hissəsini təşkil edir. Lakin onların təhlil olunması mahnı janrının poetik- semantik xüsusiyyətləri ilə bağlı çox dəyərli elmi bilgilər təqdim edir» (28, s.29). Bu fikri bir növ davam etdirən musiqişünas D.Məmmədbəyov yazır ki, «Mahnıların mətn ləri rəngarəng metaforalarla, cəsarətli qiperbolalarla zən gindir. Onlara xüsusi koloriti təbiət obrazları ilə müqayisəsi verir...Şərq poeziyasının parlaq möhürü əsasən dilin, obrazların və ədəbi ifadələrin üzərinə düşür. Azərbaycan dilinə məxsus spesifik sözlərə tez-tez rast gəlmək olur ki, Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|