Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
229
Aristotel, biolojinin və mədəninin Platon tərəfindən müəyyənləşdirilmiş kəskin fərqləndirilməsi ilə də razılaşmır. Aristotelə görə, insan mənəvi yaraşıqdır, eyni zamanda, həyatın bütün cəngəllik prinsiplərinə də malikdir. Aristotel Platonla müqayisədə öz zəmanəsinin hakim baxışlarına daha yaxın idi. O, o cümlədən, kişilərin qadınlar üzərində üstünlüyü barədə fikirləri də bölüşür. Aristotel bu mövqeyə yalnız qoşulmaqla kifəyətlənmir, həm də onun əsaslandırılması üçün bioloji arqumentlərdən də istifadə edir. Belə ki, Aristotel hesab edir ki, kişinin toxumu uşağı forma ilə təmin edir, qadın isə onun materiyası üçün məsuldur. Aristotelin forma və materiya anlayışlarından belə bir qeyri-adi tərzdə istifadə etməsi onun zəmanəsində ata spermasından, həm də ananın yumurta-hüceyrəsindən genetik xassələrin necə verilməsi barədə təsəvvürlərin olmaması ucbatından mümkün olmuşdu. Uzun müddət inanırdılar ki, kişi spermatozoidləri özlüyündə kiçik insani orqanizmlərdir! Amma antik dövrdə çoxalmanın alternativ nəzəriyyələri də irələ sürülürdü. Bir zaman Platon da belə bir konsepsiyadan çıxış edirdi ki, mayalanma prosesinə kişilər və qadınlar eyni tövhəni verirlər 92 .
kişilərin bədəninə nisbətən daha aşağı temperatura malikdir və öz zəmanəsinin baxışlarına sadiq qalaraq, düşünmüşdür ki, daha isti varlıqlar daha soyuq varlıqlardan üstündürlər. Beləliklə, qadın kişidən daha aşağıdadır! Aristotelin etik görüşləri bir sıra məqamlarda Platonun etik görüşlərindən fərqlənir. Biz artıq qeyd etmişik ki, Aristotel Platonun şeylərdən müstəqil mövcudluğa malik olan ideyalar haqqında təlimini tənqid etmişdir. Bu tənqid həmçinin xeyirxahlıq ideyasına da tətbiq oluna bilər. Xeyirxahlıq Aristotel üçün insan həyatının bir məqsədi olaraq insandan müstəqil olan bir şey deyildir. Xeyirxahlıq insanların yaşadıqları həyat tərzidir. Aristotel üçün xeyirxahlıq elə bir xoşbəxtlikdir (və ya səadətdir, yunanca eudaimonia) ki, insan buna nail olmaq üçün sosiallaşmanın bütün üç mərhələsindən ardıcıl olaraq keçməlidir. Bu halda onun ən yaxşı keyfiyyətləri reallaşır, nəticədə isə insan cəmiyyətdə öz yerini tutur və fəzilətli olur.
92 Müqayisə edin. A.Dickason. Anatomy and Destiny: The Role of Biology in Platos Views of Women. In Women and Philosophy. Ed. By C. Gould and M. Wartofsky. - New York, 1976. P. 45-53. 230
Aristotel düşünmüşdür ki, nəzəri fəaliyyətlə məşğul olma xüsusən o insanların xoşbəxtlik əldə etməsinə kömək edir ki, onlar yaxşı nəzəri qabiliyyətlərə malikdirlər. Amma müxtəlif insanlar müxtəlif qabiliyyətlərə və imkanlara malikdirlər. Deməli, yaxşı həyat hamı üçün eyni deyildir. Bundan da daha çox deyilsə, Aristotel güman etmişdir ki, əgər biz güclü fiziki əzab (ağrı) hiss ediriksə, xoşbəxt ola bilmərik. Burada Aristotelin mövqeyi Platonun (Sokratın) nöqteyi- nəzərindən fərqlənir, Platon hesab edirdi ki, nə həzz, nə də ağrı xoşbəxtlik üçün mühüm deyildir. Ekzistensialistlər çox zaman həyatın qəhrəmani anlamı mövqeyində dururlar: "ya – ya da", yəni " tamamilə və bütövlükdə olmalısansansa, elə də ol, bir az burada və bir az orada olma" (Henrik İbsen, Henrik İbsen, 1828-1906). Başqa cür deyilsə, müəyyən bir qabiliyyətdə konsentrasiya olmaq və onu orada ən yaxşı bir qaydada reallaşdırmaq çox zaman başqa qabiliyyətlərin boğulması hesabına baş verir. Məsələn, təhsildə və karyerada konsentrasiya bəzən şəxsi həyatdan və siyasətdən, şəxsi həyatda konsentrasiya isə - karyeradan və ictimai həyatdan imtinanı nəzərdə tutur. Aristotel üçün bir yunan olaraq belə bir anlam xalis vəhşilikdir. Onun üçün yaxşı həyat - harmonik olan həyatdır. Burada hər bir insana verilən intellektual, fiziki, siyasi, şəxsi və yaradıcı qabiliyyətlər balanslaşdırılmış şəkildə reallaşır. Aristotel həmçinin "mötədilliyi", yəni bütün yaxşı qabiliyyətlərin harmonik bir tərzdə reallaşdırılmasını da bəyənir. Belə ki, mərdlik o zaman fəzilətə çevrilir ki, qorxaqlıq və ağılsız cəsarət arasında qızıl orta olur 93 . Aristotel belə hesab edir ki, dostluq (yunanca, philid) o fəzilətlər sırasına daxildir ki, onlardan yalnız son növbədə imtina etmək olar. Dostluq adamların bir-birinə qarşı aşkar rəğbəti deməkdir. Məsələn, biz pulu onun tərəfindən qarşılığı nəzərə almadan sevə bilərik. Biz həmçinin insanı tanımadan və bizim ona münasibətimizi onun bilib-bilməməsindən asılı olmayaraq sevə bilərik. Başqa sözlə, dostluq qarşılıqlı tanımanı və qarşılıqlı etirafı nəzərdə tutur. O, öz inkişafı üçün və ünsiyyət üçün vaxt tələb edir. Dostlar arasındakı ünsiyyət dostluğun eyni zamanda həm məqsədi, həm də müqəddəm şərtidir. Dostluq özlüyündə məqsəddir. O, əgər hər hansı başqa bir məqsəd üçün vasitə olaraq istifadə olunursa, onun mahiyyəti təhrif olunmuş olur.
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|