H e y d ə r ə L i y e V müSTƏQİLLİYİMİZ ƏBƏDİDİR

__________________________________________________ 
 
75 
Ankarada yeni parlament – Türkiyə Böyük Millət Məclisini 
(TBMM) yaratdı, məclisin və  təşkil edilən hökumətin sədri 
seçildi. Sakariya çayı yaxınlığında qələbəyə görə TBMM Atatürkə 
“Marşal” rütbəsi və “Qazi” fəxri adını vermişdir. 1922-ci ildə 
Atatürkün komandanlığı ilə türk ordusu Türkiyəni xarici 
müdaxiləçilərdən tamamilə azad etdi. Atatürk soyadı ona 1934-cü 
ildə TBMM tərəfindən verilmişdir.  C.1-220, 361, 364-366, 368, 
370, 373, 381; C.2-432, 452, 459, 483, 484; C.3-11, 30; C.4-97-
100, 414, 459; C.5-144, 168, 169; C.6-118, 461; C.7-454;  C.9-
275, 280, 287-289, 292, 295, 298, 301, 304, 309, 310, 
310. “Mühafizəkarlar” Partiyası-  İngiltərədə iki aparıcı 
partiyadan biri. 1867-ci ildə Torilər Partiyası  əsasında 
yaradılmışdır.  İkinci dünya müharibəsindən sonra 1951-1964, 
1970-1974, 1979-1997-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşlar. C.1-437;   
   
311. Müslüm (Əbdülmüslüm) Maqomayev (1885-
1937)- görkəmli Azərbaycan bəstəkarı. 1912-ci ildən ömrünün 
axırınadək opera tamaşalarına dirijorluq etmişdir. 
M.Maqomayevin “Şah  İsmayıl” operası Azərbaycan opera 
sənətinin inkişafı tarixində əhəmiyyətli yer tutur. C.1-381; 
C.2-247; C.3-161, 361; C.5-444; C.6-310; C.7-336-339; C.9-
159; 
 312. Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB)-1991-ci il 
dekabrın 8-də Belarusiya, Rusiya və Ukrayna dövlət başçılarının 
imzaladıqları saziş  əsasında SSRİ dağıldıqdan sonra yeni 
dövlətlərarası birlik kimi yaradılmışdır. Azərbaycan 1993-cü ilin 
sentyabrında MDB-yə daxil olmuşdur. Tərkibinə keçmiş SSRİ-nin 
12 müttəfiq respublikası - Azərbaycan, Belarus, Ermənistan, 
Gürcüstan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Moldova, Özbəkistan, 
Ukrayna daxildir. MDB-nin 1993-cü ildə  qəbul edilmiş 
Nizamnaməsində  aşağıdakı birgə  fəaliyyət sahələri nəzərdə 
tutulur: insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi; xarici siyasi 
fəaliyyətin 
əlaqələndirilməsi; ümumi iqtisadi məkanın 
formalaşdırılmasında, nəqliyyat sisteminin və rabitənin 
inkişafında  əməkdaşlıq;  əhalinin sağlamlığının və  ətraf mühitin 
mühafizəsi; sosial və mühacirət məsələləri, mütəşəkkil 
cinayətkarlıqla mübarizə; müdafiə siyasətində  və xarici 

---

__________________________________________________ 
 
76 
sərhədlərin qorunmasında  əməkdaşlıq. MDB-nin orqanları 
aşağıdakılardır: Dövlət başçıları Şurası; Hökumət başçıları Şurası; 
Xarici İşlər nazirləri Şurası; Dövlətlərarası iqtisadi Şura; Mərkəzi 
Sankt-Peterburq  şəhərində olan Parlamentlərarası Assambleya və 
s. MDB-nin daimi fəaliyyət göstərən orqanı Minsk şəhərində 
yerləşən  Əlaqələndirmə  Məsləhət Komitəsidir. C.1-61, 180, 181, 
184, 186, 188, 196, 207, 225, 249, 259, 297-299, 305, 317, 318, 
347, 371, 372, 383, 425, 478, 508, 514, 520, 521, 523-527, 553-
556, 559, 582, 585; C.2-10, 20, 23-25, 61, 62, 134, 142, 164, 165, 
198, 199, 200, 201, 206, 207, 290, 304, 313, 394, 412, 443, 444, 
457, 496, 512, 581; C.3-89, 90, 153, 259, 309, 310, 463, 464; C.4-
78, 116, 133, 139, 438, 506, 509; C.5-95, 277, 283-288, 295, 328, 
329, 407, 412, 473, 477, 478, 482; C.6-29, 30, 88, 137, 142, 143, 
148, 285-288, 303, 316, 330, 332, 335, 337, 340, 401, 402, 432, 
434, 436, 473; C.7-125, 126, 311, 317, 320, 322, 326, 327, 333, 
334, 340, 357, 358, 419, 463, 464, 465, 466, 467; C.9-48, 51, 64-
66, 75, 81, 83, 87, 89, 94, 96, 103, 105, 119, 169, 172, 195, 197, 
202-204, 220, 221, 224, 241, 253, 260, 261, 263, 378; 
  313. Ayaz Mütəllibov,  Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov 
(1938)-  1989-90-cı illərdə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 
Sədri, 1990-cı ildə Qorbaçovun təkidi ilə Azərbaycan KP MK-nın 
birinci katibi seçilmişdir. 1992-ci ildə Azərbaycan 
Respublikasının Prezidenti olmuşdur. Ayaz Mütəllibov işində 
ciddi səhvlərə yol vermiş, nəticədə Ermənistan silahlı qüvvələri 
Dağlıq Qarabağdan azərbaycanlı əhalini çıxarmış və ərazini işğal 
etməyə nail olmuşlar. C.1-26, 31, 32, 51, 52, 71, 98, 99, 107-110, 
160, 331, 332, 455; C.2-59, 60, 367, 378, 472, 533, 534, 552, 557, 
559;  C.3-97, 149, 152, 199, 209, 271, 280, 289, 291, 297, 377, 
399; C.4-33, 38, 155, 180, 182, 183, 185, 186, 189, 190, 244, 245, 
250, 251, 370; C.5-282, 363; C.6-47, 82, 88, 89, 141, 142, 180, 
245-247; C.7-155, 278, 505, 506; C.8-52, 216, 237; C.9-319, 320, 
347;  
 
N 
 

---

__________________________________________________ 
 
77 
314. Naxçıvan Dövlət Dram Teatrı- 1922-ci ildə 
yaradılmışdır. 1920-30-cu illərdən burada fəaliyyət göstərən səhnə 
ustalarından  Ə.Xəlilov, Səfərli və başqalarının  tamaşaların 
hazırlanmasında böyük xidmətləri olmuşdur. Burada Cəlil 
Məmmədquluzadənin, O.Sarıvəllinin pyesləri tamaşaya 
qoyulmuşdur. 1965-ci ildə teatra C.Məmmədquluzadənin adı 
verilmişdir. C.2-522; C.5-191; C.6-257; 
315. Naxçıvan Muxtar Respublikası  (1920-23-cü illərdə 
Naxçıvan Sovet Sosialist Respublikası, 1923-24-cü illərdə 
Naxçıvan Muxtar Diyarı, 1924-90-cı illərdə Naxçıvan Muxtar 
Sovet Sosialist Respublikası, 1990-cı ildən Naxçıvan Muxtar 
Respublikası) – Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar 
dövlət. Muxtar Respublika ərazisinin sahəsi 5,5 min km
2
, əhalisi 
361,2 min nəfərdir. Hazırda 6 inzibati rayonu (Babək, Culfa, 
Ordubad, Sədərək, Şahbuz, Şərur), 4 şəhəri (Naxçıvan, Ordubad, 
Culfa,  Şərur), 4 şəhər tipli qəsəbəsi (Babək,  Şahbuz, Parağaçay, 
Heydərabad), 207 kənd və qəsəbəsi var. C.1-13, 23-25, 27, 44, 48-
50, 52, 59, 60, 63, 79, 113, 119, 125, 130, 133, 152, 177, 231, 
327, 341, 408-410, 424, 425, 427, 452, 462, 590, 591; C.2-22, 60, 
100, 141, 154, 166, 481, 492, 497, 519, 520-523, 525, 531, 532, 
558, 563; C.3-59, 73, 79, 83, 88, 111, 129, 150, 178, 186, 187, 
200, 233, 247, 276, 308, 309, 375; C.4-5, 6, 9, 10, 11, 13, 40, 92, 
143, 187-189, 241, 243, 244-247, 249-251, 255, 268, 352, 428, 
476, 489, 497, 511, 512; C.5-132-134, 160, 171-173, 191, 199, 
200, 274, 342, 361, 362, 363, 443, 457, 458; C.6-54, 55, 179, 245, 
250, 257, 304, 305, 394, 461, 463-467, 469-472, 475, 476; C.7-
72, 79, 127, 128, 160, 196, 197, 216, 278, 298, 468-478, 480-482, 
495, 497, 498, 500-508; C.8-36, 37, 40, 42, 47, 49, 50, 51, 138, 
147, 193-195, 213, 214, 246, 295, 314, 328, 378, 384; C.9-246, 
285, 295, 311, 316, 319, 346, 413, 415; 
316. Natəvan, Xurşidbanu. Mehdiqulu xanın qızı (1832-
1897)- Azərbaycan şairi. Mehdiqulu xanın qızı, İbrahimxəlil xanın 
nəvəsidir. “Xan qızı” adı ilə tanınmışdır.  Əsərləri dərin 
səmimiyyəti, incə lirizmi ilə seçilir. Yüksək sənətkarlıq nümunəsi 
olan  şeirlərində  təkrir, qoşa qafiyə, rədif, məcaz və s. bədii 

---