Hacı Əhməd-Cabir Hacı İsmayıl oğlu

 
46 
26.
 
Zəhmət üzükdürsə, halallıq onun qaşıdır. 
27.
 
Bismillahsız  görülən  hər  bir  işdə  şeytan  sizə 
şərik olar; özünüzü və nəslinizi ondan qoruyun. 
 28. Halal qazanc ikidir, biri səni axtarar, o birinin 
arxasınca  sən  gedərsən,  zor  və  hiylə  ilə  qazanc  haram 
sayılar və sizi halal ruzidən məhrum edər. 
 
 

---

 
47 
S U S U Z     H Ə Y A T     Y O X D U R  
 
 
Insan  bədəninin  orta  hesabla  65-70%-i  sudan 
təşkil  olunmuşdur.  Beynin  80%-i,  qanın  83-90%-i, 
əzələlərin  75%-i,  piy  toxumasının  20%-i,  sümüklərin 
22-24%-i sudan ibarətdir. Odur ki, orqanizmin sağlam 
olmasını  nizamlamaq  üçün  gün  ərzində  müəyyən 
miqdarda su qəbul etmək lazımdır. 
Insan sutkada bədəninin kütləsinin hər kq-na 40 q 
su qəbul etməlidir. Deməli, orta çəkili (70-75 kq) insan 
gündə  2800-3000  ml  su  istehlak  etməlidir.  Insanın 
suya  tələbatı  onun  əməyinin  xarakterindən  və  iqlim 
şəraitindən  asılıdır.  Gündəlik  su  normasının  bir 
hissəsini  (1000-1200  ml)  insan  çay,  qəhvə  və  başqa 
içkilərin  hesabına,  bir  hissəsini  (500-600  ml)  duru 
xörəklərlə,  bir  hissəsini  (600-700  ml)  çörək,  meyvə-
tərəvəz və başqa bu kimi məhsullarla qəbul edir. Bun-
lardan  başqa  orqanizm  üzvi  maddələrin  oksidləşmə-
sindən  gündə  300-400  ml  su  əldə  edir.  Çünki,  100  q 
yağın  toxumadaxili  oksidləşməsindən  107  ml,  100  q 
karbohidratın  oksidləşməsindən  55  ml,  100  q  zülalın 
oksidləşməsindən  isə  41  ml  su  əmələ  gəlir.  Insan 
orqanizmindən  suyun  xaric  olunması  böyrək  (1,5  l), 
bağırsaq  (0,15  l),  dəri  (0,6  l)  və  ağciyər  (0,35  l) 
vasitəsilə baş verir. 
Qida məhsullarında suyun faizlə miqdarı aşağıdakı 
kimidir: kartof – 67-83; xiyar – 95; alma – 83-88; bərk 
qabıqlı meyvələr – 6-14; süd – 87-90; ət – 58-74; balıq 
– 62-84; pendir – 42-52; çörək-kökə məmulatı – 34-51; 
kərə yağı – 16-20; kartof nişastası – 20; bal – 22; un – 
13-15;  yarma  –  12,5-15,5;  çay  –  7;  kakao  tozu  –  6; 

---

 
48 
quru süd – 4; ərinmiş yağ – 1; rafinad şəkər – 0,2-0,4; 
toz şəkər – 0,14. 
Məhsullarda  su  sərbəst  və  birləĢmiĢ  formada 
mövcuddur.  Sərbəst  su,  adından  məlum  olduğu  kimi 
məhsullarda  sərbəst  halda  rast  gəlir  və  bunu  məhsulu 
qurutmaqla  ondan  ayırmaq  mümkündür.  Sərbəst  su 
məhsulların toxumaarası şirəsində və diametri 10
-5
 sm-
dən  çox  olan  kapilyarlarda  yerləşir.  Sərbəst  suda  həll 
olmuş  halda  üzvi  və  mineral  maddələr  olur.  Sərbəst 
suyun  xüsusi  çəkisi  4
0
C  temperaturda  vahidə 
bərabərdir. 0
0
C-də donur.  
Birləşmiş  su  diametri  10
-5
  sm-dən  az  olan  mikro-
kapilyarlarda yerləşir və məhsulun başqa maddələri ilə 
az və ya çox dərəcədə birləşmiş olur. Bu su saxarozanı 
həll  etmir  və  çox  aşağı  temperaturda  (-71
0
C)  donur. 
Birləşmiş  suyun  xüsusi  çəkisi  adi  sudan  fərqli  olaraq 
1,2-1,7-dir. 
Içməli  suya  müəyyən  tələblər  verilir.  Suyun  key-
fiyyəti onun şəffaflığına, rənginə, dad və iyinə, mikro-
orqanizmlərlə  zədələnməsinə  və  həmçinin  onda  həll 
olmuş  kalsium  və  maqnezium  duzlarının  miqdarına 
(suyun  codluğuna)  görə  müəyyən  edilir.  Cod  suda 
yarma və tərəvəz pis bişir, çay yaxşı dəm almır. 
Suyun çirklənməsini təyin etmək üçün koli-titr və 
koli-indeks  müəyyən  edilir.  Suyun  ən  az  miqdarında 
bağırsaq çöplərinin tapılmasına koli-titr deyilir. Dövlət 
standartına  görə  içməli  suyun  koli-titri  300  ml-dən  az 
olmamalıdır.  Koli-indeks  isə  bir  litrdə  3  mikrobdan 
artıq  olmamalıdır.  Suyun  ümumi  quru  maddəsi  1000 
mq/litr,  ümumi  codluğu  7,0  mq-ekv/litrdən  çox  olma-
malıdır. 
Bəzi  elementlərin  miqdarı  1  litrdə  mq/l-lə  çox 

---

 
49 
olmamalıdır:  qurğuşun  –  0,1;  arsen  (mışyak)  –  0,05; 
dəmir – 1,0; ftor – 1,5; manqan – 0,1; sink – 5,0; mis – 
3,0; berillium – 0,0002; selen – 0,05. Suyun pH-ı 6,5-
8,5 arasında olmalıdır. Pestisidlərin və politsiklik ətirli 
karbohidrogenlərin olmasına yol verilmir. 
Su haqqında yuxarıda deyilənlərdən aydın olur ki, 
doğrudanda susuz həyat yoxdur. Lakin biz suyun insan 
orqanizmi  üçün  əhəmiyyətini  və  bu  barədə  islami 
dəyərləri  daha  geniş  izah  etsək,  zənnimcə  oxucular 
üçün maraqlı olar. 
 
Təmiz içməli suyun üstün cəhətləri 
 
Təbiətdə  saf  suyu  tapmaq,  demək  olar  ki,  qeyri-
mümkündür.  Saf  su  qoxusuz,  dadsız  və  rəngsizdir,  la-
kin  havadakı  karbon  qazı  suyun  içində  həll  olunmağa 
başladığı andan etibarən dadı pozulur. Təbiətdəki sula-
rın tərkibində yad maddə, ərimiş duzlar, qazlar, kimyə-
vi maddələr, xəstəlik yaradan və ya yaratmayan mikro-
orqanizmlər, torpaq, gil və s. mövcuddur. Bunların bir 
qismi  gözlə,  bir  qismi  də  dad  və  qoxu  ilə  müəyyən 
edilir. 
Orqanoleptik  xüsusiyyətləri.  Su  saxlanıldığı 
mühitdən  asılı  olaraq  bərk,  maye  və  qaz  halında  ola 
bilir.  Sıxlığı  əsasən  temperatura  bağlıdır.  Suyun  orqa-
noleptik  xüsusiyyətlərindən  temperaturu,  bulanıqlığı, 
şəffaflığı,  rəngi,  dadı,  qoxusu  olduqca  önəmlidir.  Iç-
məli  su  şəffaf,  rəngsiz,  qoxusuz  və  yaxşı  dada  malik 
olmalıdır. 
Suyun  temperaturu.  Suyun  özünəməxsus  dadı 
temperaturdan  asılıdır.  Konkret  istilik  dərəcəsi  söylən-
məsə də, ümumi olaraq içməli suyun temperaturu stan-

---