Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 Açıq iqtisadi zona şəklindəki qruplaşmalardan doqquz ən böyük region üzrə beynəlxalq birləşmələr olmuş və bunları göstərmək olar: 1. Avropa ittifaqı. Bura daxildir: Avstriya, Almaniya, Böyük Britaniya, İtaliya, İrlandiya, Fransa, İspaniya, Portuqaliya, Finlandiya, İsveç, Danimarka, Belçika, Lüksemburq, Hollandiya, Yunanıstan; 2. Avropa azad ticarət birliyi: İspaniya, Norveç, İsveçrə, Lixtenşteyn; 3. Azad Ticarət barədə Şimali Amerika Müqaviləsi: ABŞ, Kanada, Meksika; 4. Asiya”Sakit Okean iqtisadi əməkdaşlığı: Bruney, Avstraliya, Malayziya, Sinqapur, Tayland, Yeni Zellandiya, Papua- Yeni Qvineya, İndoneziya, Filippin, Tayvan, Honkonq, Yaponiya, Cənubi Koreya, Çin, Kanada, ABŞ, Meksika, Çili; 5. Braziliya, Paraqvay, Argentina, Uruqvay birliyi; 6. Qərbi Afrika iqtisadi və valyuta ittifaqı: Kot-D’İvuar, Burniko-Faso, Lesoto, Malavi, Mozambik, Movriki, Nambiya, CAR, Svazilend, Tanzaniya, Zimbabve. 7. Qərbi Afrika inkişaf komitəsi; 8. Cənubi Asiya regionla əməkdaşlıq birliyi: Hindistan, Pakistan, Şri-Lanka, Banqladeş, Maldivi, Butan, Nepal; 9. And beynəlxalq müqaviləsi: Venesuela, Kolumbiya, Ekvador, Peru, Boliviya. Aydındır ki, bu kimi dövlətlərarası sazişlərin yaranması və formalaşması obyektiv olaraq siyasi, iqtisadi, tarixi proseslərin qaydaya salınmasında onların marağını birləşdirir. Bu kimi proseslərin artması bir tərəfdən həmin müqavilə üzrə region çərçivəsində beynəlxalq biznesin genişlənməsinə səbəb olursa, digər tərəfdən onlara ‚bağlı-qapalı‛ xarakter verir. Hətta bəzən eyni qruplaşmaya daxil olan ölkələrin özləri arasında da müəyyən ziddiyətlər baş verir. Ona görə də ümumdünya ticarət təşkilatının (ÜTT) direktoru R.Rudjero həmin təşkilatın üzvü olan ölkələri birgə fəaliyyətə çağırır. Belə zənn edilir ki, 2020-ci ildə azad ticarət daha qlobal zona üzrə yaradıla biləcək. Bu kimi maneələrin aradan qaldırılması və beynəlxalq biznesin tənzim edilməsində ‚Tarif dərəcələri və ticarət haqqında baş müqavilə‛ təşkilatının böyük rolu vardır. Bu müqavilə 1947-ci ildə 15 23 ölkə arasında bağlanıb və 1948-ci ildən qüvvədədir. 1995-ci ildən öz fəaliyyətini dəyişərək ‚ümümdünya ticarət təşkilatı‛ adı ilə mövcuddur. Ən böyük iqtisadi təşkilatlardan biridir və dünya ticarətinin 94%-ni əhatə edirdi və artıq 1996-cı ilin əvvəlində başlayaraq həmin təşkilata 130 ölkə daxil idi. Beynəlxalq biznes dünya ölkələrinin xarici ticarətinin məcmusundan ibarətdir. Onun həcmi ixracın həcmini toplamaq yolu ilə ABŞ dolları ilə hesablanır. Həmçinin ixrac kommersiya şərtinin qiymətləri ilə, idxal isə həmin kommersiya şərtinin digər növü ilə qiymətləndirilir. Beynəlxalq ticarətdə məhsullar BMT-nin standartlaşdırmasına uyğun olaraq qruplaşdırılır. Burada BMT-nin beynəlxalq əmtəə nomenklaturası deyilən sistemdən də geniş istifadə edilir. Aydındır ki, beynəlxalq biznesin genişləndirilməsində əsas məqsəd ölkənin ictimai-iqtisadi inkişafına təsir etməkdir. Ona görə də kəmiyyət baxımından beynəlxalq biznesin milli gəlirə və ümumi milli məhsula olan təsirini müəyyən etmək üçün beynəlxalq biznesin multiplikatorundan istifadə edilir. Ümumiyyətlə, multiplikator anlayışı iqtisadi ədəbiyyatlara son vaxtlar daxil edilmişdir. Bu modelin yaradılmasında C.Keyns, R.Kan, F.Maxlub, P.Samuelsonun böyük xidmətləri olmuşdur. Multiplikator hərfən artırılma deməkdir. İnvestisiya multiplikatoru dedikdə, investisiya bütövlükdə milli məhsulun və eləcə də milli gəlirin və məşğulluğun artmasına səbəb olur. Məşğulluğun artması isə öz növbəsində yenidən milli məhsulu artırır. Beləliklə, investisiyanın artması ilə milli gəlirin artması arasında sıx zəncirvari əlaqə yaranır. Həmçinin milli gəlirin artan hissəsi investisiyanın ilkin artan hissəsindən çox olur. Belə bir məcazi misal çəkmək olar. Su olan bir kolbaya daş saldıqda su şişir, artır. Beləliklə, iqtisadi proseslərin bir-birinə təsiri, bir-birindən asılılığı yalnız investisiya üzrə deyil, digər problemlərdə də mövcuddur. Məhz həmin digər sahələrdə də multiplikator anlayışından istifadə edilir. Deməli, beynəlxalq biznesin milli məhsula olan təsirini və yaxud onlar arasındakı asılılığını araşdırmaq üçün iqtisadçılar beynəlxalq biznes multiplikatoru modelindən istifadə edirlər. İnvestisiyanın artması nəticəsində ilbəil həmin ilkin artımdan daha çox milli gəlir əldə edildiyi kimi, əmtəə ixracının artması 16 sonrakı illərdə azalsa da, ilkin artıma nisbətən daha çox dəyişiklik yaradır. İnvestisiya multiplikatoru kimi ixrac multiplikatoru (M x ) da istehlak dairəsindəki daxili proseslərlə şərtlənir. Ona görə də o, istehlaka (MRC) və yaxud yığıma (MRS) olan meylliliyin həddinə görə hesablana bilər. Deməli, ixrac multiplikatorunu müəyyən etmək üçün aşağıdakı düsturdan istifadə etmək lazımdır: M x =1/MRS=1/(1-MRC) Aydındır ki, beynəlxalq biznes yalnız ixracdan deyil, həm də idxaldan (Mr) ibarətdir. Əgər ixracatdan olan gəlirin bir hissəsi idxala xərclənsə, onda daxili alıcılıq qabiliyyəti azalacaqdır. İdxal müəyyən mənada axın xarakterinə malikdir. Yığımın eyniliyi kimi idxal əks-mənfi cəhətdir. Ona görə də idxalı təhlil etdikdə ona yığımın funksiyası kimi baxmaq lazımdır. Yığıma olan son meylliliyin (MRM), idxalın həcminin dəyişilməsinin gəlirin dəyişilməsinə nisbətinin hesablanması ilə multiplikator düsturu belə şəkil alır: X MRM MRS Mp 1 İdxalın nəzərə alınması ilə ixracın dəyişilməsinin istehsalın həcminin dəyişilməsinə təsiri isə belə hesablanır: X MRM MRS YMM 1 Xarici ticarətin iqtisadi vəziyyəti haqqında daha real, dolğun məlumat tədiyyə balansı anlayışı ilə müəyyən olunur. Ölkənin tədiyyə balansı başqa ölkələrdən daxil olan pul vəsaitinin (ödəmələrin) ümumi məbləği ilə digər ölkələrdə olan pul ödəmələrinin məbləğini əks etdirir. Aydındır ki, xaricdən olan ödəmələr çox olduqda tədiyyə balansı aktiv (müsbət saldo), az olduqda passiv (mənfi saldo) adlanır. Tədiyyə balansı sadəcə olaraq texniki haqq-hesab cədvəli deyildir. O, beynəlxalq biznesdə münasibətləri əks etdirir. Burada Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|