Haci səbuhi İbrahimov heydəR ƏLİyev
Yüklə 192 Kb. Pdf görüntüsü
|
Naxçıvan Atabəylər mühitini Azərbaycan yazıçıları və şairləri arasında Nizaminin həmfikiri və həmyerlisi Əbu Bəkr Xosrov oğlu müstəsna maraq kəsb edir. Onun yaradıcılığı indiyədək öyrənilməmiş, tədqiqatçıların və oxucuların öhdəsinə çatmamışdır. Yalnız əsər 1990-cı ildə professor Rüstəm Əliyev tərəfindən araşdırılaraq, rus dilinə tərcümə edilmişdir. Məsələ burasındadır ki, demək olar son ana qədər Əbu Bəkr ibn Xosrov əl-Ustadın mövcud olması haqqında fakt elmə məlum deyildi. Çünki, onun əsərlərinin əksəriyyəti bizə gəlib çatmamışdır. Onun baş əsəri “Munisnamə”nin yeganə əlyazması Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsi ərəfəsində' 1920-ci ilin aprelində şairin yaşadığı doğma Naxçıvan diyarından çıxarılaraq İngiltərəyə aparılmışdır və orada Britaniya muzeyinə “Min bir gecə” adı altında satılmış, burada 50 il toxunulmaz qalmışdır. Bu əlyazmanın təvsirində ingilis alimi Q.M.Meredit - Ouns müəyyən etmişdir ki, bunun “Min bir gecə”yə bilavasitə aidiyyatı olmayıb, “Munisnamə” (“Qadının kitabı”) adlı orijinal naməlum əsərin siyahısıdır. Q.M.Meredit - Ouns “Munisnamə”nin qısa izahını (təvsirini) hazırladı və onu 1974-cü ildə Edinbıırqda “iran və islam” məcmuəsində nəşr etdirdi. Hal-hazırda M.Füzuli adına Əlyazmalar institutunda yüksək səviyyədə saxlanılan “Munisnamə” əsərinin Naxçıvana aid olan bir hissəsi yenidən foto surət edilərək AMEA Naxçıvan Bölməsinin Əlyazmalar Fonduna gətirilmişdir. “Munisnamə” hələlik öz müəllifinin həyat və yaradıcılığı haqqında yeganə məlumatlar mənbəyidir. Bu məlumatlar qısaca olaraq aşağıdakılardır. Əbu Bəkr Xosrov oğlu təxminən 1240-cı ildə Gəncədə anadan olmuşdur. Nizami kimi o da, təhsilini doğma şəhərində almış və elmdə böyük nailiyyətlərə çatmışdır. • • O, qeyri-adi şair və yazıçı istedadına malik idi. Oz şeirləri ilə, öz zamanının fənnləri əhatəsində geniş biliklərə malik olması ilə həmçinin böyük pedoqoji talantma görə (O Gəncənin baş mədrəsəsində dərs deyirdi) Əbu Bəkr Naxçıvan Atabəylərin diqqətini tezliklə özünə cəlb etdi. Onlar da onu Naxçıvana dəvət 73 edib, gənc şahzadələrinə (uşaqlarına) müəllim və tərbiyəçi təyin etdilər. Əbu Bəkr tezliklə Naxçıvan Atabəylərin etimadını, hörmətini qazandı, 30 ildən artıq ona etibar edilmiş vəzifələri müvəffəqiyyətlə yerinə yetirdi və əl-Ustad (baş müəllim, bilici) titulunu qazandı. Bir sıra faktlar fikirləşməyə imkan verir ki. Əbu Bəkr Nizami ilə yaxşı tanış idi və onunla dostluq edirdi. Əbu Bəkr 6 poema yazmışdı və onların hamısını Naxçıvan Atabəyləri olan Məhəmməd Cahan Pəhləvana, Qızıl Arslana və Əbu Bəkr Nüsrətəddinə həsr etmişdir. Naxçıvan Atabəylərinə Nizami də öz “Xosrov və Şirin'1 və “Isgəndərnamə”sini həsr etmişdir. “Munisnamə”ni yaradana qədər öz yaradıcılıq fəaliyyəti haqqında danışaraq Ustad Əbu Bəkr yazırdı: “Buna qədər dünyasını dəyişən və indi yaşayan hökmdarlara həsr olunmuş bir neçə mənzum əsər yazmışam.(2, s. 228) Sonra Ustad Əbu Bəkrin dediklərindən bilavasitə görünür ki, “Munisnamə”yə qədər o, aşağıdakıları yaratmışdır. 1) “Mənsur və Mərcan” poeması. Görünür ki, bu müəllifin Atabəy Məhəmməd Cahan Pəhləvana həsr etdiyi ən böyük mənzum əsəridir. 2) Qızıl Arslana həsr olunan “Sənəm və Əcəm” poeması. 3) “Mehi- və müştəri” poeması. Bu əsər qurtardıqdan sonra müəllif “Munisnamə”nin yaradılmasına başlamışdır (təxminən 1196-97-ci illərdə) və onu heç kəsə həsr edə bilmədi. Bu poemaların adlarından görünür ki, onlardan birinci ikisində Nizaminin “Leyli və Məcnun”, “Xosrov və Şirin” poemalarında olduğu kimi iki aşiqin məhəbbət tarixi və macərası təsvir olunurdu. Görünür ki, əxlaqi hekayə olan “Mehr və müştəri” istisna idi. Bizə bu adda Azərbaycan şairi Əssar Təbrizinin XVI əsrdə yazdığı əsər gəlib çatmışdır. Özünün eyni adlı poemasında Əssar Təbrizi iki gəncin fədakar dostluğunu və onların payına düşən iztirabları təsvir edir. 4) Əbu Bəkrin “Nakizəye kitabi Əlfıyyə və Şəlfiyyə “adlanan dördüncü əsəri olduqca maraqlıdır.” Nakizə” sözünü müxtəlif cür izah etmək olar. O, 1) əksilik, 2) ziddiyyət, etiraz, 74 tənqid və 3) antonim mənalarını verir. Qeyd edək ki, bu poema Qızıl Arslana həsr olunmuşdur, bu kitab çox lazımlı və xoşagələn bir kitab oldu. Bu kitab müsəlman cəmiyyətinin mənəviyyatını və yüksək əxlaqi prinsiplərini şöhrətləndirən didaktik poema ola bilən pilləyə yüksələ bildi. 5) Ustad Əbu Bəkrin beşinci poetik əsəri “Rahət əs- Sudur”, başqa formada ‘‘Rahət ər-Ruh” (“Qəlbin rahatlığı üçün’5 və ya “Ruhun rahatlığı naminə” adlanırdı. O, bunu özünün sabiq şagirdinə, sonra isə hökmdar atabəy Əbu Bəkr Nüsrətəddinə həsr etdi. Ehtimal etmək olar ki, “Rahət ər-Ruh” didaktik nəsihət, öyüd və aforizmilərlə təchiz edilmiş əyləncəli poetik novella və nağıllardan ibarət məcmuəni təmsil edirdi. 6) Əbu Bəkr ibn Xosrov əl-Ustadm altıncı noeması «Nüzhət əl-Məcalis» (məclislərin ləzzəti) əsərin məzmunu qızla oğlan arasında olan mübahisədən ibarətdir. Əsər mükalimə (dialoq) janrında yazılmışdır. Bu jaıırm Şərq ədəbiyyatmda Ən böyük ustadı Əsədi Tusi sayılır. Azərbaycan ədəbiyyatmda isə həmin janrın banisi Əbu Bəkr sayılır. Şair bu əsərini də Nüsrətəddinə həsr etmişdir. Ustad Əbu Bəkrin bütün göstərilən əsərləri ya bizə qədər gəlib çatmamış, ya da onların əlyazmaları, məzmunu hələ kataloqlaşdırılmamış kitab saxlanılan yerlərdən birindədir. Xoşbəxtlikdən indi bizim əlimizdə Ustad Əbu Bəkrin başlıca yaradıcılıq məhsulu olan “Munisnamə” vardır. Bu əsər nəinki Azərbaycanın, həmçinin bütün Yaxın və Orta Şərqin farsdilli ədəbiyyatının qafıyəli bədii prozanın ilk məşhur nümunəsidir. “Munisnamə” əyləncəli, realistliyi və qəribə povest, novella, hekayə, aforizm və kəlamların məcmusudur ki, bunların da məzmununa müəllifm özünün və digər şairlərin əsərlərindən sitatlar və çoxlu şeir parçaları daxil edilmişdir. Əyləncəli incə yumor dolu hekayə və novellalarda Əbu Bəkr ibn Xosrov əl-Ustad öz müasirlərinin yüksək bədii obrazlarmın bütöv qalereyasını yaratmış, orta əsr Azərbaycan, xüsusən Naxçıvan, Gəncə, Gürcüstan və onun paytaxtı Tiflis (Xaraşna) həmçinin o zamanın 75 Yüklə 192 Kb. Dostları ilə paylaş:
|