Haci səbuhi İbrahimov heydəR ƏLİyev
Yüklə 192 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏLYAZMA MƏTNLƏRDƏ NAXÇIVAN ATABƏYLƏR DÖVRÜNÜN TİBB ELMİ
yazılaraq öz nümunəvi gözəlliyini biruzə vermişdil-. Azərbaycan mətnşünaslıq elmində milli-mənəvi və dini-əxlaqi dəyərlərimizi zənginləşdirən əlyazma mətnlərdə Naxçıvan mütəfəkkirlərinin əməyi əvəzedilməzdir. Bütün bu mühüm xüsusiyyətlərin məntiqi nəticəsidir ki, milli dəyərlərimizin qorunub saxlanılmasında böyük əhəmiyyət kəsb edən Naxçıvan əlyazma mətnləri və onlarda rast gəlinən, milli dəyərlərimizi zənginləşdirən amillərə, əməyə, həyata, təbiətə məhəbbəti göstərən dini-əxlaqi dəyərlər öz ruhuna, mahiyyətinə uyğun ənənəvi, nəcib, mütərəqqi xüsusiyyət və keyfiyyətləri ilə zənginləşmişdir. Şübhəsiz ki, doğma Naxçıvanımızın qoruyub saxladığı müqəddəs düşüncə məfkurəsini daha da möhkəmləndirəcək dəyərli əlyazma mətnləri dünya sivilizasiyasının başlanğıcı hesab edilən müasir Naxçıvanda milli təfəkkürümüzün və milli-mənəvi dəyərlərimizin parlaq təcəssümünə çevriləcək. Hesab edirik ki, Hacı Molla Məhəmməd Naxçıvaninin “Qürrətul-Əbsar” əsərinin tədqiqi milli-mənəvi dəyərlərin qorunması, milli şüurumuzun, dini-əxlaqi proseslərin qorunub saxlanılması və inkişafı baxımından çox əhəmiyyətlidir. Çünki hər bir dövlətin intellekual səviyyəsi onun başlıca geosiyasi gücünün amilidir. Bu amillər isə Azərbaycan xalqının mədəniyyəti, dini, elmi və təhsilidir ki, bu da ən böyük milli- mənəvi dəyərlərdir. 63 ƏLYAZMA MƏTNLƏRDƏ NAXÇIVAN ATABƏYLƏR DÖVRÜNÜN TİBB ELMİ Araşdırılan əsərlər, ulu öndər Heydər Əliyevin Naxçıvan ədəbi mühiti iiçiin ən zəruri hesab edilən əlyazma qaynaqlarının dərindən öyrənilməsi istiqamətində yaratdığı real şəraitin nəticəsində əldə olunan mənbələrdən, xüsusən Orta əsr Azərbaycan Atabəylər Dövlətinin tarixini araşdırıb xəbər verən Sədrəddin Əbul Həsən Əli ibn Əbul Fəvaris Nasir ibn Əli əl-Hüseyninin “Səlcuq əmir və hökmdarlarından xəbərlər verən tarixlərin qoymağı ” adlı əlyazma əsəri olduqca maraqlı və Naxçıvan üçün əhəmiyyətli olan mənbələrdən istifadə edilmişdir. Həmçinin Azərbaycan Atabəylər Dövlətinin siyasi hadisələri haqqında bizə gərəkli olan əsas məlumat qoymağını verən İzzəddin Əbül Həsən Əli ibn Məhəmməd ibn əl-Əsirinin Şərq aləmində məşhur olan çoxcildlik əsəri - “Mükəmməl tarix’’ kitabından müəyyən qaynaqlar əldə edilmişdir. Bununla belə, Azərbaycan Atabəylər Dövlətinin miihüm xüsusiyyətlərindən biri də o olmuşdur ki, tibb elminin inkişafı naminə əvəzedilməz addımlar atılmış və nəticədə də lazımı nəaliyyətlər əldə olunmuşdur. Buna bariz nümunə olaraq onu qeyd etmək olar ki, orta əsr tibb etmində sayılıb seçilə bilən əsərlərdən biri məhz “Müxtəsər tibb” əsəridir ki. şəxsən Azərbaycan Atabəylər Dövlətinin hökmdarı Oızıl Arslanın tapşırığı ilə yazılmışdır. Bu baxımdan əlyazma mətnlərdə Naxçıvan Atabəylər dövrünün tibb elmi kifcıy’ət qədər inkişaf elmiş və böyük təkamül yolu keçdiyi haqqında geniş məlumat verilmişdir. Məlumdur ki, zəngin dövlətçilik tarixinə malik olan orta əsr Azərbaycan Atabəylər Dövlətinin əsas xüsusiyyətlərini əldə etmək üçün bəzi məxəzlərdən materialların araşdırılması və onların tədqiqatı bir çox çətinliklərlə bağlıdır. Tarixi hadisələrin cərəyanını bərpa etmək üçün ərəb, fars dillərində yazmış orta əsr müəlliflərinin əlyazma mətnlərinin bir birilə müqayisə etmək, onları numizmatika və epiqrafikanın dəlilləri ilə yoxlayıb dəqiqləşdirmək lazım gəlir. Bu vaxta qədər Azərbaycan Atabəylər 64 t Dövlətinin siyasi tarixindən və tibb elminə göstərdiyi qayğıdan, ələlxüsus o dövrün müalicə üsullarından və həmçinin ayrı-ayrı hadisələr dəqiq surətdə öyrənilməmiş, ümumi vəsaitlərdə isə oxucu bu dövlətin yalnız qısa ümumi oçerkinə rast gələ bilərdi. Ona görə də tədqiqatın əsas məqsəd və istiqaməti orta əsr Azərbaycan Atabəylər Dövlətinin tibb elminə göstərdiyi qayğı, təbii üsullarla müalicə qaydaları, məhz həmin dövrdə Azərbaycanda mədəni inkişafın çoxcəhətli təzahürünə yalnız qısa nəzər salmağa imkan verir. Orta əsr Azərbaycan Atabəylər Dövlətinin tarixini araşdırıb xəbər verən Sədrəddin Əbul Həsən Əli ibn Əbul Fəvaris Nasir ibn Əli əl-Hüseyninin “Zubdat ət-təvarix fı əxbar əl-umara vəl-muluk Əs-Səlcuqiyyə” (“Səlcuq əmir və hökmdarlarından xəbərlər verən tarixlərin qaymağı”) adlı əlyazma əsəri olduqca maraqlı və Naxçıvan üçün əhəmiyyətlidir. Daha bir tədqiqatçı alim XII əsrin ikinci yarısında baş verən Azərbaycan Atabəylər Dövlətinin siyasi hadisələri haqqında bizə gərəkli olan əsas məlumat qaynağını verən İzzəddin Əbül Həsən Əli ibn Məhəmməd ibn əl-Əsiri (1160-1233) olmuşdur. Onun Şərq aləmində məşhur olan çoxcildlik əsəri - “Əl-Kamal fıt- tarix” (“Mükəmməl tarix”) olmuşdur. ibn əl-Əsir tarixi hadisələri qiymətləndirərək elmə, təhsilə, mədəniyyətə, həmçinin o dövr üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən təbii üsulların müalicəsini ətraflı verməklə və onları birmənalı düzgün qiymətləndirməkdə orta əsr ərəbdilli tarixçilər, o cümlədən öz müasirləri arasında başqalarından daha çox tanınır. Şərq dünyasında tanınmış alim - adət ənənələri dərindən bilən, tarixçi, Əbül Fərəc Əbdürrəhman ibn əl-Cövzinin (1114- 1200) “ Əl-Muntəzəm fı tarix əl-muluk vali umam” (“Hökmdarların və millətlərin tənzimləşdirilmiş tarixi”) əsərində, maraqlandığımız dövrün hadisələrinin həddən artıq yığcam verilməsinə baxmayaraq, bizim üçün heç də az əhəmiyyət kəsb etmir. Bu əsər əsasən xilafətin 1179-cu ilə qədərki tarixini illər üzrə ardıcıl təqdim edir. Hər ildə baş verən hadisələr ardıcıl 65 Yüklə 192 Kb. Dostları ilə paylaş:
|