Haci səbuhi İbrahimov heydəR ƏLİyev

müsəlman  xilafətinin  mərkəzi  olan  Bağdadın  həyatını  real 
mənzərəsini vermişdir.
“Munisnamə”  fars  dilinin  o  zaman  ədəbi  dil  olduğu 
Azərbaycan,  İran  və  digər  həmsərhəd  ölkələrdə  sonrakı  bədii 
nəsrin  (qafıyələnmiş  və  yüksək  üslublu)  meydana  çıxmasının 
əsasım qoymuşdur.
Sonra  əl-Ustad,  Nizami  kimi  poetik  nitqi  prozaik  nitqilə 
müqayisə edərək və poeziyaya üstünlük vermiş  onu “Munisnamə” 
ni nəsrlə şərh etməyə məcbur edən obyektiv səbəbləri izah edir.
“Mən  istədim  ki,  -  deyə  o  yazırdı  -   mənə  yaxşılıq  edən 
hökmdarların  və  şahzadələrin  (Eldəniz  Naxçıvan  Atabəylər 
tayfasından)  yaratdığı  şəraitin  əvəzini  vermək  istərdim  və  bu 
kitabm  nəsrlə 
yazılmasını  ona 
görə 
etdim  ki, 
mənim 
hökmdarlarımdan  bir  qismi  çox  zaman  qeyri  müəyyən  halda  olur 
və  buna  görə  də  nəsr  onların  işinə  daha  çox  yarayır,  zira  onlar 
əsəri “nəsr”  ilə daha yaxşı mənimsəyirlər.
“Munisnamə”  on  yeddi  fəsildən  ibarətdir  və  bunlardan 
fıkrimizcə  ən  çox  bədii  cəhətdən  qiymətlisi  V,  VII,  XVII 
fəsillərdir.  V  fəsil  məşhur  Məhəmməd  Qəzzalinin  qardaşı  Əhməd 
Qəzzalinin bizə gəlib çatmayan “Məntiq  ət-Teyr”  (Quşların  nitqi) 
traktatıdır.  Bu  əsər  haqqında  orta  əsirlər  xronikası  və  şairlərin 
antologiyasma  aid  xəbərlərdən  məlumdur,  lakin  onun  əlyazması 
heç  bir  kataloqda  qeyd  olunmamışdır,  indi  əl-Ustadm  sayəsində 
bu nadir əsərin tam mətninə malikik.
“Munisnamə”  də  klassik  ədəbiyyatın  məşhur  abidəsi  kimi 
başlıca bədii cəhətdən qiymətli  fəsil XVII  fəsildir,  burada otuzdan 
artıq  qissə,  novella,  hekayə  və  povest  toplanmışdır.  Bu  povest  və 
qissələrin  yalnız  təkcə  adlarının  sadalamnası  “Munisnamə”  nin 
tematikasının  nə  qədər  geniş  diapozonlu  və  rəngarəng  olduğunu 
göstərir.
“Munisnamə”nin  hər  bir  povesti,  hər  bir  qissəsi  yüksək 
bədii  qiymətə  malikdir,  lakin onların  arasmda  elələri də  vardır  ki, 
öz  bədii  dəyərindən  savayı  XII  əsr  ədəbiyyatının  tarixi  haqqmda 
çox  maraqlı  məlumatlar  verir.  Bu  planda  iyirminci  (öz  vəzirini 
adamyeyən  itlərə  atan  şah  haqqmda  nağıl)  və  iyirmi  altıncı  qissə
76

---

Əshabi-Kəhf  və  Dağ  Yunus  haqqında  rəvayət  daha  diqqəti  cəlb 
edən  amillərdəndir.  Çünki  qədim  tarixi  keçmişə  malik  olan 
Əshabi-Kəhf  doğma  Naxçıvanımızda  müqəddəs  ziyarətəaha 
çevrilərək  Milli-mənəvi,  dini-əxlaqi  dəyərlərimizi  özündə  əks 
etdirmişdir.  Çünki  ulu  öndərimiz  Heydər  Əlirza  oğlu  Əliyev 
demişdir:  “Hər  bir xalqın  adət-ənənələri,  milli-mənəvi  dəyərləri 
həmin  xalqın  mentalitetini,  fəlsəfi-psixoloji  xüsusiyyətlərini 
səciyyələndirir”.  Həmçinin  2001-ci  il  noyabrın  9-da  tarixi  bir 
gündə 
Dünya 
Azərbaycanlılar min 
1-ci 
qurultayında
azərbaycançılıq 
məfkurəsi  haqqında 
demişdir. 
“Müstəqil
Azərbaycan  Dövlətinin  əsas  ideyası  azərbaycançılıqdır.  Hər  bir 
azərbaycanlı 
öz  milli  mənsubiyyətinə  görə  qürur  hissi 
keçirməlidir 
və  biz 
azərbaycançılığı-Azərbaycan 
dilini,
mədəniyyətini, 
milli-mənəvi 
dəyərlərini, 
adət-ənənələrini 
yaratmalıyıq”.  Qədim  Naxçıvanın  daş  yaddaşı  olan  Əshabi-Kəhf 
(mağara  sahibləri)  kimi  tarixə  düşən,  öz  zamanının  zülmkar 
padişahı  olan  Dağ  Yunus  haqqında  rəvayətlərin  əsaslı  təsdiqi 
müqəddəs  Qurani-Kərimin  18-ci  surəsinin  9-cu 
ayəsindən
başlayaraq  26-cı  ayəsinə  qədər 
izah  və  şərh  edilməklə  öz 
dolğunluğunu  bir  daha  biruzə  vermişdir.  İyirmi  doqquzuncu  (Əbu 
Lüla  Kirmani,  onun  oğlu,  onların  birgə  Naxçıvana  səfəri  və 
onların  başlarına  gələn  macaralar  haqqında  qissə)  hekayələr 
diqqətəlayiqdir.
Həmçinin  həzrəti  Əlinin  (ə)  oğluna  nəsihəti  və  bir  neçə 
hikmətli  kəlamları  da  əsərdə  öz  zəngin  xüsusiyyətlərin  biruzə 
vermişdir.  Həzrəti Əli buyurur:
“Çoxlu  qardaşlara  sahib  olun  ki,  onların  sayəsində 
ucalasınız.
Həmişə  öz  adətinizə  səxavət  göstərin,  çünki  verən  əl  alan 
əldən daha yaxşıdır.
Qohum  və  yaxınlarınızı  incitməyin,  zira  onları  incidənlər 
sağ əli ilə öz sol əlini  incidənlərə bənzərlər.
Sövdələşmə  zamanı  doğru-düzgün  olun,  çünki  doğruçuluq 
var-dövlət, yalan isə kasıbçılıq gətirər.
77

---

Ana  ağuşundan  çıxan  madyan  əsl  xəzinədir,  çünki  o,  beli 
hər hansı bir atlı üçün nəzərdə tutulan dayçalar dünyaya gətirir.
Bu  dünyada  bəzi  kəslər  şirin-şirin  yuxu  yatır,  digərləri  isə 
onlar üçün çalışır və yatmırlar.
Xeyir  əməllər  və  yaxşılıq  insanın  adını  məhşər  gününədək 
əbədiləşdirir.
Səni  başqalarının  asılılığından  və  ehtiyacdan  xilas  edən 
kiçicik yaşayış vəsaitləri səni  Allahdan  və qiyamət  günü  haqqında 
düşüncələrdən yaymdiran var-dövləttədn yaxşıdır.
Sənin  var-dövlətindən  sənə  yalnız  yediyin  və  içdiyin, 
xərclədiyin,  geyib  istifadə  etdiyin,  yaxud  insanlara  sədəqə  kimi 
payladıqlarm  və  bununla  da  qiyamət  günü  üçün  özün  haqqında 
yığdığın xeyirxah dəlillər məxsusdur.
Allah  tərəfmdən  (seçilmiş)  Allahdan  ona  salam  və  salavat 
olsun  -   tez-tez  oxuduğu  duada  deyilir:  “Allah  sənə  pənah 
gətirərək-məni  heç  kimə  xeyir  gətirməyən  biliklərdən,  Səndən 
qorxmayan  ürəkdən,  bu  dünyanın  nemətlərindən  doymayan 
adamlardan və Sənə gəlib çatmayan dualardan xilas et”.
Güclü  və  qüvvətli  adam  pəhləvanların  kürəyini  yerə  vuran 
deyil,  öz qəzəbini söndürən və ona üstün gələ biləndir.
iki  xasiyyət  insana  bədbəxtlik  gətirir,  onların  əsasını 
qəlbində  həqq-təalaya  ümidsizlik  təşkil  edir.  Bu  xasiyyətlərdən 
biri  -   xəsislikdir,  çünki  xəsis  fikirləşir  ki,  əgər  o,  öz  mülkündən, 
əmlakından  bir  qədərini  sərf (xərc)  etsə,  Allah  itirdiyinin  əvəzini 
verməz,  tamahkar  isə  hesab  edir  ki,  o  dünya  nemətlərinin  bu  cür 
həsrətində  olmasa,  hərislik  bu  cür  həsrətində  olmasa,  hərislik 
etməsə, onda Allah ona gündəlik ruzisini verməz.
Cahillərin sahib olduğu  dünya nemətləri ayaqyolu  üzərindən 
salınmaz təmtəraqlı qızılgül baxçasına bənzər.
İnsanlara  həqiqətin  yolunu  göstərən  əsl  müdrik  adam  odur 
ki,  onlara ümidsizliyə  qapılmağa  və  Allahın  mərhəmətinə  ümidini 
itirməyə və onları günah yola düşməyə qoymasın.
Əli  ibn Əbu  Talib  demişdir:  Həyatda  heç  zaman  heç  kimə 
nə  pislik,  nə  də  yaxşılıq  etməmişəm,  çünki  nə  etmişəmsə  özüm
78

---