Havo-tomchi yuqumli kasallik qo’zg’atuvchilari. Bo’g’ma (diftеriya), ko’k yo’tal, pnevmokokk, klebsiella qo’zg’atuvchilari xaraktеristikasi va laboratoriya tashxisi Boʼgʼma

Meningokokklar. 
Meningokokkning (Neisseria meningitidis) sof kulturasini А.Vekselbaum 1887 yili 
meningit bilan ogʼrigan bemorning orqa miya suyuqligidan ajratib olgan va uni atroflicha 
tekshirgan. 
Morfologiyasi. Meningokokklar loviya shaklida boʼlib, juft-juft joylashadi, diametri 0,6-
1,0 mkm. botiq tomoni bir-biriga qaragan, tashqi tomoni esa qavariq (doʼng) boʼladi. bu mikrob 
baʼzan tetrakokklarga oʼxshab toʼrttadan xam joylashadi, spora xosil qilmaydi. Xivchinlari yoʼq. 
Аmmo ularda fimbriyalar (rili) yoki tukchalar borligi aniqlangan, bular yordamida ular epiteliy 
xujayralarining shilliq qobigʼiga yopishadi. Gram bilan qizil rangga (grammanfiy) boʼyaladi. 
Yiringdan olingan materialda koʼpincha meningokokklar leykotsitlarning ichida, baʼzan juda oz 
miqdorda uning tashqarisida joylashadi. 
Toksin xosil qilishi. Meningokokklar endo- va ekzotoksin xosil qiladi. Bu 
bakteriyalarning ekzotoksini gemolitik, endotoksinlari pirogenlik xususiyatiga ega. 
Chidamliligi. Meningokokklar tashqi muxit taʼsiriga chidamsiz, ular bemorlarning 
ajratmalarida tezda autolizga uchraydi, shu sababli tekshirishni laboratoriyada zudlik bilan olib 
borish lozim. Meningokokklar 600S xaroratda 10 daqiqada, 1000S qizdirilganda 30 soniyada 
oʼladi. Ultrabinafsha nurlar kuchli taʼsir etadi. 
Meningokokklar dezinfektsiya qiluvchi eritmalar taʼsiriga xam chidamsiz, ular 
xloraminning 0,5-1,0%li xamda karbol kislotaning 3,5%li eritmasida, 700 spirt taʼsirida bir 
zumda oʼladi. 
Kasallikning odamlardagi patogenezi. Infektsiya manbai bemor va bakteriya tashib 
yuruvchi odamlar xisoblanadi. Kasal yoki bakteriya tashuvchi bilan muloqotda boʼlganlarning 1-
3%ida asosiy kasallik (umumiy intoksikatsiya, meningit), 10-30%da nazofaringit rivojlanadi va 
70-80% odamlar bakteriya tashuvchiga aylanadi. Shuning uchun epidemiya davrida odamlarni 
95%i tashuvchi, faqat 1%i kasal boʼladi. 
Mikroblar 1 m masofagacha boʼlgan oraliqda, yoʼtalganda, aksirganda, qattiq 
gaplashganda xavo-tomchi yoʼli orqali sogʼlom odamga yuqadi. Menigokokk infektsiyasining, 
asosan, nazofaringit, septik meningit, meningokoktsemiya shakllari mavjud. Bakteriya burun va 
xalqumning shilliq qavatidagi epiteliy xujayralariga kiprikchalari bilan birikadi. U yerdan 
mikroorganizm limfa tomirlariga, soʼng qonga tushib organizmga tarqalgan va miyaning 
yumshoq pardalarida yiringli yalligʼlanish keltirib chiqaradi. 
Meningokokk infektsiyasi bilan asosan 1 yoshdan 5 yoshgacha boʼlgan bolalar 
kasallanadi. Аmmo epidemiya davrida oʼsmirlar va kattalar xam kasallanishi mumkin. Аxoli 
zich boʼlgan joylarda, masalan, maktab, bolalar bogʼchasi, talabalar yotoqxonasi kabi joylarda 
kasallik tez tarqaladi. 

---

Kasallikning yashirin davri 2-3 kun, u oʼtkir boshlanadi, gavda xarorati koʼtariladi, qattiq 
bosh ogʼrigʼi, qusish va alaxsirash, bosh va boʼyin muskullarining tortishi kuzatiladi. Koʼz 
qorachiqlari kengayib, bemor xushdan ketadi. Kasallikning ogʼir shaklida bemor oyoqlari 
bukilgan xolda qotib qoladi. 
Bemorning orqa miya suyuqligi (OMS) loyqalanadi, tarkibida leykotsitlar koʼpayadi, 
orqa miya bosimi koʼtariladi, shuning uchun punktsiya qilinganda orqa miya suyuqligi loyqa 
xolda otilib chiqadi. Аyrim xollarda meningokokk qonda koʼpayib meningokoktsemiya paydo 
boʼladi. Mikrobni qonda, endokarda, boʼgʼimlarda va oʼpkada topish mumkin. 
Immuniteti. Umuman bu kasallikka qarshi odamlarda nisbatan tabiiy immunitet boʼladi. 
shuni eʼtiborga olish kerakki, sogʼlom kishilarning burun, xalqum ajralmalarida maʼlum 
miqdorda meningokokklarni meʼyorida xam ajratib olish mumkin, lekin ular kasallikka 
chalinmaydilar. Meningit bilan kasallangan odamlarda sogʼayganidan soʼng kuchli, uzoq davom 
etadigan immunitet xosil boʼladi. 
Laboratoriya tashxisi. Epidemik serebrospinal meningitning mikrobiologik tashxisida, 
asosan orqa miya suyuqligi tekshiriladi. Bundan tashqari burun-xalqumdan olingan shilliq 
modda va qon xam tekshirilishi kerak. 
Davolash. Epidemik senebrospital meningitni davolash uchun xozirgi vaqtda 
antibiotiklar, jumladan penitsillin va levomitsitin ishlatiladi, chunki penitsillin gematoentsefalitik 
toʼsiqdan oʼta oladi. Bulardan tashqari, odam qonidan tayyorlangan normal gammaglobulin, 
yangi dorilardan rifampitsin ishlatiladi. Zaharlanishni kamaytirish maqsadida unga turli tuz 
eritmalari. Glyukoza, qon plazmasi va boshqalar yuboriladi.