Hazirlayanlar

19

Arş. Gör. Dilşen İnce ERDOĞAN

dan toplanmıştı. Yapılan harcamaların hepsi Ermeniler içindi. Osmanlı 

İmparatorluğu’nun yönetimi altında yaşayan hangi topluluk Ermeniler 

kadar şanslıydı? Amerikalılar hangi topluluğa Ermeniler kadar para har-

camışlardı? Anadolu’da yaşayan Ermenilere harcanan Amerikan dolarları 

Amerikan Devleti’nin hazinesinden çıkmıyordu. Bu para halktan topla-

nıyordu. Amerikan Protestan Kilisesi ve diğer Amerikan kiliseleri ülkeyi 

baştanbaşa dolaşıp halktan para istiyorlardı. Bu paranın toplanabilmesi için 

barbar Türk, mazlum Ermeni tablosu çizilerek halka benimsetiliyordu. Bu 

tabloyu benimseyenler her geçen gün arttıkça, toplanan para da  artıyor ve 

Amerikan Protestan Kilisesi de her geçen gün zenginleşiyordu

33

.

Doğu Türkiye Misyonu-Van İstasyonu

Doğu Türkiye Misyonu’nun en önemli istasyonlarından olan Van 

Amerikan  İstasyonu, 1872 yılında Henry J. Barnum ve George C. Rey-

nolds tarafından kuruldu

34

. Van’da, Annie E. Scott (1872-1881), Joseph E. 

Scott (1872-1881), Bayan H.S. Barnum (1869-1915), Lauraette Johnson 

(1882- 1896), Grace N. Kimball (1882-1896), Ellen R. Ladd (1889-1893), 

Frederick D. Grene (1890-1894), Bayan Sarah A. Grene (1890-1895), Hen-

ry S. Barnum (1867-1915), Herbert M. Allen (1893-1898), Bayan Ellen R. 

Allen (1893-1898), Elizabeth B. Huntington (1894- 1899), Elizabeth F. 

Ussher (1899-1915), Clarence D. Usseher (1898-1935), Susan R. Norton 

(1903-1908 ), Bayan Irma W. White (1917-1920), Ernest A. Yarrow (1904-

1921), Martha J. Yarrow (1904-1921), Henry H. White (1917-1920) adlı 

Amerikalı misyonerler hizmet verdiler

35

.

Van, Amerikalı misyonerlerin Doğu Anadolu’daki çalışma alanları 

içinde önemli bir yere sahipti. Ermeni kadınlar arasında misyonerlik faa-

liyetlerini sürdüren Bayan Bush: Van’da çalışmak Harput’ta çalışmaktan 

daha zor. Fakat Van dünyanın çok önemli bir bölgesi... demekteydi

36

. 

33  Şimşir, a.e.g., s.100-117. Konsolosların bölgelerinde karşılaştıkları en büyük sorunlardan 

biri Amerika’da Ermeniler için toplanan yardım paralarının dağıtılması işi idi. Aralık1895-

Kasım 1896 arasında Erzurum konsolosluğunun idaresi altında bulunan bölgelerde 45 191 

dolar yardım dağıtılmıştı. 66 100 Ermeniye yardım dağıtılmıştı. 

34  White, a.g.e., s.44.

35 Van’da bulunan Amerikalı misyonerlerin listesi, Doğu Türkiye Misyonu’ndan gönderilen 

mektuplar incelenerek tespit edilmiştir. 

36 ABCFM Arşivi, Seri: ABC, Reel: 639. Ekim 1891 Judson Smith’e Bayan Bush’dan yazılan 

bir mektup.

---

20

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

1890 yılında misyoner Herbert Allen ise Van için: … şehrin ve civar 

bölgenin çoğunluğunu Hıristiyanlar oluşturuyor. Manastır ve kiliselerin 

sayısı  şaşılacak kadar çok. Bir çoğunun okulları var. Ayrıca çok sayıda 

rahip ve papaz bulunuyor. Burada millî  duyguların yoğunlaşması ile bü-

yük bir desteği arkasına alan kilise tarihinin köklü geleneklerine karşıt 

görünen her unsur nerdeyse fanatik bir direniş sergiliyor. Söylemeye gerek 

yok Protestan kelimesi bir hakaret sözü haline gelmiş, sapkın bir mezhebe 

yönelerek milletini ve kilisesini terk edenler için kullanılıyor diyordu.

1888’de Van’da yedi haftalık ziyarette bulunan Katolik Bilgin Paul 

Müler Simonis, Van Amerikan Misyonu hakkındaki düşüncelerini; Ame-

rikalı misyonerler Van’da gayet güzel düzenlenmiş bir misyona sahipler. 

Fakat son zamanlarda büyük zorluklarla başa çıkmak zorunda oldukları 

için önemsiz boyutta faaliyetlerine devam ettiler. Okulları tehdit altınday-

dı ve din değiştirenlerin sayısı gün geçtikce azalıyordu diyor ve Ameri-

kalı misyoner George Reynolds’u şu şekilde tanımlıyordu; Bu misyonun 

şefi  örnek bir Amerikalı, mükemmel bir insan, soğukkanlı, Şarkta geçirdi-

ği uzun yıllara rağmen Türkçe telaffuzunun her kelimesi içindeki İngilizi 

ortaya çıkarıyor. Mükemmel bir hekim bu sayede pek çok hayır işliyor… 

Birçok Amerikalı gibi Dr. Reynolds da çay içmeyi seviyor ve bu nedenle 

sofrasında asla şarap bulundurmuyor

37

. 

Van’ı anlatanlardan biri de Van misyonunda çalışan misyoner Allen’dır. 

Allen’ın ABCFM genel Sekreteri Judson Smith’e 20 Ekim 1890 tarihinde 

yazdığı raporda; eğer siz buraya özel bir ilgi göstermemiş olsaydınız bizler 

buranın güzelliğini ve önemini anlayamazdık. Bu kasaba duvarlarla çev-

rili, ünlü Van Kalesi’nin altında uzanıyor. Duvarların hemen bitişiğinden 

başlayan kasaba doğuya doğru üç mil kadar genişliyor. Ermenilerin yaşa-

dığı en büyük kısım Bahçeler mevkii (Gardens). Burada çok güzel oturma 

alanları var. Geniş caddelerin kenarlarında kavak ağaçları uzanıyor. Ana 

caddeye dar caddelerden geçilerek varılıyor. Ağaçları sulamak ve oturan-

ların ihtiyaçlarını karşılamak için su yolları yapılmış. Ben Türkiye’de Van 

gibi güzel bir şehir görmedim. Van bir başka açıdan da çok güzel. Oturan-

ların çoğu Ermeni. Bu doğal olarak onlara önem kazandırıyor ve etkili 

olmalarını sağlıyor. Ermeni Kiliseleri şehrin en etkili kurumu. Şehirde top-

lam 12 Ermeni Kilisesi mevcut. Misyon binası, kız ve erkek okulu Bahçeler 

mevkiinin doğusunda ...

38

 diyerek devam ediyordu.

37  Kieser, a.e.g., s.301-304.

38 ABCFM Arşivi, Seri. ABC, Reel: 639. Allen’ın, ABCFM genel sekreteri Judson Smith’e 

20 Ekim 1890 tarihinde gönderdiği mektup.

---