Hazırladı: ”Geologiya mühəndisliyi” tələbələri Bakı 2015
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
Design by Ali Agakishiyev
64 təşkil olunmuşdur. Lakkolitlər nisbətən kiçik (diametri 5-6 km, qalınlığı 1 km-ə çatır) intruziv kütlələr olub, göbələk şəkillidir. Yuxarı qalxarkən layların arasında lavanın soyuması nəticəsində yaranır. Tağ hissələri dəyirmi, daban hissələri isə laylaşma müstəvisinə paralel olur. Nisbətən az dərinlikdə (3 km-ə qədər) yatır və denudasiya nəticəsində tez-tez üzə çıxır. Tərkibinə görə əsasən turş süxurlardan (diapiritlərdən) təşkildir. Bəzən lakkolitlər bir-birinə kanallar vasitəsilə birləşərək lakkolit qrupu yaradırlar. Lakkolitlərdən çaxələnən maqmatik kütlələr anofizlər adlanır.Anofizlər batolitlərdə və ştoklardada rast gəlinir.
Lakkolitlərin müxtəlif növləri məlumdur: çoxmərtəbəli (ağacabənzər), formasiya-arası, qeyri-simmetrik (hemi-lakkolit), bismalit və s. Lopolitlər müxtəlif ölçülərə malik (ən kiçik ölçülərdən başlayaraq en kəsiyi 100 km-ə çatan, qalınlığı isə 1 km-dən artıq olan kütlələr) Nəlbəki şəkilli,az meyilli intruziv kütlələrdir. Yerləşdiyi süxurlarla paralel yatım əmələ gətirir. Ultraəsas və qələvi süxurlardan ibarət olur.
kütlələrə rast gəlinir ki , bunlar fokolitlər adlanır. əyilmiş mərciyə oxşar, kiçik ölçülü, uyğun yatımlı intruziv kütlələr olub, qabarıq layların qabarmış hissələrində maqmanın soyuması nəticəsində əmələ gəlir. Qalınlığı 100 m, nadir hallarda isə 1000 m olur.
intruziv cisimlərə Sillər deyilir-(Lay tipli intruziyalar) nisbətən az dərinliklərdə əmələ gəlir və lay formasına malik olub, ətraf süxurların laylanma səthləri üzrə
Design by Ali Agakishiyev
65 yerləşir. Sillərin qalınlığı bir neçə santimetrdən 600 m-ə qədər, tutduğu sahə isə bəzən 13000 km 2 -ə çatır.Çox rast gəlinən qalınlıq 25-70m arasında olan sillərdir. Sillər müxtəlif süxurlardan, daha çox əsasi süxurlardan (diabazlardan, porfiritlərdən) təşkil olunmuşdur və onlara həm platformalarda, həm də geosinklinal ərazi-lərdə təsadüf olunur.
Qeyri-uyğun intruziv kütlələrə aşağıdakılar aiddir. Batolitlər əsasən, qranitlərdən ibarət nəhəng intruziv kütlələrdir. Yer qabığı qırışıqlarında pozğunluğa məruz qalmış ətraf süxurlara maqmanın aktiv təsiri və nüfuz etməsi zamanı yaranır. Denudasiya prosesi nəticəsində batolitlər açıldıqda intruziv maqmatik süxurların çıxışlarının tutduğu sahələr 100 km 2 -dən 250000 km 2 -dək çatır. Bəzi batolitlər dərinlik artdıqca ensizləşir və müxtəlif dərinliklərdə qədim çökmə yaxud metamorfik süxurlar üzərində yerləşir. Batolitlərin yaranması haqqında fikirlər var.Bəzilərinə görə Maqma yuxarı hərəkət edən zaman üstə yatan hissələri dağıdır,dağıdılmış hissələr maqmanın içinə tökülərək onun sahəsini genişləndirir və batoliti formalaşdırır.Digər tədqiqatçılara görə maqma hərəkət edən zaman qarşısına çıxan bütün maddələri həll edərək batoliti formalaşdırır.Batolitin əmələ gəlməsində dərinlik yarıqlarının çox böyük əhəmiyyəti var.Həmin yarılmalar üzrə maqma yuxarıya doğru hərəkət edir.Bu zaman maqmanın hərəkət sürəti çox olur.Çünki onun tərkibindəki qazlar maqmaya mütəhərriklik verir.Hərəkətdə olarkən maqmadan ayrılan qazlar hesabına,yəni maqmanın qazsızlaşması hesabına onun sürəti azalır və maqma yuxarıya doğru hərəkət edən zaman o qədər qatılaşırki ,üst hissədə maqmanın yolunda tıxac əmələ gəlir.Bu zaman yuxarıya hərkət edə bilməyən maqma yanlara doğru genişlənərək batoliti formalaşdırır.
onlar qırışıqlıq komplekslərinin uzanması boyu müşahidə olunur. Batolitin bir Design by Ali Agakishiyev
66 növü də etmolit-formadır. Bu forma yuxarıya tərəf ölçülərinin artmasilə səciyyələnir.
şəkilli intruziv cisimlərdir. Çıxış sahəsi 100 km 2 -dən azdır. Bunlar da batolitlərin şaxələnməsindən (batolit künbəzləri) əmələ gəlir, yaxud da müstəqil yaranan intrusiyalardır. Ştoklar iri tektonik pozğunluqlar boyunca yerləşir.
cisimlərə deyilir.Başqa sözlə dik meyilli paralel divarlar ilə hüdudlaşan və ətraf süxurları kəsən intruziv kütlələrdir.Şaquli yaxud nisbətən maili çatların maqma ilə dolması nəticəsində əmələ gəlir. (İngilizcə daş,divar deməkdir) Daykaların 3 növü var. 1.
Endo dayka 2.
Meta dayka 3.
Ekzo dayka Endo dayka-maqmanın çatlara dolması nəticəsində əmələ gəlir.Meta dayka eyni yolla əmələ gəlir,ancaq tərkib etibarı ilə peqmatit və digər mineralların dəyişməsi nəticəsində əmələ gəlir.Ekzo dayka çöküntülərin çatlara dolması nəticəsində əmələ gəlir.
dik uçurum divarları xatırladır. Elə bu səbəbdən də onlara “dik divarlar” deyilir. Daykaların uzunluğu bir neçə metrdən 100 km-ə, qalınlığı isə bir neçə sm-dən bir neçə yüz metrə çatır. Uzunluğu 3-5 km və qalınlığı 5-8 m olan daykalar daha geniş yayılmışdır. Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|