Hazırladı: ”Geologiya mühəndisliyi” tələbələri Bakı 2015
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Alloxton
- Şaryaj
- Radikal şarnir
- Qalıq yaxud Klippen
- Tektonik pəncərə
- 4.Qırılmalar sistemi haqqında anlayış (horst, qraben, qraden)
- Konsedimentasion qrabenlər
- Qraden—pilləvari qırılma sistemi
Design by Ali Agakishiyev
52 3.Üstəgəlmə və örtük (şaryaj) Qırışığın inkişafının davamı olaraq ,plikativ dislokasiya dizyuktiv dislokasiya ilə əvəz olunarsa ,bu zaman əmələ gələn qırılma üstəgəlmə adlanır.Basqa sözlə Qırılma səthi 10º-ə qədər bucaq altında , yaxud üfüqi yatan əks laya üstəgəlmə deyilir. Üstəgəlmədə başqa qırılmalardan fərqli olaraq qanadlar aşağıdakı kimi adlanır. Qırılma səthi üzərində yerləşən qanada asılı qanad deyilir. Qırılma səthindən altda yatan qanada isə yatıq qanad deyilir. Üstəgəlmədə adətən asılı qanad irəli hərəkət etmiş olur, yatıq qanad isə hərəkətsiz olur. Üstəgəlmənin yaranması hər hansı bir qırışığın uzununa əyilmə yolu ilə inkişafını dizyunktiv , qırılma variantında davamıdır. Beləki, əgər qırışığa tangensial qüvvələr (sıxılma gərginlikləri) öz təsirini davam edirsə o yatıq vəziyyətə düşə bilər. Qırışığın bu vəziyyətindən sonra tangensial qüvvələrin təsiri
Design by Ali Agakishiyev
53 altında qırışıq ya çevrilmiş növə (qırışığı təşkil edən layların reoloji xüsusiyyətləri yüksək olduğu halda) yaxud da onun ən gərgin hissəsi olan layların əyimi (tağı) zonasında laylar qırılmaya məruz qala bilərlər, nəticədə qırışığın ustdə yatan qanadı təsir istiqamətində hərəkət edərək üstəgəlmə növ qırılmanın yaranmasına səbəb olurlar. Buna görə də astagəlmə növ qırılmalar qırışıqları bir qayda olaraq onların uzanması boyu mürəkkəbləşdirilirlər. Üstəgəlmə növ qırılmalar geosinklinal ərazilər, orogen zonalar üçün səciyyəvi strukturlardır. Platformalarda bu növ qırılmalar formalaşmırlar.
Üstəgəlmə növ qırılmalar lokal və regional miqyasda, eləcə da qlobla şəkildə inkişaf edə bilərlər, məsələn: Şimali Abşeron Arxipelaqında Pirallahı qırışığı üstəgəlmə ilə mürəkkəbləşib. Regional miqyasda üstəgəlmələr dağ qırışıqlıq sistemlərində daha çox inkişaf etmiş olurlar. Üstəgəlmənin amplitudu 2-3 km-dən çox olarsa, bu vaxt o örtük və ya saryaj adlanır. Tektonik örtük öz inkişafını istənilən üstəgəlmədən və əks faydan başlaya bilər. Üstəgəlmədən fərqli olaraq örtük aşağıdakı elementləri ilə səciyyələnir: 1)
adlanır. Qırılma səthi isə Sürünmə səthi adlanır. Bu səth adətən üfüqi yaxud üfüqiyə yaxın vəziyyətdə , bir qədər dalğavari formada olur. Bununla belə örtüyün başlanğıc və ön hissələrində bu səthin yatım bucağı nisbətən böyük ola bilər. 2)
Şaryaj yaxud örtük xətti – sürünmə səthi ilə relyef səthinin kəsişməsindən alınan iz nəzərdə tutulur. 3)
kəsişməsindən alınan izə deyilir. 4)
Radikal şarnir – saryajın , örtüyün başladığı zonada , lay səthi ilə ox səthinin kəsişməsindən alınan izə deyilir. 5)
Design by Ali Agakishiyev
54 deyilir. Örtüyün inkişafa başladığı qırışıq onun kökü adlanır. 6)
Qalıq yaxud Klippen – Alloxton həmişə hərələtsiz olduğundan ekzogen proseslərin təsiri nəticəsində yuyulmaya yaxud aşınmaya məruz qalır.Aşınma nəticəsində ondan ayrılmış hissə Klippen adlanır.. Aşınma baş verən vaxt elə hal ola bilərki , Alloxtonun önündə onun bir hissəsi əsas kütlədən tam ayrıla bilər.Avtoxton üzərində yatan belə kütlə qalıq yaxud klippen adlanır. Klippeni təşkil edən süxurların yaşı bir payda olaraq üzərində yatdığı Alloxtonu təşkil edən süxurların yaşından daha qədim olur. 7)
Tektonik pəncərə - Alloxtonun sahəsində Avtoxtonun qapalı çıxışına tektonik pəncərə deyilir.Başqa sözlə Alloxtonun sahəsində qapalı şəkildə Avtoxtonun süxurları Yer səthinə çıxmış olurlarsa belə çıxış tektonik pəncərə adlanır. Yaranması Alloxtonun süxurlarının həmin sahədə intensiv aşınmaya məruz qalmasıyla əlaqədardır. Erozion pəncərədən fərqli olaraq tektonik pəncərədə yer səthinə çıxan süxurların yaşı onun əhatəsində yatan, Alloxtonu təşkil edən süxurların yaşından daha cavan olur. Erozion pəncərədə isə (qapalı çıxışda) adətən onu əhatə edən süxurlara nisbətən daha qədim yaşlı süxurlar yer səthinə çıxmış olur. Bəzi hallarda altda yatan struktur mərtəbənin layları erozion pəncərədə yer səthinə çıxa bilər.
Tektonik örtüklər və ya Şaryajlar dağ qırışıqlarının ayrılmaz elementi hesab olunur.
Design by Ali Agakishiyev
55 4.Qırılmalar sistemi haqqında anlayış (horst, qraben, qraden) Qırılmalar sistemim dedikdə hər hansı bir ərazinin bir sıra, müxtəlif yaxud eyni növ qırılmalarla mürəkkəbləşməsi nəzərdə tutulur. Bu zaman alınan qırılmaların qanadlarının qarşılıqlı vəziyyətindən asılı olaraq aşağıdakı növ qırılmalar sistemi seçilir. 1. Horst—Qırılma sistemində mərkəzi blok qalxmış, kənar bloklar enmiş olarsa belə sistem Horst adlanır.Horstların mərkəzi blokları daha qədim çöküntülərlə örtülüb. Geoloji xəritədə horstu mərkəzi blokda, kənar bloklara nisbətən daha qədim yaşlı süxurlar təmsil olunması ilə təyin etmək olar. Bəzi hallarda qırılmaların sayı çox olduqda geoloji quruluşda bir neçə horst və qraben seçmək olur. Bu zaman ümumi mənzərədə belə sistemin mərkəz hissəsini təşkil edən bloklardan nisbətən qədim laylar Yer səthinə çıxmış olarsa, belə sistem mürəkkəb quruluşlu horst adlanır. Horstlar sadə və mürəkkəb olur. a) İki fay və əks faydan əmələ gəlmiş qrabenlər sadə horst adlanır. b) Daha çox fay və əks faydan ibarət olan qrabenlər mürəkkəb horstlar adlanır. Mənşəyinə görə də horstlar 2 növə ayrılır. a)
Konsedimentasion horstlar-çöküntü toplanma ilə eyni zamanda inkişaf edir.
b)
horstlardır.Qalxan və düşən bloklarda qalınlıq eynidir.
2. Qraben—Qırılma səthində mərkəzi blok yaxud bloklar enmiş, kənar bloklar qalxmış olarsa belə sistemə qraben yaxud mürəkkəb quruluşlu qraben deyilir və mərkəzi cavan çöküntülərlə örtülmüş olsun. Qrabenlər sadə və mürəkkəb olur. a) İki fay və əks faydan əmələ gəlmiş qrabenlər sadə qrabenlər adlanır. b) Daha çox fay və əks faydan ibarət olan qrabenlər mürəkkəb qrabenlər adlanır. Mənşəyinə görə də qrabenlər 2 növə ayrılır. c)
Konsedimentasion qrabenlər-çöküntü toplanma ilə eyni zamanda inkişaf edir.Bu cür qrabenlərin düşən mərkəzi bloklarında layların qalınlığı kənar bloklara nisbətən daha çox olur. d)
Postsedimentasion qrabenlər-çöküntü toplanmadan sonra inkişaf edən qrabenlərdir.Qalxan və düşən bloklarda qalınlıq eynidir. Geoloji xəritə və profildə qrabeni onun mərkəz blokunda Yer səthinə kənar bloklarındakına nisbətən cavan layların çıxmasıyla təyin etmək mümkündür. 3. Qraden—pilləvari qırılma sistemi—bu növ sistemdə hər növbəti blok əvvəlkinə nisbətən qalxmış (enmiş) olur. Qırılmalar sistemi bütün tektonik zonalarda inkişaf edə bilərlər.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|