Hazırladı: ”Geologiya mühəndisliyi” tələbələri Bakı 2015
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qırışma bucağına və Tağ formasına görə qırışıqların təsnifatı
- Qanadların qarşılıqlı vəziyyətinə görə qırışıqların təsnifat.
- Eninin uzununa nisbətinə görə qırışığın təsnifatı.
- Layların tağda və qanadlardakı qalınlıqlarına görə qırışığın təsnifatı;
Design by Ali Agakishiyev
37 Ayrılmış, yatıq, çevrilmiş qırışıqların bir qanadında (bükülmüş) laylar çevrilmiş yatıma malik olurlar.Nisbətən qədim laylar cavan layların üstündə yatırlar.
Təsnifata aid olan qırışıqların hamısı geosinklinal ərazilərdə inkişaf edirlər. Platformalarda isə yalnız düz və çəp qırışıqlar inkişaf edir. 2)Qırışma bucağına və Tağ formasına görə qırışıqların təsnifatı—Bu təsnifata əsasən qırışıqlar aşağıdakı növlərə bölünürlər:
2.1) İti bucaqlı qırışıq. Burada qırışığın qırışma bucağı <86̊ olur. 2.2) Düzbucaqlı qırışıq—burada qırışma bucağı 86-90̊ arasında olur. 2.3) Kor bucaqlı qırışıq. Burada qırışma bucağı 90-180̊ arasında olur. 2.4) Qutuvari, sandıqvari qırışıq. Bu növ qırışığın tağı yastı, qanadlar nisbətən dik olar. En kəsiyində qutu, sandığa oxşadığından bu adı daşıyır. Bu təsnidata aid olan qırışıqlardan iti, düz, kor bucaqlı növləri geosinklinal ərazidə inkişaf edə bilərlər. Platformalarda isə düz, kor bucaqlı və sandıqvari qırışıq növləri səciyyəvidir. 3) Qanadların qarşılıqlı vəziyyətinə görə qırışıqların təsnifat.
3.1) Düz yaxud simmetrik qırışıq. Bu növ qırışıqda qanadlar əks istiqamətdə eyni bucaq altında yatırlar. 3.2) İzoklinal qırışıq. Bu növ qırışıqlarda qandalar eyni bucaq altında və eyni istiqamətdə yatdığından onlar biri-birinə paralel olurlar. Yəni qanadları bir-birinə paralel olan qırışıqlara izoklinal qırışıqlar deyilir. 3.3) Yelpikvari qırışıq. Burada qanadlar ox səthi istiqamətində və ox səthi üzərində biri-birinə əks istiqamətdə yatır. Yelpikvari qırışığın başqa bir növü nüvəsi boğulmuş yelpikvari qırışıqdır . Burada qırışığın nüvəsi qanadlarda o dərəcədə sıxılmış olur ki, yuxarı hissəsi əsas kütlədən ayrılmış olur
Design by Ali Agakishiyev
38 Bu təsnifata aid olan qırışıqların hamısı geosinklinal ərazilər üçün səciyyəvidir. Platformalarda isə yalnız düz qırışıqlar olur.
4) Eninin uzununa nisbətinə görə qırışığın təsnifatı.Bu təsnifata əsasən qırışıqlar aşağıdakı növlərə ayrılır:
4.1) İzometrik qırışıqlar-Burada qırışığın eninin uzununa olan nisbəti l L = 1 1 ÷ 1 2
dəyişir. Burada şarnir adətən qövsvari əyilmiş olur. Qırışıqlar izometrik olduqlarından onlarda qanad və periklinal kimi elementlər seçilmir. Onların əvəzinə qırışığın yamacları anlayışı istifadə edilir. 4.2) Braxiformalı qırışıqlar-Qırışığın eninin uzununa olan nisbətin l L
1 2 ÷ 1 7
arasında olarsa belə qırışıq braxi qırışıq adlanır. Bunlar iki yarımnövə bölünürlər 4.2.1) Qısa braxi qırışıqlar . Bunlarda l L
1 2 ÷ 1 4 arasında dəyişir. 4.2.2) Uzun braxi qırışıqlar adlanır. l L
1 4 ÷ 1 7
4.3)Xətti uzanmış qırışıqlıq. l L ≤ 1 7
Hamısı geosinklinal ərazilər üçün səciyyəvidir. Platformalarda isə əsas inkişaf tapan izometrik və qısa braxi formalı qırışıqlardır. Nadir hallarda xətti uzanmış qırışıqlarda iştirak edir, bu zaman qurtaracaqları geosinklinallarda inkişaf etmiş xətti uzanmış qırışıqlar kimi iti yox , kəsilmiş formada olar. Səbəbi, platformalarda lokal qalxımların formalaşması kristallik bünovrənin bu və ya digər qaymasının qalxması ilə əlaqədardır. Bunların qurtaracaqları isə şiş olmur.
5) Layların tağda və qanadlardakı qalınlıqlarına görə qırışığın təsnifatı; Bu təsnifata əsasən qırışıqlar aşağıdakı növlərə bölünürlər. 5.1) Konsentrik yaxud izopak qırışıqlıq; a=b; bu təsnifatda əsasən qırışıqlar aşağıdakı növlərə bölünür, konsentrik və ya izopak olur. 5.2) Oxşar anizopak qırışıqlıq. Bunlarda layların qalınlığı tağda və dibdə Design by Ali Agakishiyev
39 qanadlara nisbətən daha böyük olur. Bu səbəbdən də, bu qırışıqlar anizopak yəni qeyri-bərabər qalınlıqlı qırışıqlar adlanır. 5.3)Tağı nazilən qırışıqlar. Burada layların qalınlığı qanaddan tağa doğru azalır. Bəzən pazlaşır. Bunlar yalnız + işarəli olurlar. Bu növ qırışıqlar çöküntü toplanma ilə eyni vaxtda inkişaf etdiyindən
Bu növ qırışıqlar aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik olurlar. Layların qalınlığı qanadlardan tağa doğru azalması. Qanadlardan tağa doğru fasiyanın kobudlaşması.
nəzərdə tutulur.Yəni çöküntü hissəciklərinin ölçülərinin qanadlardan tağa doğru artması. Qanadda karbonatlı fasiyanın pelitə, peliyin alevritə, tağda isə psammitə keçməsi. Bu baxımdan daşduz, gips, anhidrit, hemogen mənşəli süxurlar yüksək plastikliyə malikdirlər.
Qırışıq əmələ gəlmə mexanizmləri Yer qabığında formalaşan,mənşə etibarən müxtəlif növ qırışıqların var olması üç qırışıq yaranma mexanizmi yolu ilə formalaşırlar. Bu mexanizmlərin aşağıdakılardır: 1.Axma mexanimzi: Bu mexanizm bir qayda olaraq yüksək plastikliyə yəni reoloji xüsusiyyətə malik olan süxurlarda fəaliyyət göstərir.Məsələn:Tam sıxlaşmamış gillərdə, duz, gips, anhidriddə. Bu növ süxurlara xaricdən təsir gostərilərsə bu zaman həmin süxurlar axmaya məruz qalırlar,onların daxilində nisbətən kiçik qırışıq formaları əmələ gəlir.Bu qırışıqlar adətən xirdadırlar lakin yaxşı inkişaf edirlər və müxtəlif fəza vəziyyəti tuturlar. Kəsilişdə reoloji fəal süxur qatının qalınlığı nisbətən böyük olarsa,altdan komponent süxurlarla əlaqədə olarsa bu zaman xarici təsir nəticəsində komponent nisbətən zəıf deformasiyaya məruz qaldiqları halda reoloji fəal süxur qatma mexanizminin fəaliyyəti nəticəsində nibətən xirda qırışıqlar yaranır.
Kəsilişdə iştirak edən süxur qatlarının növbələşməsi nəticəsində yaranan struktur formalarının cəminə disharmonik qırışıqlıq deyilir. Disharmonik qırışıqlığın bucaq uyğunsuzluğundan fərqi ondadırki disharmonik stratiqrafiq uyğunsuzluq iştirak etmir.Bu qırışıqlıq yalnız süxurların fiziki xassələrinə gorə formalaşır.Axma mexanizmi biir qayda olaraq diapir növ qırışıqların nüvəsində Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|