Hazırladı: ”Geologiya mühəndisliyi” tələbələri Bakı 2015
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çat səthi
- Qapalı çatlar
- Qeyri-tektonik yaxud atektonik çatlar
Design by Ali Agakishiyev
56 Design by Ali Agakishiyev
57 Vll. ÇAT VƏ ÇATLILIQ 1.Çat və çatlılıq haqqında anlayış Çatlılıq yaxud çatlar sistemi dedikdə, hər hansı bir məkanı mürəkkəbləşdirən eyni mənşəli çatlar asossasiyası nəzərdə tutulur.
Çatlar aşağıdakı elementləri ilə səciyyələnir: 1)
2)
Çatların divarlarının aralanma dərəcəsinə görə təsnifatı: bu təsnifata əsasən çatlar üç növə ayrılır: 1)
bu səbəbdəndə belə çatlar asanlıqla adi gözlə seçilir. Divarlararası boşluq isə adətən törəmə məhsullarla doldurulur. 2)
adi gözlə görmək mümkün olur. 3)
Gizlin çatlar- belə çatlarda divarlar bir-birinə o dərəcədə kip qapanmış olurlar ki, belə çatları adi gözlə görmək mümkün deyil. Belə çatları seçmək üçün cisim yaxud süxurun səthlərini islatmaq yaxud mikroskop altında müşahidə etmək olar.
Çat səthinin vəziyyətinə görə çatların təsnifatı: çat səthinin fəza vəziyyəti qırılma səthində olduğu kimi onun yatım elementləri ilə təyin olunur. Bu təsnifata əsasən çatlar aşağıdakı növlərə bölünür; 1)
Üfüqi çatlar- çat səthinin yatım bucağı 0-10 o bucağ arasında dəyişir. 2)
Az maili çatlar- çat səthinin yatım bucağı 10-30 o bucağ arasında dəyişir. 3)
o bucaq arasında dəyişir. 4)
o bucaq arasında dəyişir. 5)
o bucaq arasında dəyişir.
Çatlar öz mənşələrinə görə ilkin və törəmə növə bölünürlər: İlkin çatlar-adətən süxur əmələgəldiyi zaman yaranırlar. Məs: çökmə Design by Ali Agakishiyev
58 mənşəli süxurlar diagenez zamanı, yəni çöküntünün susuzlaşaraq süxura keçdiyi zaman (gillərin argillitə çevrildiyi zaman) onlarda çatlar şəbəkəsi yarana bilər, yaxud maqmanın yer qabığına daxil olduğu və yaxud yer səthinə çıxdığı hallarda soyuduğu zaman o çatlar şəbəkəsi ilə mürəkkəbləşə bilər. Yer səthinə çıxdığı halda isə nəm iqlimdə yaxud yağış yağdığı halda həmin maqmaya təsir edərək onlarda çatlar şəbəkəsi yaranmış olur. Maqmatik və çökmə mənşəli yaranan çatlar əsasən aşağıdakı növlərə bölünür:
1.Uyğun çatlar (abc; a′b′c′)-əgər çatlar laylanma səthinə uyğun yatarlarsa, yəni çatın səthi ilə laylanma səthi bir-birinə paralel olursa buna uyğun çatlar deyilir 2.Paralel (uzununa) çatlar (ghi; g′h′i′)-bu növ çatların səthi laylanma səthinə paralel olur, lakin yatım bucağı laylanma səthinin yatım bucağındam fərqli olur. 3.Eninə çatlar (def;d′e′f′)-belə çatlarda çat səthi laylanma səthinə təxminən perpendikulyar olur. 4.Çəpinə çatlar (klm; k′l′m′)-bu növ çatların çat səthinin uzanma istiqaməti lay səthinin uzanma istiqaməyi ilə 86 o –dən kiçik bucağ təşkil edir. Design by Ali Agakishiyev
59 Maqmatik süxurlarda çatlar eyni zamanda deyilənlərdən fərqli şəkildə də inkişaf edə bilərlər. Məs: çoxbucaqlı sütunvari şəkildə və b. Çökmə mənşəli süxurlarda onların tərkibindən asılı olaraq özünəməxsus çatlar şəbəkəsi yaranır. Məs: əhəndaşında yaranan çatlar şəbəkəsində bir-birinə paralel və şaquli istiqamətdə inkişaf edirlər. Qumdaşında isə çatların fəza vəziyyəti ixtiyari ola bilər, bu səbəbdəndə onlar bir sıra hallarda bir-birilərini ilə kəsişirlər. Mergel və dolomitlərdə isə yaranan çatlar çoxbucaqlı şəklində olurlar. Bu baxımdan mergel və dolomitdə yaranan çatlar öz morfologiyasına görə maqmatik süxurlarda yaranan çoxbucaqlı çatlara oxşayırlar. Lakin, maqmatik süxurlarda inkişaf edən çatlar bir sıra hallarda süxurub bir sıra hissəsi onun əsas kütləsindən ayırmış olurlar. Belə süxur hissələrinə ayrılma deyilir.Çökmə mənşəli süxurlarda isə çatların yayılma dərinliyi nisbətən az olduğundan bu növ ayrılmalar çox az təsadüf edilir.Süxurlarda inkişaf edən çatlar öz mənşəyinə görə eləcə də qeyri- tektonik və tektonik növlərə bölünür.
yaranan çatlar əslində qeyri-tektonik çatlardır, lakin, bununla belə yer səthinə çıxan süxurlara ekzogen proseslərin təsiri nəticəsində bir sıra başqa növ qeyri-tektonuk çatlarda yaranır. Məs: Əgər yağış yağdığı zaman yer səthinə çıxan süxur az-çox miqdarda suyu özünə hopdurarsa və temperaturun aşağı düşməsi nəticəsində süxura hopmuş su donduğu halda onda çatlar şəbəkəsi yaranır. Bu hal təkrar olunduqca həmin çatlar inkişaf edirlər.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|