Hazırladı: ”Geologiya mühəndisliyi” tələbələri Bakı 2015
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
Design by Ali Agakishiyev
78 3)
Dəniz xırda qırıntı formasiyası-xırda dənəli qum,qumdaşı qatlarından,gillərdən nadir
hallarda konqlomerat və mergellərdən ibarətdir.Qumlarda qlaukonitin iştirakı səciyyəvidir. 4)
Kontinental formasiyalar-bunlardan nəm və arid(quru)düzənliklər formasiyalarını və buzlaq əmələgəlmələri kompleksini seçirlər.Alçaq və nəm düzənliklər formasiyaları arasında ən çox əhəmiyyətə daş kömür qatları,allüvial çöküntülər və aşınma qabığı malikdir. 5)
tuf,tuffit eləcə də çökmə süxurlarda yaranmış əsas tərkibli yataqlardan (dolerit,porfirit,qabbrolardan)ibarətdir. Kənar çökəkliklərin daxili hissəsi geosinklinal,xarici hissəsi isə platformaya məxsus xüsusiyyətlərə malikdir.Kənar çökəkliklərdə maqmatizm inkişaf etmir və özünə məxsus formasiyalara malikdirlər.
olduğu zonada inkişaf edirlər.Geosinklinalın platformanın qalxan hissəsi ilə təmasında kənar tikiş zonası yaranır.Sonuncu ensiz qırılmalar zonasını təşkil edir və həmin qırılmalar üzrə qırışıqlıq sistemləri platformanın üzərinə gəlirlər.Misal üçün Skandinaviya ilə Rus platforması arasında.Kənar tikiş zonaları boyu bir çox hallarda intensiv vulkanizmdə inkişaf edə bilər. Kənar çökəkliklərin inkişafı geosinklinal vilayətin kənarından başlayır,sonra isə çökəklik platformanın kənar hissəsinin enməyə cəlb olunması ilə əlaqədar genişlənir.Bu səbəbdən də kənar çökəkliyin ayrı-ayrı hissələri bünövrələrinin müxtəlifliyi ilə səciyyələnir.Buna görə də kənar çökəkliklər daxili və xarici zonalara ayrılırlar.
qalınlığa malik müxtəlif formasiyalarla doldurulmuş olur.Bu formasiyaların ümumi qalınlığı 4-6 km-ə çatır.
görə daha az qalınlığa malik ( əsasən 1 km-ə qədər)çöküntülərlə doldurulur.Bu səbəbdən də daxili zonada kəsiliş daha tam olur.
örtüklərlə mürəkkəbləşmiş, mürəkkəb xətti,ensiz,daraqvari antiklinallar və enli yastı sinklinallar inkişaf edir.Kənar çökəkliyin xarici zonasında,platformanın sərt bünövrəsində yerləşdiyinə görə əsasən yastı günbəzvari qalxımlar inkişaf edirlər.Günbəzlərin əmələ gəlməsinə səbəb platformanın kristallik bünövrəsinin ayrı-ayrı qaymalarının qalxmaları ilə əlaqədardır.
Dərinlik yarılmaları böyük uzunluqları və yayılma dərinlikləri ilə səciyyələnirlər.Yer səthində dərinlik yarılmaları effuziv,intruziv maqmatizm,damar əmələ gəlmələti ilə,iri uzununa qırılmalarla,klivaj və xətti qırışıqlıqla özlərini biruzə verirlər.Dərinlik yarılmaları müxtəlif işarəli şaquli tektonik hərəkətlərə məruz qalan əraziləri bir-birindən ayırırlar.Tektonik fəal dərinlik yarılma zonalarına tektonik və seysmik fəallıq məxsusdur.Dərinlik yarılmaları üzrə hərəkət çökmə formasiyaların və maqmatik süxurların formalaşması ilə eyni vaxtda baş Design by Ali Agakishiyev
79 verir. Bu səbəbdən də yarılmalar müxtəlif mənşəli süxurlarla örtülmüş olurlar.Bir çox dərinlik yarılmaları planetar xüsusiyyət daşıyır.
Çox iri və mürəkkəb quruluşlu geosinklinal və platforma arasınd ayerləşən və sinklinori quruluşlu olan çökəkliklərdir.Kənar çökəkliklərin formasiyalarının əmələgəlmə xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar geosinklinal ərazilərin platformaya çevrildiyi zaman geosinklinal vilayətlərin dağ –qırışıq vilayətlərinin intensiv formalaşması və qalxması zamanı və çökəkliklərin özünü də kompensə edilən çöküntü toplanma şəraitində toplanırlar. 1)
Baryer rifləri (yamac rifləri) formasiyası –tez-tez özündə neft-qaz yığımı olan üzvi mənşəli əhəngdaşlarından ibarətdir. 2)
tərkibində natrium və kalium duzları olan duz qatlarından ibarətdir. 3)
Daşkömürlü formasiya –iri çökəkliklərdə geniş inkişaf etmişdir.(Kuzbas və s.). Qumdaşı, argillit, əhəngdaşı və daş kömür qatlarının növbələşməsindən ibarətdir. 4)
Molass formasiyası –daxilində qırıntı materialının qeyri müntəzəm paylanması və layların qeyri bərabər növbələşməsi ilə səciyyələnən,böyük qalınlığa malik
terrigen süxurlardan ibarətdir.Bu süxurlar əsasən- qumdaşlarından,konqlomeratlardan və bir çox hallarda qırmızı rəngli argillitlərdən ibarətdir.Bəzən onların tərkibində daş kömür linzaları olur.Molaslar adətən çox böyük qalınlığa malik olurlar və bir çox hallarda özlərində daş kömür,neft və qaz yığımları əmələ gətirirlər.Kənar çökəkliklərin əlamətdar xüsusiyyəti onların ərazisində çaqçatik proseslərin baş verməməsidir.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|