Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
başqa qəzalar baş verdikdə, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün pozulmasına, dövlətə qarşı qiyama və s. yönəldilən bu kimi hərəkətlər edildikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ayrı-ayrı yerlərdə fövqəladə vəziyyət tətbiq edir (Konstitusiyanın 112-ci maddəsi). Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş komandanıdır (maddə 9). Ali Baş komandan kimi Prezident özünümüdafiə qaydasında Silahlı Qüvvələrin tətbiqi də daxil olmaqla, neytrallığın elan edilməsi, barışıq haqqında müqavilənin imzalanması və s. beynəlxalq hüquqla müharibə halı üçün nəzərdə tutulmuş bu kimi hüquqları həyata keçirir. Bütün bunlarla yanaşı, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti respublikamızı xarici əlaqələrdə hərtərəfli təmsil edir. O, digər dövlətin başçıları və vəzifəli şəxsləri ilə gündəlik görüşlər keçirir, danışıqlar aparır, sənədlər imzalayır və sair. Bu görüşlərdə mühüm xarici - siyasi məsələlər müzakirə edilir və bu məsələlərlə əlaqədar əhəmiyyətli qərarlar qəbul olunur. Gördüyümüz kimi, diplomatiya və xarici siyasət dövlət başçısının fəaliyyətinin mühüm sferalarından biridir. Dövlətin xarici- siyasi funksiyalarının həyata keçirilməsində dövlət başçısının rolu və əhəmiyyəti, təbii ki, artmaqdadır. Dövlətin başçısı kimi prezident beynəlxalq səviyyədə ali diplomatik vəzifəli şəxsdir, o, geniş səlahiyyətlərə malikdir, ölkəni beynəlxalq münasibətlərdə təmsil edir və bir sözlə, dövlətin timsalıdır. Prezidentin xarici əlaqələr sahəsində səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsində Prezidentin İcra Aparatı və onun xarici əlaqələr şöbəsi də mühüm yer tutur. Xarici əlaqələr şöbəsinin əsas fəaliyyət istiqamətlərini aşağıdakı kimi müəyyən etmək olar: 1) Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xarici ölkələrə səfərləri üçün lazımi sənədlərin və materialların hazırlanması; 2) xarici dövlətlərin başçılarının Azərbaycan Respublikasına səfərləri ilə bağlı lazımi sənədlərin və materialların hazırlanması; 3) Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ilə xarici dövlət rəhbərləri arasında rəsmi yazışmaların, telefon danışıqlarının təşkili; 4) dövlət başçılarından və digər rəsmilərdən daxil olmuş müxtəlif məzmunlu məktubların prezidentə məruzə edilməsi, onlara cavabların hazırlanması və lazım gələrsə, onların mətbuatda dərc edilməsi; 5) Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə akkreditə olunmuş diplomatik nümayəndəlikləri ilə daimi əlaqələrin saxlanılması və prezidentin xarici siyasət konsepsiyasının həyata keçirilməsi istiqamətində birgə fəaliyyət göstərilməsi və s. Prezidentin bütün sadalanan səlahiyyətləri, təbii ki, beynəlxalq hüquqla prezidentə verilmiş bütün imkanları əhatə etmir. Bununla yanaşı, təkcə ayrı-ayrı səlahiyyətləri və ya onların cəmini deyil, bütövlükdə prezidentin hakimiyyətindən irəli gələrək real imkanları nəzərə almaq vacibdir 1 . Prezidentin səlahiyyətləri bir qayda olaraq onların realizəsi prosesində daha aydın ortaya çıxır. Xarici siyasi funksiyaların həyata keçirilməsi sahəsində dövlət başçılarının səlahiyyətləri təkcə dövlətlərin konstitusiyaları ilə deyil, həm də beynəlxalq hüquqi aktlarla nəzərdə tutulur. Diplomatiya hüququnda dövlət başçısının funksiyaları və statusu aşağıdakı qaydada əks olunmuşdur. Diplomatik əlaqələr haqqında 1961-ci il Vyana Konvensiyasının 14-cü maddəsinə müvafiq olaraq diplomatik nümayəndəliklərin başçıları kimi səfir və elçilər dövlət başçısı yanına akkreditə olunurlar. Xüsusi missiyalar haqqında 1969-cu il Konvensiyasının 21-ci maddəsində ilk dəfə olaraq beynəlxalq ünsiyyətdə iştirak edən dövlət başçısı və yüksəkrütbəli şəxslərin xüsusi statusu müəyyən olunmuşdur. Həmin maddənin birinci bəndinə əsasən xüsusi missiyaya başçılıq edən göndərən dövlətin başçısı qəbul edən dövlətdə və ya üçüncü dövlətdə rəsmi səfərlə digər dövlətdə olan dövlət başçısının beynəlxalq hüquqla tanınan imtiyaz, üstünlük və immunitetlərindən istifadə edir. Bu o deməkdir ki, dövlət başçısı ölkədən kənarda beynəlxalq müdafiədən istifadə edir. Eyni məzmunlu müddəa Universal xarakterli beynəlxalq təşkilatlara münasibətdə dövlətlərin nümayəndəlikləri haqqında 1975-ci il Vyana Konvensiyasının 50-ci maddəsində də təsbit olunmuşdur. Yəni beynəlxalq təşkilatların orqan və konfransındakı dövlətlərin nü- mayəndə heyətinin başçıları kimi, dövlət başçılarının uyğun immunitet və imtiyazları 50-ci maddədə öz əksini tapmışdır. Beynəlxalq müqavilələr hüququ haqqında 1969-cu il Vyana 1 Лукашук И.И. Внешняя политика: президент и парламент // Госу- дарство и право, 1996, №7, с. 145 80 81 Konvensiyasının 7-ci maddəsi qeyd edir ki, "dövlət başçıları öz funksiyalarına görə və vəkalətnamə təqdim etmək zərurəti olmadan müqavilənin imzalanmasına aid olan bütün aktların həyata keçirilməsi məqsədlərində öz dövlətlərini təmsil etmiş hesab olunurlar". Beynəlxalq müdafiədən istifadə edən şəxslərə, o cümlədən, diplomatik agentlərə qarşı cinayətlərin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında 1973-cü il Konvensiyasında da dövlət başçısı beynəlxalq müdafiədən istifadə edən şəxs kimi müəyyən olunmuşdur. Beləliklə, "suverenin immuniteti" beynəlxalq ünsiyyətdə dəqiq əməl olunan beynəlxalq hüququn ümumtanınmış normasıdır. Bu, o deməkdir ki, dövlət başçısına istənilən digər dövlətdə tutduğu yüksək vəzifəyə görə həmin dövlətdəki dövlət başçısına göstərilən hörmətə bərabər hörmət göstərilməlidir. Dövlət başçısının ona hörmət edilməsinə, təntənəli qəbul edilməsinə və s. olan hüquqların yerinə yetirilməsi istənilən qəbul edən dövlətin öhdəliyidir. Beləliklə, dövlətin xarici siyasətində icra hakimiyyətinin əsas rolu və məsuliyyəti qanunauyğun haldır. 3.1.2. Hökumət və hökumət başçısı. Hökumət də, həmçinin dövlətin yuxarı icra orqanı kimi xarici əlaqələrin konstitusion orqanı hesab olunur. Dövlətin xarici siyasət kursunun realizəsi və diplomatik fəaliyyətin təşkili hökumətin fəal iştirakı olmadan təsəvvür edilə bilməz. Qeyd edək ki, hökumətin fəaliyyətində xarici əlaqələr sahəsində əsas üç fəaliyyət istiqamətləri birləşir. Belə ki, hökumət başçısı və hökumətin xarici əlaqələr üzrə səlahiyyətlərinə xarici siyasətin əsas istiqamətlərinin müəyyən edilməsində parlament və dövlət başçısına təkliflər vermək, qəbul edilmiş xarici siyasət qərarlarının həyata keçirilməsi və həmçinin onlar üzərində nəzarəti təşkil etmək daxildir 1 . Parlament respublikalarında xarici əlaqələrin həyata keçirilməsində əsas rol məhz hökumətə məxsusdur. Bizim respublikamızda Nazirlər Kabineti prezident respublikalarına xas olan ənənəvi sosial-iqtisadi rəhbərlik orqanı xarakteri daşıyır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, 1993-cü il 8 iyun tarixli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin İşlər İdarəsi haqqında Əsasnaməsi və 1994-cü il 8 fevral tarixli Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin müvəqqəti reqlamenti ilə müəyyən olunmuşdur. Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının xarici dövlətlərdə, beynəlxalq təşkilatlarda təmsilçiliyini təmin edir, hökumətlərarası müqavilə və razılaşmalar imzalayır, onları həyata keçirir, xarci siyasi fəaliyyətə, dövlətlərarası iqtisadi, elmi-texniki və mədəni əməkdaşlığa rəhbərliyi həyata keçirir. Nazirlər Kabineti bütün dövlət müəssisələrinin xarici əlaqələrini tənzimləyir. Koordinativ funksiya xarici əlaqələrlə bağlı Nazirlər Kabinetinin ən mühüm funksiyasıdır. Beynəlxalq müqavilələrin bağlanması haqqında təklifləri Azərbaycan Respublikasının nazirlikləri, dövlət komitələri və idarələri Azərbaycan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi ilə birlikdə və ya onunla razılaşdırmaqla müəyyən edilmiş qaydada Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə verirlər. Nazirlər Kabineti verilmiş təkliflərə baxır, onları digər müvafiq idarə və nazirliklərə ötürərək təkliflər, rəylər alır, ümumiləşdirilmiş formada rəyləri və məlumatları Xarici İşlər Nazirliyinə göndərir və nəhayət, bütün bunların əsasında artıq konkret təklifi müvafiq rəylə birlikdə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim edir. Təklif verilərkən artıq beynəlxalq müqavilənin bağlanması zərurəti əsaslandırılır, onun ehtimal olunan siyasi, iqtisadi, hüquqi, maddi və maliyyə nəticələri müəyyənləşdirilir, beynəlxalq müqavilənin icraçıları göstərilir, danışıqların aparılması, beynəlxalq müqavilənin mətninin qəbul edilməsi və ya əslinə uyğunluğunun müəyyən edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının nümayəndə heyətinin tərkibi də təklif edilir (“Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, maddə 4). Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası hökuməti adından bağlanan və ratifikasiyası tələb olunmayan beynəlxalq müqavilələri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin qərarına əsasən təsdiq və ya qəbul etmək səlahiyyətinə malikdir. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən, Nazirlər Kabineti müstəqil 1 Сандровский К.К. Право внешних сношений. Киев: Вища школа, 1986, с. 65 82 83 Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|