Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
beynəlxalq praktika parlamentin xarici əlaqə orqanı statusunu tanıyır. Konstitusiya hüququnda da bu, müəyyən olunmamışdır. ABŞ-ın Prezidenti və dövlət katibi dəfələrlə digər hökumətlərə müraciət edərək izah etmişlər ki, Konqres üzvləri nə fərdi çıxışlarında, nə də birgə bəyanatlarında ABŞ-ın xarici siyasət mövqeyini əks etdirmir və bu cür sənədlər hüquqi əhəmiyyətə malik deyil. Lakin bütün bu deyilənlər parlamentlərin xarici siyasətin müəy- yən olunması və həyata keçirilməsindəki rolunu azaltmır. Məlumdur ki, icra hakimiyyəti qanunverici hakimiyyətin siyasi, mənəvi və maddi dəstəyinə hər zaman ehtiyac duyur. Burada Blişenkonun fikri ilə razılaşmaq olar ki, parlamentin dövlət mexanizmindəki yeri onun xarici əlaqə orqanı kimi tanınmasını tələb edir 1 . Lakin müxtəlif dövlətlərdə parlamentlərin xarici əlaqələrdə faktiki rolu eyni deyildir. Bir sıra dövlətlərdə parlamentlər xarici əlaqələr sahəsində geniş səlahiyyətlərə malik olsalar da, digərlərində bu orqanların xarici əlaqələrdə rolu formal xarakter daşıyır. İstənilən halda xarici siyasətin formalaşması və həyata keçirilməsində parlamentin rolu onun dövlət hakimiyyəti orqanları sistemindəki yeri ilə müəyyən olunur. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin timsalında ali qanunverici orqanın xarici əlaqələr sahəsində fəaliyyətini nəzərdən keçirək. Azərbaycan Respublikasının parlamenti – Milli Məclis Azər- baycanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərini müəyyən edir. Onun səlahiyyətləri ilk öncə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ilə müəyyən olunur. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin işinin təşkili məsələləri Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin Daxili Nizamnaməsi (1996-cı il 17 may tarixində Azərbaycan Respublikasının qanunu ilə təsdiq edilmişdir) ilə müəyyən edilir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin xarici əlaqələr sahəsindəki səlahiyyətləri aşağıdakı qaydada təsbit olunmuşdur. Konstitusiyanın 95-ci maddəsi "Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin həll etdiyi məsələlər" adlanır. Bu məsələlər sırasında xarici əlaqələr sahəsində bir sıra geniş səlahiyyətlər də mövcuddur. Belə ki, Milli Məclis Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikası diplomatik nümayəndəliklərinin təsis edil- məsi məsələsini həll edir (maddə 9 bənd 2), dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi məsələsini həll edir (bənd 4); Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqdimatına əsasən Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını təsdiq edir (bənd 7); Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müraciətinə əsasən müharibə elan edilməsinə və sülh bağlanmasına razılıq verir (bənd 17). Bununla yanaşı, Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Konstitusiyanın 94-cü maddəsinə uyğun olaraq aşağıdakı məsələlərə dair ümumi qaydalar müəyyən edir; ərazi quruluşu, dövlət sərhədi rejimi (bənd 21); beynəlxalq müqavilələrin təsdiqi və ləğvi (bənd 22). 95-ci maddənin 2-ci bəndində göstərilən səlahiyyətlərin icrası məqsədilə yeni konstitusiya qəbul edilənədək Milli Məclis tərəfindən qərarlar qəbul edilirdi. Milli Məclisin qərarı ilə Azərbaycan Respublikasının Amerika Birləşmiş Ştatlarında (1922-ci il 23 sentyabr), Azərbaycan Respublikasının Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığında (1992-ci il 23 sentyabr), Azərbaycan Respublikasının Fransa Respublikasında (1992-ci il 23 sentyabr); Azərbaycan Respublikasının Ukraynada (1992-ci il 28 oktyabr) və digər ölkələrdə səfirliyi açılmışdır. 1995-ci ildən Azərbaycan Respublikasının səfirlikləri Qazaxıstanda (1997-ci il 11 aprel), Özbəkistanda (1996-cı il 14 iyun), Türkmənistanda (1997-ci il 11 aprel), Koreya Respublikasında (2005-ci il 20 sentyabr), Litva Respublikasında (2006- cı il 2 okt- yabr), Qırğız Respublikasında (2006-cı il 2 0ktyabr) və s. Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə təsis olunmuşdur. Dövlətlərarası müqavilələrin təsdiq və ləğv edilməsi Milli Məclisin ən mühüm fəaliyyət sahələrindən biridir. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 8-ci maddəsi Milli Məclis tərəfindən ratifikasiya edilməli olan Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinə aşa- ğıdakıları aid edir: 1) dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım (həmrəylik) haq- qında dövlətlərarası münasibətlərin prinsiplərini müəyyən edən müqavilələr; 1 Блищенко И.П. Дипломатическое право 2-е издание. М.: Высшая школа, 1990, с. 18 88 89 2) sülh müqavilələri; 3) ərazilərin bölünməsi, özgəninkiləşdirilməsi və sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi məsələsi istisna olmaqla, ərazi və sərhəd məsələləri barəsində Azərbaycan Respublikasının başqa dövlətlərlə mü- qavilələri; 4) müdafiə xarakterli və hərbi əməkdaşlığa dair müqavilələr; 5) hüquqi yardım haqqında müqavilələr; 6) Azərbaycan Respublikasının universal və regional xarakter daşıyan beynəlxalq təşkilatlara daxil olması haqqında müqavilələr və s. Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən müxtəlif müqavilə və sazişlər təsdiq edilir. Konstitusiyanın 118-ci maddəsinin ikinci hissəsinə uyğun olaraq həmin sənədlər təsdiq edildikdən sonra Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsini təşkil edir. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq konvensiyalara qo- şulması – həm beynəlxalq hüquq nöqteyi-nəzərindən, həm də milli hüquq sistemi üçün pozitiv faktdır. Lakin bu məsələ eyni zamanda ölçülü yanaşma tələb edir. Buna görə də Azərbaycan Respublikasının hər hansı bir beynəlxalq müqaviləni ratifikasiya etməsi və ya ona qoşulması məsələsini müzakirə edən zaman parlamentin bu məsələyə ekspertləri, mütəxəssisləri, beynəlxalq hüquqşünasları cəlb etməsi, fikrimizcə, daha səmərəli nəticələr verərdi. Belə ki, beynəlxalq müqavilə mühüm hüquqi akt olmaqla yanaşı, eyni zamanda onu qəbul edən dövlətin müəyyən öhdəliklərini və məsuliyyətini yaradan sənəddir. Adıçəkilən qanunun 22-ci maddəsinə əsasən, Milli Məclis, həmçinin Azərbaycan Respublikasının adından bağlanmış və ratifikasiya edilmiş Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrini Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təklifinə əsasən ləğv edir. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 22-ci maddəsinə əsasən ləğv edilən Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin ləğvi haqqında təkliflərə Milli Məclisin müvafiq daimi komissiyaları qabaqcadan baxıb rəy verir (maddə 23). Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Res- publikasının hərbi doktrinasını təsdiq edir. Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinası Azərbaycan dövlətinin mənafeyinin və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi prinsiplərini və üsullarını özündə əks etdirən, ölkənin xarici siyasətinin formalaşmasında mühüm rol oynayan, siyasi və hüquqi əhəmiyyəti ilə digər normativ hüquqi aktlar sırasında xüsusi yerə malik olan sənəddir. Bu sənədin işlənib hazırlanmasında başlıca rol icra hakimiyyətinə mənsubdur. Dövlət təhlükəsizliyinin təmin olunmasında əsas ağırlıq məhz icra hakimiyyəti strukturlarının üzərinə düşür. Bununla belə, 95-ci mad- dədəki səlahiyyətlər qanunverici orqana icra hakimiyyətinə nəzarət imkanı verir. Milli Məclisin həll etdiyi məsələlər elə qurulub ki, bunlar icra hakimiyyəti başçısının çoxşaxəli fəaliyyətinin müxtəlif sferalarına müəyyən dərəcədə nəzarət etməyə imkan verir 91 1 . 95-ci maddənin 17-ci bəndinə uyğun olaraq qanunverici hakimiyyət icra hakimiyyəti ilə birgə müharibə elan etmək və sülh bağlamaq hüququna malikdir. Şübhəsiz ki, bu səlahiyyətin həyata keçirilməsi beynəlxalq hüquqa uyğun olmalıdır. Bütövlükdə parlamentin xarici siyasətə qanunverici təsir örnəkləri bununla bitmir. Buna misal olaraq Milli Məclisin qəbul etdiyi bu və ya digər dərəcədə xarici siyasətlə əlaqəli olan çoxsaylı qanunları göstərmək olar. Məsələn, qeyd etdiyimiz Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununda xarici əlaqələr sahəsində göstərilən mühüm funksiyaların həyata keçirilməsi ilə bağlı prezidentin, Nazirlər Kabinetinin, Xarici İşlər Nazirliyinin bir sıra əsas səlahiyyətləri müəyyən olunmuşdur. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, xarici siyasətin qanunverici əsaslarının müəyyən olunması ilə bağlı Milli Məclisin qarşısında görülməli olan bir çox işlər vardır. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, diplomatik fəaliyyətin təşkili və həyata keçirilməsi ilə əlaqəli respublikamızın qanunvericilik sistemində bir sıra boşluqlar mövcuddur. Bütövlükdə xarici siyasətə gəldikdə isə, burada İ.İ.Lukaşukun fikri ilə də razılaşmaq lazımdır ki, xarici siyasətin tamamilə tənzimlənməsi daha çox onun imkanlarının məhdudlaşdırılmasına gətirib çıxarır 2 . Buna görə də xarici siyasətin formalaşması və həyata 1 Əsgərov Z. Konstitusiya hüququ. Bakı, Bakı Universiteti nəşriyyatı. 2002, s. 342 2 Лукашук И.И. Внешняя политика: президент и парламент // Госу- 90 Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|