HəSƏn bəy rumlu əHSƏNÜt-təvariX
-CU İLİN (18.06.1406 – 07.06.1407) HADİSƏLƏRİ
Yüklə 8,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 809-CU İLİN (18.06.1406 – 07.06.1407) HADİSƏLƏRİ Mirzə Ömərin Şahrux padşahla müharibəsi
- Diyarbəkrdə baş vermiş hadisələr, Qara Osmanın Kürdüstan
50
809-CU İLİN (18.06.1406 – 07.06.1407) HADİSƏLƏRİ Mirzə Ömərin Şahrux padşahla müharibəsi
Mirzə Ömər Mazandaranda Şahrux sultanın əmri ilə məskunlaşdıqdan sonra Rey tərəfə bir ordu gön- dərib, Mirzə Əbu-Bəkrin ağruqu 228
ilə birlikdə olan iki min moğol ailəsini köçürərək Mazandarana gətirdi. Elə bir ordu topladı ki, fələyin əjdahası onların oxlarının qorxusundan tısbağa kimi başını qalxanın içinə so- xardı və göy üzünün aslanı onların öküz başına bənzər gürzləri qarşısında tülkü kimi qaçmağa üz qoyardı. O, bu ordu ilə Xorasanı zəbt etməyə yollandı.
Tusa çatdıqda Şeyx Möhyəddini görməyə getdi. Ona dedi: - Ya şeyx! Dua et ki, Tanrı mənə Şahrux qarşısında zəfər bəxş etsin.
Şeyx cavab verdi: - Mən əsla belə bir dua etmərəm. Çünki Şahrux ədalətli və Allahdan qorxan bir padşahdır. Sən isə qaniçən və qorxusuz birisən.
Mirzə Ömər qəzəblə dedi: - Məni necə görürsən?
Şeyx dedi: - Sən elə bir məxluqsan ki, qüvvətdə hamıdan aciz və cəhalətdə hamıdan üstün, ölümdə hamı ilə bə- rabər və qiyamətdə hamıdan rəzil. Səni belə görürəm.
Şahzadə istədi ki, şeyxə əziyyət etsin. Lakin sonra düşündü ki, “qarşımda böyük bir iş var. Əgər mə- nə qələbə nəsib olarsa, onda bilərəm ki, dərvişlərin himmətinin heç bir təsiri yoxdur. Əgər məğlub olsam, on- da doğru sözdən nə üçün inciyim ki?!”. O, şeyxin hüzurundan çıxdı. Müridlər 229 dedilər: - Əgər Mirzə Ömər qalib gəlsə, biz Xorasanda qala bilmərik.
Şeyx buyurdu: - Əgər Xorasanda qala bilməsək, İraqda qalarıq.
Əmir Şahməlik Tus vilayətində Mirzə Ömərin gəlişindən xəbərdar olub şimşək və külək sürətində bir qasidi Herat tərəfə göndərdi və Şahruxu agah etdi. Bu üzdən ali məqamlı hökmdar Bəhram [kimi] inti- qamçı ordu ilə Cama hərəkət etdi. Şənbə günü, zilqədə [ayının] 9-da (17.04.1407) 230 o iki qiyamət əlamətli qoşun bahar buludu kimi coşqun və hay-küylü bir şəkildə bir-birinə çatdı. Bahadırların həmləsinin küləyin- dən döyüş alovu alışdı. Mürğab 231 çevrəsində [Mirzə Ömər] Əmir Mizrabın mülazimlərinin əlinə düşdü. Başı yaralı və ayağı bağlı şəkildə onu ali orduya gətirdilər. O həzrət (Şahrux) mərhəmətinin bolluğu üzündən onu bağışladı. Şahzadə Doqquz-ribata (Tokuz-ribat) çatdıqda vəfat etdi və İmam Fəxrəddin Razi 232 məzarının ya- nında dəfn edildi. Diyarbəkrdə baş vermiş hadisələr, Qara Osmanın Kürdüstan 233
üzərinə qoşun çəkməsi, Çəküm və Mardin sultanı ilə müharibə etməsi Bu il Qara Osman zəfərə yaxın olan ordu ilə Mardinə yollandı. Yol əsnasında Kürdüstanı çalıb-çapıb istila bayrağını yüksəltdi. Ona görə də Mardin sultanını 234
böyük bir qorxu bürüdü. O, Dəməşqin, Hələbin, Hümsün
235 , Həmanın 236 , Trablüsün 237 , Malatyanın 238 və Divrigiyə 239 qədərki ərazilərin hakimi olan Sultan
228
Ağruq – türkcə “ağır”, “ağırlıq” sözündən yaranmışdır və ordunun yüklərini bildirən termindir. 229
Mürid – hər hansı bir təriqət şeyxinin, mürşidin tərəfdarı, ardıcılı. 230
Şənbə günü miladi təqvimlə 16 aprelə təsadüf edir. 231
Mürğab – Əfqanıstanda və Türkmənistanda çay adı. 232
İmam Fəxrəddin Razi görkəmli islam alimlərindəndir, bir çox əsərlər yazmış və h. 606 / m. 1209-10-cu ildə Heratda vəfat etmiş- dir (Nəvai, şərhlər, s.134).Şahzadənin bağışlandıqdan az sonra qəflətən vəfat etməsi onu göstərir ki, bəlkə də, Şahrux onu səmimi olaraq əfv etməyibmiş. 233
Əsərdə Kürdüstan ifadəsi heç bir siyasi mahiyyət kəsb etmir və kürdlərin kompakt şəkildə yaşadıqları əraziləri ifadə etmək üçün işlədilir. 234 Mardin sultanı – Mardindəki Artuklu bəyliyinin başçısı Məcdəddin İsa nəzərdə tutulur. Artuklu xanədanı türk mənşəli olub, 1102-1409-cu illər arasında hakimiyyət sürmüşdür (C.Alptekin. Artuklular // TDVİA, cilt: 3, yıl: 1991, s.415-418). 235
Hümüs – Suriyanın qərbində, Dəməşqlə Hələb arasında şəhər və vilayət mərkəzi. 236
Həma – Suriyanın qərbində, Hümüs şəhərindən şimalda yerləşir. 51
Çəkümün yanına elçilər göndərdi və Diyarbəkr məmləkətinin gəlinini onun gözündə gözəl göstərməyə çalı- şıb səmimiyyət və sədaqət dili ilə ərz etdi: “Diyarbəkrdə hökumət bayrağını ucaltmış Qara Osman Türkma- nın gözü özündən başqasını görmür. Yalnız zati-alilərinizin bəndələri [onun üstünə] yürüş edərlərsə, o zaman məğlub olar və Diyarbəkr vilayətinin gülzarı avara və sərgərdan türkmanların tüğyan tikanından təmizlənər. Əgər onun imarətinin bünövrəsini sökməyə və onun yaramaz tərəfdarlarının yox edilməsinə iltifat göstərmə- səniz, tezliklə onun fitnə-fəsadının iyi Şam əhlinin burnuna və onun niyyətlərinin tüstüsü o hüdudun əhalisi- nin beyninə yetişəcəkdir”.
Bu söhbətin nağdı o ali mənşəli sultanın könül məhəkində tam əyarlı çıxdı (ürəyincə oldu). Digər bir səbəb isə o idi ki, inallu və bayat [tayfalarından] bir dəstə ondan üz çevirib fərar edərək Qara Osmana birləş- mişdilər. O, onların [geri verilməsini] istəsə də, bu istəyi qəbul edilməmişdi. Ona görə də çoxlu qoşun topla- yıb, öz atlarının ayaqlarından qalxan tozla asimanın aynasını qaraldan və öz əsləhələrinin parlaqlığı ilə ayın və günəşin gözünü qamaşdıran bir ordu ilə cilovunu boşlayaraq köçə-köçə qiyamət günü kimi Diyarbəkr hü- duduna gəldi və Mardində dayandı. O zaman iki qəribə hadisə baş verdi.
Biri odur ki, Mardin sultanı bu vaxt onun düşərgəsinə gəlmək istədi. Onun (Mardin sultanının) ya- nında çox məharətli bir münəccim vardı. [Münəccim] onu oraya getməkdən çəkindirsə də, sultan onun sözü- nə əhəmiyyət verməyib ata mindi və münəccimin cavabında dedi:
- Bir halda ki Çəkümü mən çağırmışam, necə ondan uzaq durum və bir kənara çəkilim?! O münəccim, sultanın [atının] yüyənini tutub onu geri döndərmək istədi. Sultanın məlikülümərası 240
- Sən kimsən ki, sultanın yüyənini tutursan və onu görmək istədiyi işdən çəkindirirsən?!
Münəccim dedi: - Mən sizin üçün bunu faydalı bilirəm. İndi ki qəbul etmədiniz, onda tezliklə özünüzün və Sultan Çə- kümün həlakını müşahidə edəcəksiniz.
Onun dedikləri düz çıxdı. Digər [qəribə hadisə] isə o idi ki, Sultan Çəküm Mardin sultanının gəlişindən, Kürdüstan və Diyar- bəkr əmirlərinin toplanışından sonra ata minmək vaxtında fala baxmaq üçün əlindəki aşığı göstərib söylədi:
- Bu aşığı təbilin üzərinə atacağam. Əgər çəkə, bəkə, alçu və duxan 241 gələrsə, zəfər bizimdir. Və əgər onba [gələrsə], zəfər Qara Osman bəyin olacaqdır.
Aşığı atdıqda onba gəldi. Nəzm “Oyuncaqdan çıxan hər fal, Ulduz kimi göründü və doğru çıxdı”.
O fala rəğmən [qəflət yuxusundan] oyanmadı və hərb etməyə getməkdən daşınmadı. Çünki biləyinə olduqca çox güvənirdi. Dövran bahadırlarının və zəmanə igidlərinin məclisində qoçaqlıqdan dəm vururdu və deyirdi:
- Kaş ki, Qara Yusif Türkman, Qara Osman və Nasirəddin Zülqədər 242 birləşib mənimlə savaşsaydı- lar və mənim gücümü görsəydilər.
Qara Osman istədi ki, Qaracadağın 243 ətəyində, Axmadaş deyilən möhkəm (istehkamlı) bir yerə arxa- sını dayasın. Lakin əmirlər mane oldular. Axırda Həmid qalasına 244
pənah apardı. Sultan Çəküm Mardin sul- tanı, Kürdüstan sərdarları və bəzi Diyarbəkr əmirləri ilə ittifaqda tirkeş 245 bağlamış yeddi min qulamla gəlib 237
Trablüs – Livanın Tripoli şəhəri. 238
Malatya – Türkiyədə, Fərat çayından qərb tərəfdə şəhər. 239
Divrigi – Türkiyənin Sivas vilayətindədir. 240
Məlikülüməra - əmirlərin başçısı. 241
Aşıq-aşıq oyununda atılan aşığın düşdüyü vəziyyətləri bildirən ifadələrdir. 242
Nasirəddin Zülqədər – Türkiyənin Mərəş və Əlbistan bölgələrində hökm sürən Zülqədər bəyliyinin başçısı. 243
Qaracadağ – Türkiyənin Şanlıurfa vilayətinin Siverek ilçəsindədir. 244
Həmid (əslində Amid) – Diyarbəkrin mərkəzinə verilən ad. Qala divarları qara daşdan tikildiyi üçün ona Qara Həmid və ya Qa- ra Amid də deyərdilər. 245 Tirkeş – ox qabı. Yüklə 8,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|