HəSƏn bəy rumlu əHSƏNÜt-təvariX
Yüklə 8,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Alinəsəb Sahibqiranın ölümündən sonra Mirzə Pir Məhəmmədin, Mirzə Rüstəmin, Mirzə İsgəndərin halı və Şirazda baş vermiş hadisələr haqqında söhbət
- Qara Osman Bayandurun Diyarbəkrdəki səltənəti haqqında söhbət
- Rum diyarında baş vermiş hadisələr və İldırım Bayəzidin oğlu Əmir Süleymanın səltənətinin təsviri
42
tında (ikindi çağında) Əmir Cahanşahı ələ keçirərək Mirzə Ömərin razılığını almadan qətlə yetirdilər. Mirzə Ömər camaatın gümanının əksinə olaraq, onun övladlarına mərhəmət göstərdi. Ertəsi gün ordu ilə Ucana 163
Bu əhvalatlar cərəyan edərkən Mirzə Əbu-Bəkr Bağdaddan Həmədan 164 yaylağına doğru yola çıxdı. O əsnada Əmir Hüseyn Barlas, Mirzə Əbu-Bəkrin yanından gəlib ərz etdi ki, o, itaət məqamındadır. Mirzə Ömər bəla əlamətli ordu ilə İraqa 165 yollandı. Şəvval [ayının] 20-də (21.04.1405) o, səadət və uğurla Sulta- niyyə 166
çəmənində dayandı və öz ordugahı ətrafında xəndək qazdırdı. Mirzə Əbu-Bəkr ordusunu qoyub iki yüz cavanla namehriban qardaşının yanına gəldi və elə həmin gün dustaq edilib Sultaniyyə qalasına həbs edildi. Mirzə Ömərin fərmanı ilə Əmir Hüseyn Barlas, Mirzə Əbu-Bəkrin Gözəldərədəki 167
ordusunu müha- fizə etdi. Mirzə Ömər zilqədətül-həram [ayının] əvvəllərində (1405-ci ilin may ayının əvvəllərində) Dərgü- zin 168
və Həmədan tərəfə yola düşdü.
Öz oğlunun həbsi barədə xəbər tutan Mirzə Miranşah bol kədərlə Mazandarana yollandı. O əsnada xəbər gəldi ki, gürcülər Naxçıvana gəlib o diyarı qarət etmişlər və Əmir Bistam Cagirlü Şirvan padşahı Şeyx İbrahimlə müttəfiq olub, Cəmaləkə (?) hücum etmək niyyətindədir. Dərgah əmirləri və ordu başçıları ərz et- dilər:
sını üsyankarlardan birinin üzərinə yönəldək və onun işini bitirdikdən sonra digərlərinin üzərinə gedək.
Mirzə Ömər [bu təklifi] qəbul etməyib, Ömər Tabanı, Pir Hüseyn Çilləni və Təvəkkül Barlası müqa- yisəyəgəlməz ordu ilə gürcüləri dəf etməyə göndərdi, Əmir Sevincəki isə Sultan Əhməd Cəlairi dəf etməyə yolladı.
Gürcülər Ömər Tabana qalib gəlib onu Mərəndə 169 qədər qovdular. Onlar (Ömər Taban və adamları) pərişan və bədhal oldular. Mirzə Ömər, Sultan Səncəri bir dəstə adamla onların ardınca göndərdi ki, onları geri qaytarsın. Sultan Səncər Miyanə 170 hüdudunda Təvəkkül Barlasa yetişdi. Onları geri qaytarmaq mümkün olmadığından böyük bir döyüş baş verdi. Sultan Səncər yaralı və bədhal bir vəziyyətdə Mirzə Ömərin ordu- suna qayıtdı. Alinəsəb Sahibqiranın ölümündən sonra Mirzə Pir Məhəmmədin, Mirzə Rüstəmin, Mirzə İsgəndərin halı və Şirazda baş vermiş hadisələr haqqında söhbət
Sahibqiranın vəfatı zamanı Mirzə Pir Məhəmməd Şirazı istila etmişdi. Qardaşı Mirzə Rüstəm İsfa- handa səltənət bayrağını yüksəltmişdi. Mirzə İsgəndər isə Həmədanda hökm sürməkdə idi.
Sahibqiranın vəfatı xəbəri Mirzə Pir Məhəmmədə çatdıqda Bəyan Teymuru, Lütfullanı, Əmir Col- banşahı və digər ali məqamlı əmirləri toplayıb onlarla səltənət barəsində məşvərət etdi. Bəziləri dedilər:
- Misirdəki Abbasi xəlifələrindən 171 bir fərman gətirib moğol yasasını dəyişdirək.
Bir sıra başqaları ərz etdilər: - Mirzə Ömərə tabe olmaq lazımdır.
163
Ucan – Cənubi Azərbaycanda orta əsr şəhəri. Təbrizdən 50 km. cənub-şərqdə yerləşirdi. Hazırda Ucan, Şərqi Azərbaycan (Təb- riz) ostanlığına daxil olan Bastanabad bəxşiliyində kənddir. 164 Həmədan – Qərbi İranda şəhər. Orta əsr mənbələrinə görə, Həmədanla Dərbənd arasındakı ərazilər Azərbaycan adlanırdı (Z.M.Bünyadov. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə. Bakı, 1989, s.136). 165
Orta əsrlərdə iki İraq (İraqeyn) mövcud idi: mərkəzi Bağdad olan Ərəb İraqı (İraqi-Ərəb) və mərkəzi İsfahan şəhəri olan Əcəm İraqı (İraqi-Əcəm). 166 Sultaniyyə – Cənubi Azərbaycanın Zəncan şəhəri yaxınlığında Elxanilər dövründə salınmış orta əsr şəhəri. Hal-hazırda Zəncan – Qəzvin yolundan 6 km. cənubda yerləşən bir qəsəbədir. 167
Gözəldərə – Zəncanın kəndlərindəndir (Nəvai, şərhlər, s.113). Van gölü yaxınlığında da bu adda başqa bir yer vardır (Seddon, şərhlər, s.259). 168
Dərgüzin (Dərgəzin, Dərcəzin) – Həmədandan şimalda yerləşir. 169
Mərənd – Cənubi Azərbaycanda, Təbrizdən 60 km. şimal-qərbdə, Xoy – Təbriz avtomobil yolunun kənarında yerləşən şəhər. 170
Miyanəc (Miyanə) – Cənubi Azərbaycanda, Təbrizdən 175 km. cənub-şərqdə, Qızılüzən çayı kənarında yerləşən şəhər. 171
1258-ci ildə Hülaku xan Bağdadı tutaraq Abbasilər xilafətinin hakimiyyətinə son qoysa da, Abbasi nəslinin bəzi nümayəndələri Misir Məmlüklərinə sığınmış və onların himayəsi altında Abbasilərin xəlifəliyi, formal olaraq, 1517-ci ildə Osmanlı sultanı Yavuz Səlimin Misiri fəth etməsinə qədər orada davam etmişdir. Əmir Teymurun vəfatı zamanı Misirdəki Abbasi xəlifəsi əl-Mütəvəkkil idi
43
Başqa bir dəstə isə “Mirzə Miranşahı padşah etməliyik” dedi. Amma Mirzə Pir Məhəmməd bunları qəbul etmədi. Anası Milkət ağa 172
Şahrux padşahın xatunları sırasında qərar tapdığı üçün o, sikkə və xütbəni Şahrux padşahın adı ilə zinətləndirdi və bu yaxşı xidmətini bildirmək üçün Xorasana, Şahrux sultanın yanına iş bacaran elçilər yolladı. O həzrət elçilərə izzət və ehtiram göstərib onları geri göndərdi.
Bu əsnada Mirzə Pir Məhəmməd Fars 173 və İraqın pərakəndə olmuş köhnə sipahilərinin 174 hamısını toplayıb onlara ülufə 175
verdi və Kirmana 176
, İdigü Barlasın 177
yanına elçilər göndərib onu itaətə dəvət etdi. Adı çəkilən şəxs qəbul etmədi.
O əsnada Mirzə Rüstəm İsfahandan və Mirzə İsgəndər Həmədandan bol peşkəşlə 178 Şiraza gəldilər. Mirzə Pir Məhəmməd onlara hörmət göstərdi. İki gündən sonra Azərbaycan tərəfdən casuslar gəlib xəbər gə- tirdilər ki, Mirzə Ömər, Mirzə Əbu-Bəkri tutub Həmədana yönəlmişdir. Mirzə Pir Məhəmməd Yəzd 179 ha-
kimliyini Mirzə İsgəndərə həvalə etdi və Bəhram [kimi] intiqamçı əsgərlərlə İsfahan tərəfə yönəldi. Mirzə Pir Məhəmmədlə Mirzə Ömər arasında sülh bağlandı və Mirzə İsgəndər Yəzdə yollandı. Mirzə Pir Məhəm- məd Şəbankarəyə 180
doğru hərəkətə gəldi. Yəzd ətrafında Mirzə İsgəndər, Mirzə Pir Məhəmmədin ordusuna qoşulub mənqəlay 181 qaydasında yola çıxdı. Yol əsnasında onlara həmlə etmək xəyalı ilə gəlmiş olan Kirman ordusu ilə döyüşüb bir çoxlarını qətlə yetirdi. Ona görə də İdigü Barlas, Əmir Nemətulla Kirmanini elçi sifəti ilə Mirzə Pir Məhəmmədin yanına göndərdi. Onun xatirinə Mirzə Pir Məhəmməd Şiraz tərəfə geri qayıtdı. Qara Osman Bayandurun Diyarbəkrdəki səltənəti haqqında söhbət
Dünyanın fatehi olan Sahibqiranın vəfatının xəbəri Diyarbəkrdə Qara Osmana çatdıqda Amidin 182
idarəçiliyini öz oğlu İbrahim bəyə həvalə edib, özü şəxsən nəfis vücudu ilə çoxlu qoşun və saysız məiyyət götürərək hərəkət bayrağını Mardin 183
tərəfə qaldırdı. Onların taxıllarını və məhsullarını [öz heyvanlarına] otlatdı. Çoxlu mallar qarət edib, Amidin səkkiz fərsəxliyində 184 yerləşən Saru qalasına 185 yönəldi, zor və güc yolu ilə qalanı tutub istila bayraqlarını yüksəltdi. O, bəzi kürdlərin hər il vergi ödəməsini qərarlaşdırdı.
İldırım Bayəzid bu kədər dünyasından əbədi aləmə köçdükdə onun beş oğlu qalmışdı: Əmir Süley- man, Sultan Məhəmməd, Sultan İsa, Musa Çələbi və Qasım Çələbi 186
.
172 Mirzə Pir Məhəmmədin atası Ömərşeyx, Əmir Teymurun oğlu və Şahruxun qardaşıdır. O, cavan yaşında öldüyü üçün Əmir Teymur onun həyat yoldaşı Milkət ağanı Şahruxa ərə vermişdi (Nəvai, şərhlər, s.116). 173
Fars – İranda, mərkəzi Şiraz şəhəri olan tarixi vilayət. 174
Sipah – ordu, sipahi isə əsgər, hərbçi mənasındadır. 175
Ülufə və ələfə – ərəbcə “quru ot”, “saman” sözündəndir. Orta əsrlərdə Azərbaycanda və Yaxın Şərqin bir sıra ölkələrində dövlət adamlarını, məmurları, elçiləri, çaparları ərzaqla, onların minik heyvanlarını isə yemlə təmin etmək üçün onların keçdikləri ərazilərdə kəndlilərdən ülufə və ələfə adı ilə vergi alınırdı (И.П.Петрушевский. Очерки по истории феодальных отношений в Азербай-
176
Kirman – İranın cənub-şərq hissəsində, Kuhrud silsiləsinin cənub qolu ilə Kuhbənan silsiləsi arasında yerləşən şəhər. 177
İdigü Barlas – Əmir Qiyasəddin Barlasın oğlu və Əmir Cakunun qardaşı oğludur. Əmir Teymur Müzəffərilərə qalib gələndən sonra onu Kirman hakimi təyin etmişdi (Nəvai, şərhlər, s.116). 178 Peşkəş – hökmdar bölgələrə səfərə çıxan zaman onu qarşılamağa gələn yerli feodallar, mülkədarlar şaha yerli əhali adından “pa- yəndaz” və “peşkəş” adlanan hədiyyələr təqdim edirdilər. 179
Yəzd – İranda, İsfahanla Kirman arasında şəhər. 180
Şəbankərə – İranın Fars, Buşəhr, Kirmanşah və Xorasan (Məşhəd) vilayətlərində bu adda yaşayış məntəqələri vardır. 181
Mənqəlay – ordunun avanqard hissəsi. 182
Amid (Bizans dövründə Amida adlanırdı) – Diyarbəkr vilayətinin mərkəzi olmuşdur və hazırda Amid şəhərinin özü də Diyar- bəkr adlanır. Bu şəhər qara daşdan tikildiyi üçün Qara Amid adlanırdı. “Əhsənüt-təvarix”in digər yerlərində və başqa tarixi mənbə- lərdə Hamid və Həmid şəklində də yazılmışdır (Nəvai, şərhlər, s.117). Türkiyənin Diyarbəkr şəhəri o zamanlar Ağqoyunlu bəyliyinin mərkəzi idi. 183 Mardin – Türkiyə ərazisində, Diyarbəkrdən cənub-şərq tərəfdə, indiki Türkiyə – Suriya və Türkiyə – İraq sərhədləri yaxınlığın- da yerləşən şəhər. 184
Fərsəx – təxm. 6 km-ə bərabər olan uzunluq vahidi. 185
Saru qalası – Amidin 8, Mardinin 5 fərsəxliyində yerləşirdi (Nəvai, şərhlər, s.117). 186
Əslində isə İldırım Bayəzid vəfat etdikdə Süleyman, Musa, İsa, Məhəmməd, Mustafa və Qasım adlı altı oğlu həyatda idi (Os- manlı tarihi el kitabı. Editör: T.Gündüz. Ankara, 2013, s.43). Yüklə 8,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|