HəSƏn bəy rumlu əHSƏNÜt-təvariX
Yüklə 8,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövranın aslanı Qara Yusifin əhvalı haqqında söhbət
- Əlincəq qalasının fəthi
- Müxtəlif əhvalatlar
60
şahı öldürmüş qulamı onun əmri ilə qətlə yetirdilər. Mirzə Miranşahın cəsədini Sürxabda 300
dəfn etdilər. Bir müddət sonra Şəmsəddin Quri dərvişlər qiyafəsində gəlib, Mirzə Miranşahın sümüklərini Mavəraünnəhrə apararaq Keş şəhərində dəfn etdi. Qara Yusif döyüşdə əsir alınan hər kəsin qida ehtiyacını və yol azuqəsini verib onlara çıxıb getmək üçün icazə verdi. O, fikrində padşah olmağı qərara alıb hərəkət bayrağını Aladağ yaylağına doğru qaldırdı, döyüş meydanında mərdanə işlər görmüş Əmir Bistama böyük ehtiram göstərdi və töhfələrlə, hədiyyələrlə birlikdə yaxşı nitq qabiliyyətinə malik elçilərini Sultan Əhməd Cəlairin yanına göndərdi. Sultan onları çox hörmətlə qarşılayıb Pirbudaq və Qara Yusif üçün padşahlıq ləvazimatı göndərdi. Qara Yusif, Pirbudağı səltə- nətə yüksəldib, sikkəni və xütbəni onun adı ilə zinətləndirdi. Hökmlərdə belə yazmağı buyurdu: “Pirbudaq xan yarlığdan Əbu-Nəsr Yusif Bahadır sözümüz” 301 . Pirbudaq atasının yanına gəldiyi zaman Qara Yusif ona öz döşəyinin üstündə yer verər və özü ədəblə iki dizi üzərində oturardı. O qış Qara Yusif Təbriz qışlağına hərəkət etdi. O cənnət nişanlı şəhərin böyükləri və əyanları onu qarşılamaq üçün Sufiyana 302
qədər gəldilər, yaxşı xasiyyətli padşahın hüsn-rəğbəti və iltifatı ilə iftixar və fəxr başlarını göylərin zirvəsinə çatdırdılar və türkman hökmdarının qədəmlərinin uğuru ilə Hülaku xanın taxtga- hı üstünlük ayağını dövr edən fələyin bürcləri üzərinə qoydu. Günbəgün onun siyasətinin heybəti daha çox ürəklərə yatdı və onun vilayətinin ərazisi daha da genişləndi. Nəzm “Öz cilovunu onun istəyinə tapşırdı tale, Öz yüyənini onun tədbirinə təhvil verdi qəzavü-qədər. Nə dünya ona tabe olmaqdan üz çevirdi, Nə baş ona itaətdən boyun qaqçırdı”.
Bu il Qara Yusif Türkman, Əmir Bistam Cagirlünü İraqi-Əcəmdə hakimlik etməyə göndərdi. O, Sul- taniyyəyə çatdığı vaxt Mirzə Əbu-Bəkr tərəfindən həmin qalanın kutvalı 303
olan Dərviş Quşçu müxaliflik et- məyə başladı. Axırda Əmir Bistam oranı ələ keçirib o şəhərin hakimliyini öz qardaşı Məsuma həvalə etdi, həmçinin Qəzvini və Həmədanı da tutdu.
Bu il Qara Yusif, Busadı qoşunla Gavərud qalasını mühasirə etməyə göndərdi. Baba Hacı o qalanı möhkəmləndirdi. Türkman ordusu lağım, rəadə, mancanaq və s. kimi qala almaq üsullarını bilmədiyinə görə Busad bir dəstə türkmanla xəndəyin kənarında səf çəkdi. Neçə-neçə ox atdılar. Qəzavü-qədərin əlindən bir gün bir ox açılıb Busadın üzünə dəydi və o yaralandı. Həmin yara böyüdü və axırda o yaradan öldü. Ondan sonra Qara Yusif özü qalanın ətəyinə gəldi. Qalanın möhkəm olduğunu görüncə, mühasirədən peşman oldu. Onun fikrincə, bir igid adam yüz qaladan daha yaxşıdır (yüz qala bir igidə dəyməz) və həmişə deyərdi: “Axı aqil adamlar belə bir döyüşə necə razı ola bilərlər ki, o tərəfdən atılan ox ürəyə, bu tərəfdən atılan ox isə gilə dəyir?!”
Bundan başqa, daha öncə qeyd edildiyi kimi, Sultan Əhməd Cəlairin göstərişi ilə Qazı İmadəddin Əlincəq qalasını təmir etməklə məşğul oldu. Qısa müddət ərzində o, oranı əvvəlki halına geri qaytardı. Qala ətrafında yerləşən bəzi bölgələrin kələntərlərini 304 və sərdarlarını köçürüb qalanın içinə apardı. Sultan Əhməd 300
Sürxab dağı – Təbriz yaxınlığındadır. 301
Bu cümlə orijinal mətndə də türkcə yazılmışdır. “Mətləüs-səədeyn”də bu hadisə h. 814-cü ilə aid edilmiş və həmin cümlə belə yazılmışdır: “Sultan Pirbudaq yarlığından Əbunnəsr Yusif Bahadır sözümüz” (Ə.Nəvai, şərhlər, s.155). 302 Sufiyan – Cənubi Azərbaycanda, Şəbüstər şəhristanında qəsəbə. 303 Kutval – qalanın rəisi, komendantı. 304 Kələntər (farsca “böyük” deməkdir) – daruğadan sonra şəhər idarəçiliyində ikinci mühüm vəzifə sayılırdı. Əgər daruğalar şəhə- rin hərbi-siyasi və inzibati rəisi idilərsə, kələntərlər şəhərin mülki və sosial-iqtisadi həyatına başçılıq edirdilər (daha ətraflı bax: М.Х.Гейдаров. Социально-экономические отношения, с.81-84,113; З.Г.Байрамов. Местное и городское управление в Азербай- джане в системе государства Сефевидов. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата историчес- ких наук. Баку, 1985, с.17).
61
Təbrizdən Bağdada getdikdən sonra Təbrizdə sanballı bir hakim olmadığından qazı istila bayrağını qaldırdı. Qara Yusif o qalanın heç vəchlə alına bilməyəcəyini başa düşdüyü üçün hökm yazdı ki, qala və oraya yaxın olan neçə-neçə yerlər qazıya verilsin, amma Əlincəq qalasından nisbətən daha uzaqda yerləşən bölgələr öz oğlu İsgəndərə həvalə edilsin. Qazı İmadəddin Naxçıvanın say-seçmə adamlarından idi. Ağıl və fərasətdə tay-tuşlarından üstün və seçkin idi. Onun işləri yaxşı getməyə başladı və bütün Naxçıvan tümənini ona həva- lə etdilər. Haraya bir bərat 305 yazsaydı, həvəslə və rəğbətlə vergini təslim edərdilər. Qısa zaman ərzində çox- lu mal topladı. Hər gün qazının adamlarının sayı artırdı. Hakimiyyət qüruru qazının beynində özünə yer tap- dığından qardaşlarına dedi:
- Bu ətrafda yurd və məqam tutmuş türklərdən və türkmanlardan [ibarət] tayfanı gərək öz yanımıza gətirək. Çünki taciklərin 306
bacarmadıqları bir çox işləri onlar edə bilərlər.
Əcəlin zərurəti qazını sövq etdi ki, türklərdən və türkmanlardan Veysi, onun qardaşlarını və qohum- larını, Hacı Qorçunu, Cəmaləddini, Şəhriyarı və bu camaatdan olan başqalarını ailələri və köçləri ilə birlikdə qalaya daxil etsin və qalanın bir tərəfini onlara tapşırdı. Onların hamısına ürəklərinin istədiyinə uyğun şəkil- də ülufə və maaş təyin etdi.
Bir müddət bu minvalla keçdi. Türklər gördülər ki, qazının vəzir və müşavirlərinin hamısı taciklərdir və onlardan heç kimin mülk və mal işlərinə müdaxilə etməsinə imkan vermirlər. O qövmün könlündə qəzəb və həsəd atəşi alovlandı. Bir-birləri ilə danışıb qərara gəldilər ki, çaharşənbə günü, ilk namaz vaxtı qazının evində toplansınlar və onu ortadan qaldırıb qalanı ələ keçirsinlər. Qərarlaşdırdılar ki, ucadan fəryad edildiyi zaman hər kəs silaha əl atsın. Həmin çaharşənbə gününün səhərində bir şəxs qazıya dedi ki, “türklər toplan- mışlar və xəlvətcə öz aralarında danışmışlar”. Qazı qardaşlarına buyurdu ki, “gərək sabah türklərin hamısını toplayaq, layiq olanlarını burada saxlayaq, şər və fitnə əhlini isə qaladan çıxaraq”. Həmin gün zöhr (günorta) vaxtı qazı yuxuda olarkən türklər onun evinin qapısında toplandılar və ucadan nərə çəkdilər. Qılınclarını çə- kib qədəmlərini önə qoydular. Qalmaqal və qovğa yüksəldikdə qazının qardaşı olan igid, cəsur və pəhləvan Tacülislam qılıncını çəkib evdən bayıra atıldı. O vaxt Şəhriyar öz kamanına bir ox qoymuşdu və [həmin oxu] onun sinəsinə elə vurdu ki, oxun ucu onun kürəyindən çıxdı. Qazının digər qardaşı Şahmahmud ox və yayla başqa bir qapıdan ayağını bayıra qoydu. Hacı Qorçu onun işini bir oxla bitirdi. Elə bu zaman qazı yuxudan oyanıb qılıncla düşmənlərinin üstünə getdi. Bir qədər vuruşduqdan sonra onu parça-parça etdilər. Qazı İma- dəddinin bütün nökərlərini öldürdülər. Onların mallarını isə öz aralarında bölüşdürdülər. Bir-biriləri ilə məş- vərət edib dedilər:
- Əgər biz qalanı zəbt etməklə məşğul olsaq, mümkündür ki, onu əldə saxlamağın öhdəsindən gələ bilməyək. İndi məsləhət odur ki, qalanı Qara Yusifin oğlu İsgəndərə tapşıraq və özümüz onun mülazimi olaq. Buradan onun yurduna qədər altı fərsəxdir. Elə bu gecə onu çağırmaq üçün adam göndərmək lazımdır ki, onu xatircəm edək.
Şəhriyar, Mirzə İsgəndəri çağırmağa getdi. Şəhriyar onun iqamətgahına çatıb halı ərz etdi. İsgəndər yanında olan süvarilər və piyadalarla təcili surətdə hərəkətə gəlib qalaya daxil oldu. O, qala əhlinin əhvalını diqqətlə nəzərdən keçirib onların ruzigarının səhifələri üzərində şücaət əlamətlərini gördü. Həmin sərdarlar- dan hər birinə bir mənsəb verdi: Hacını özünə qorçu 307
etdi, Şəhruyarı divan əmirliyinə təyin etdi, Veysə isə nədimlik
308 verdi. Əlincəq qalasının fəthi haqqında xəbəri Əmir Yusifə məruzə etdi və o da qalanın idarəsini Mirzə İsgəndərə tapşırdı.
Həmçinin bu il Sultan Əhməd Cəlair Bağdadın qala divarını təmir etdi və oğlu Əlaüddövlə Səmər- qənddə həbsdən xilas olub Bağdada gəldi. Sultan Əhməd Cəlair Hillə hakimliyini ona həvalə etdi. Əlaüddöv- lənin bir oğlu oldu və adını Şeyx Həsən qoydular.
305
Bərat – vergi ödənilməsi haqqında sənəd. 306
Tacik – Səfəvi mənbələrində farslar bu cür adlandırılırlar. Lakin bu ad bəzi hallarda (burada olduğu kimi) etnik mənsubiyyət bildirməyib, ümumilikdə oturaq əhaliyə şamil olunurdu. Türkman adı altında isə köçəri və ya yarımköçəri türk-oğuz tayfaları nəzərdə tutulurdu. 307
Qorçular – türkcə “qorumaq” felindən yaranmışdır. Şahın şəxsi qvardiyasının döyüşçüləri belə adlanırdılar. 308
Nədim – keçmişdə yüksək rütbəli şəxsləri maraqlı söhbətlər, gülməli sözlər və lətifələrlə əyləndirən adam. Yüklə 8,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|