Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12. İmperatorların şəxsiyyəti onların sirlərini açır
468
möhtac idi. Onun ada-dövlətinin bir mənfi xüsusiyyəti də ondan ibarət idi ki, hərbi cəhətdən qudrətli dövlət sürətli bir müharibə ilə onu məğlub edə bilərdi. Lakin müharibə heç də asan bir iş deyildir. Çünki o, heç bir qaydaya malik deyildir. Müharibədə özünü məhdudlaşdırmaq səfehlikdir. İkincisi, müharibənin mahiyyəti zorakılıqdır. Üçüncüsü, müharibənin vacib prinsipi birinci olaraq zərbə endirməkdir, güclü zərbə və fasiləsiz zərbə vurmaqdır. Rusiya Yaponiyaya qarşı sürətli bir müharibə həyata keçirməyə cəhd etsə də, bu cəhd biabırçı qaydada uğursuz oldu. Rusiya donanması Tsusima boğazında ağır zərbə aldı və Rusiya müharibənin başlandığından sonrakı, 1905-ci ildə məğlubiyyət acısını dadmalı oldu. İngilislər ancaq Yaponiya tərəfdən heç də müharibəyə girmədi. Bir ingilis dənizçi zabiti yazırdı ki, «Bu (Port-Artur ətrafındakı) böyük qələbə Yapon dənizini Tokionun divarları altındakı sadə xəndəyə çevirir». Yaponiya ilə müharibədə Rusiyanın məğlubiyyəti ölkənin daxilində də vəziyyəti xeyli gərginləşdirdi və 1905-1907-ci illərin I Rus inqilabının meydana gəlməsinin ən mühüm səbəblərindən biri idi. Rusiya çarı II Nikolay həyata qvardiya zabiti prizmasından baxmağı öyrənmişdi. Rus qvardiyasının isə 1825-ci ildən başlayaraq uzun onilliklər ərzində maraqları kart oyunları ilə, atlarla və qadınlarla məhdudlaşırdı. Əyləncə hərbçilərin hazırlığına da ağır zərbə vururdu.
I Dünya müharibəsində Avropanın altı böyük dövləti – bir tərəfdən Almaniya, Avstriya-Macarıstan və Osmanlı imperiyası, digər tərəfdən isə İngiltərə, Fransa və Rusiya imperiyaları üz-üzə dayanmış, öz hökmranlıqlarını möhkəmləndirmək üçün ölüm-diri mübarizəsinə girişmişdilər. Əgər diqqətlə təhlil edilsə, bu müharibənin başlanmasında və dörd ildən artıq bir müddətdə milyonlarla insanın qanının axıdılmasında bu dövlətlərin bayraqları altında vuruşan titul xalqlar – nə almanlar və türklər, nə ingilislər və fransızlar, nə də ruslar əslində bu cinayətə görə heç bir məsuliyyət daşımırdılar. Onlar nə müharibə cığırına düşmüş, nə də torpaqlar işğal etməyə, şəhərləri dağıtmağa girişmişdilər. Məgər Troyaya sadəcə yunanlar hücum etmişdilərmi, yoxsa Mikena çarı Aqamemnon qardaşı arvadı Yelenanın qaçırılması bəhanəsindən istifadə edib, Kiçik Asiyadakı bu varlı şəhər-dövləti tutmaq üçün yaxşı fürsət düşdüyünü anlayıb, dənizi keçərək, arqonavtlar «qızıl yun» ardınca Kolxidaya üzdüyü kimi, yelkənləri dolduracaq külək nəminə öz qızı İfigeniyanı da qurban verərək, Troya ətrafına gəlmiş və on il davam edən müharibəni zəfərlə başa çatdıra bilmişdi. Troya darmadağın edilmiş, çar Priam bütün ailə üzvlərini ölüm və əsir düşmək nəticəsində itirmiş, bu bədbəxt şəhərin min ildən sonra Karfagenn başına gələn bir faciəni yaşamasına səbəb olmuşdu. Homerin yazdığı kimi, əslində, Troya müharibəsini allahlar aparırdı, onların iradəsinə görə silahlı toqquşma belə uzun müddət davam etmiş, yunanlar və troyalılar şahmat oyununda hərəkət etdirilən piyadalar rolunda çıxış etmişdilər.
469
Əgər Makedoniyalı Aleksandr olmasaydı, onun həmvətənləri və yunan əsgərləri hansı dəlisov istəyə görə isə Persiyaya, Mərkəzi Asiyaya və Hindistana gedib çıxardılarmı? Militarizmə meyli ilə seçilən Romanın məşhur sərkərdələri üç Puniya müharibəsi aparmaqla Karfageni tədricən məhv etmiş, son müharibədən sonra yerini də şumlamışdılar. Sezar Qalliyanın işğalı ilə kifayətlənməyib, Britaniya adalarına da keçmişdi. Axı sadə əsgər bu miqyasda olan məsələlər barədə heç cür düşünə də bilməzdi. Məgər Qərb imperiyasını sadə franklar yaratmışdılarmı? Prussiyanı döyüş və işğal yoluna sadə prussiyalılar deyil (Konrad Adenauer onları «əcdadlarını unutmuş slavyanlar» adlandırırdı), I Fridrix Vilhelm və onun oğlu Böyük Fridrix salmışdı. Napoleon təkcə fransızları deyil, zəbt etdiyi ölkələrin əsgərlərini də bütün Avropanı işğal etməyə istiqamətləndirmiş, qitəni qan dənizinə çevirmişdi. Bir vaxtlar Osmanlı sultanları Mehmet Fateh, Səlim Yavuz və Süleyman Kanuni imperiyanın üç qitəyə yayılması üçün cəbhələrdə böyük qələbələr çalmışdılar. Lakin XVII əsrdən imperiya tənəzzül yoluna qədəm qoydu. Rusiya ilə apardığı çox sayda müharibələrdə isə geniş ərazilərini itirməli oldu. Bismark məsələləri «dəmir və qanla» həll etmək yolunu göstərir və 1870-ci ildə Prussiyanın Fransa ilə müharibəsinə uğurlu cəhd edib, Sedanda fransız ordusunun darmadağın edilməsinə nail oldu. O, Almaniyanı birləşdirərək Avropanın qüdrətli dövlətinə çevrilmişdi. Lakin onun işğal siyasətinin bir gün öz ölkəsinə və xalqına da bədbəxtliklər bəxş edəcəyini heç ağlına da gətirməzdi. Bismark irsi Almaniyanı iki dünya müharibəsinə başlamağa istiqamətləndirdi və hər iki müharibədə Almaniya məğlub oldu. Bir sözlə, imperiyalar heç də xalqların tarixə «hədiyyəsi» olmayıb, bir sıra hərbi və siyasi xadimlərin başqa xalqlara, nəticədə həm də öz xalqına bəxş etdiyi bədbəxtlikdir. İmperiya latın sözü olan «imperium» ifadəsindən meydana gəlmişdir, bu, «hökm sürmək, hakimiyyət» mənasını verir. Qədim Romada «divide et impera» ararıcı prinsipə çevrilmişdi, «parçala və hökm sür» mənasını verməklə, xalqı əsarət altına almaq üçün onu parçalamağın vacib olduğunu bildirirdi. İmperiya bu prinsipdən istifadə etməklə yanaşı, çox sayda ölkələri və xalqları öz hakimiyyəti altına salıb, onların bu asılılığını əbədiləşdirməyə çalışırdı. Onsuz da imperiyanın yaranmasında silah, qan axıdılması, müharibə başlıca rol oynadığı kimi, imperiya öz hakimiyyətinə qarşı xalqların etirazı şəklində azacıq təhlükə gördükdə, öz yırtıcı təbiətinə uyğun olaraq, yenə də köhnə vasitələrə əl atmaqdan, təkcə ayrı-ayrı əraziləri deyil, qitəni, bütün dünyanı müharibə teatrına çevirməkdən belə çəkinmir. İmperiyalar hakim dövlətin adı ilə adlansa da, qədim dövrlərdə olan kimi onu yaradanların, məsələn. Makedoniyalı Aleksandrın və ya Çingiz xanın adı ilə olan kimi adlandırılsaydı, bu, daha düzgün olardı. Uzun ömür sürən bir imperiyanı heç də Avstriya yox, Habsburqlar sülaləsi yaratmışdı. Ona görə də I Dünya müharibəsinin başlanmasında günahkar olan bu şər əməlin beş iştirakçısına daha yaxından bələd olmaq, onların həyata keçirdikləri eybəcərlikləri daha yaxşı dərk etməyə kömək edərdi. Böyük ispan rəssamı Fransisko Qoyya 1800-cü ildə yaratdığı «Kral IV Karlın ailəsi» tablosunda ispan monarx ailəsinin üzvlərini daha çox psixoloji reallıqda, daxili aləmlərinə nüfuz etməklə onların portretlərini təsvir etmişdir. Onlar mənəviyyat adlanan dünyanın xarabalıqlarını əks etdirdiklərindən,
Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|