Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
29
sonra Xorasan əmirləri ilə ittifaq bağladı, Toqa Teymur xanı padĢah elan etdi və Çobanilərə qarĢı mübarizəni gücləndirdi. ġey x Həsən Cəlairi 1339 -cu ildə Bağdada çəkilərək Toqa Teymuru hakimiyyətdən məhru m etdi, onun əvəzinə Key xatu xan ın nəslindən olan Cahan Teymu ru hakimiyyətə gətirdi. 1340-cı ildə ġey x Həsən Cahan Teymuru ta xtdan saldı, ö zünü padĢah elan etdi və beləliklə, Bağdadda Cəlairilər dövlətinin əsası qoyuldu. ġey x Həsən Cəlairi Azərbaycana olan iddialarından əl çəkmə miĢdi. Onun 1340, 1341 və 1344-cü illərdə Azərbaycanı ələ keçirmək cəhdləri boĢa çıxdı. Azərbaycan ərazisi ġey x Həsən Cəlairin in ölü mündən sonra, 1359 -cu ildə onun oğlu ġey x Üveys tərəfindən Cəlairilər dövlətin in tərkib inə daxil edildi. Çobani əmirlərin in bir hissəsi Naxçıvana toplaĢdı və sonradan Əxicuğun baĢçılığ ı altında birləĢib Arrana gəldi, burada məskən saldı. Onlara qarĢı göndərilən Cəlairi qoĢunu Əmir Piltənin xəyanəti nəticəsində məğ lubiyyətə düçar oldu. ġeyx Üveys Bağdada doğru geri çəkildi. Təbriz yenidən Əxicuğun ixtiyarına keçdi. 1359-cu ilin payızında Fars hakimi Məhəmməd Müzəffər A zərbaycana hücum etdi və Təbrizə daxil oldu. Lakin bir həftədən sonra ġeyx Üveys yenidən Azərbaycana gəldi və Təbrizi tutdu. Beləliklə, A zərbaycan Cəlairilər dövlətinin tərkibinə daxil oldu. Cəlairilər dövlətinin ərazisi Azərbaycan, Ġraq-i Ərəb, Ġraq-i Əcəm, Gü rcüstan və Ermənistanı əhatə edirdi. ġey x Üveys dövründə Azərbaycanın təsərrüfat və mədəni həyatında nəzərəçarpacaq canlan ma baĢ verdi. Suvarma kanalları çəkild i, memarlıq abidələri inĢa olundu, kənd təsərrüfatını in kiĢaf etdirmək üçün müəyyən Ģərait yaradıldı. Lakin ölkədə vaxtaĢırı olaraq üsyanlar baĢ verir, q iyamlar qalxırd ı. 1364-cü ildə ġirvanĢah Kavus Cəlairilər dövlətinə qarĢı çıxd ı və müstəqillik uğrunda mübarizəyə baĢladı. Bu dövrdə Cəlairilər dövlətinin digər hissəsində - Bağdadda da qiyam baĢ verdi və buna görə ġeyx Üveys ġirvana səfərini təxirə saldı. O, Bağdada getdi və qiyamı yatırdı. ġey x Üveysin Bağdadda olmasından istifadə edən ġirvanĢah Kavus iki dəfə Qarabağa gəldi və əhalinin bir hissəsini (ġirvanın iĢçi qüvvəsinə olan ehtiyacını ödəmək məqsədilə ġirvana köçürdü. Cəlairi qoĢunu Bayram bəyin baĢçılığı ilə 1367-c i ildə ġirvana da xil o ldu və 3 ay ərzində ġirvanda qaldı. Kavus ölkənin vəziyyətini nəzərə alıb Cəlairilərlə danıĢıqlara baĢladı. Bayram bəy ġirvanı ələ keçirdi və Kavusu sultanın hüzuruna apardı. Lakin 3 aylıq həbsdən sonra ġeyx Üveys onu yenidən ġirvana hakim təyin etdi. ġey x Üveysin ölümündən sonra hakimiyyət onun oğlu Sultan Hüseynə (1374-1382) qismət oldu. Cəla irilər dövlətinin da xilində feodal özbaĢınalığı gücləndi. ġirazda ġah ġüca, Diyarbəkirdə Qaraqoyunlu Qara Məhəmməd 30
Cəlairilərin hakimiyyətini qəbul etmədilər. ġah ġüca 1376-cı ildə Cəlairi qoĢununu məğ lubiyyətə uğratdı və Təbrizə daxil o ldu. Təbriz Ģəhəri 4 ay müddətində onun əlində qaldı. Lakin ġah ġüca vaxtının ço x hissəsini eyĢ-iĢrətə sərf etdi, dövlət iĢləri ilə məĢğul olmadı. 0, 1377-ci ildə Azərbaycana qayıtmıĢ Sultan Hüseynə qarĢı dura bilməd i və ġiraza döndü. Ucanda keçirilmiĢ qurultayda Qaraqoyu nlu Bayram Xacəyə və Qara Məhəmmədə qarĢı mübarizə aparmaq qərarına gəlmiĢ Cəlairilər yürüĢə baĢladılar və onları itaətə cəlb etdilər. Lakin buna baxmayaraq, Cəlairilər dövləti ərazisində feodal müharibələri kəsilməd i. 1378-ci ildə Bağdad əmirləri mərkəzi hakimiyyətə qarĢı çıxd ılar, 10 minlik ordu ilə soltanın yay iqamətgahı olan Ucan Ģəhərinə hücum etdilər. Cəlairi qoĢunu vaxtında düĢmənin qarĢısını aldı və onu məğlubiyyətə uğrada bild i. Azərbaycanı tutmaq niyyətlərindən əl çəkməyən ġiraz hakimi ġah ġüca 1381-c i ildə yenidən Təbrizə tərəf irə lilədi. La kin o, tezliklə ġira za qayıt ma lı oldu. Vəziyyəti sabitləĢdirmək, getdikcə artan dövlət xərclərin i ödəmək üçün Sultan Hüseyn əhalinin üzərinə verg ilər qoydu və varlılardan böyük məbləğdə pul aldı. Vilayət hakimləri, dövlət məmurları və vergi toplayanlar lazımi dövlət nəzarətin in olmaması üzündən əhalini hər vasitə ilə talamağa baĢladılar. Bu hal xalq kütlələri arasında narazılığın artmasına səbəb oldu. Sultan Hüseynin qardaĢı Sultan Əh məd oturaq əhalinin və yerli feodalların narazılığından istifadə edərək hakimiyyətə yiyələnməyə səy göstərdi. O, 1382-ci ildə Muğana və Arrana getdi, tez bir za manda xey li qoĢun topladı və Təbrizə tərəf irəlilədi. Əh məd qardaĢını ö ldürərək taxtda oturdu və 1410-cu ilə qədər (fasilələrlə) Azərbaycanda hökmran lıq etdi. Sultan Əh mədin hakimiyyətə gəlməsi dövlətin siyasi və iqtisadi həyatında əhəmiyyətli dəyiĢiklik əmələ gətirməd i. Feodal müharibələri davam edirdi. Sultan Əh mədin qardaĢı Sultan Bayazid Təbrizdən qaçdı və Sultaniyyə hakimi o lan Əmir Adilin yanına getdi. Adil vəziyyətdən istifadə edərək Bayazidi sultan elan etdi və Təbrizə tərəf irəlilədi. Sultan Əh məd Əmir Adilə müqavimət göstərmək iqtid arında olmadığı üçün Naxçıvana gəldi. Əmir Adil Təbrizə daxil olduqdan sonra Sultan Əh mədi təqib etdi. Lakin onun bir sıra əmirləri Əh mədin tərəf inə keçdilər. Buna görə də Adil Təbrizi tərk edərək geri qayıtdı. ġəhər yenidən Əh mədin ixtiyarına keçdi. Lakin Sultan Əh məd bu dəfə Təbrizdə çox qala bilməd i. Onun ikinci qardaĢı Bayazid ġey x Əli və Əli Ba rəkin baĢçılıq etdikləri Bağdad qoĢunu ilə birlikdə Azərbaycana soxuldu. Su ltan Əh məd Ucana getdi və ordu tədarükü ilə məĢğul oldu. Buna ba xmayaraq, Sultan Əh məd hərbi qüvvələrə, xüsusilə ə mirlə rə etibar etmədi. Buna görə də o, Naxçıvana gəldi və Qaraqoyunlu Qara Məhəmmədlə ittifaq bağlayaraq onun qoĢunu ilə Bağdad əmirləri üzərinə hücuma keçdi. Tərəflər Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|