Heydə r ə LĠyev
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
87
Uzun Həsən Ağqoyunlu dövlətinə tabe edilmiĢ ucqar yerlərdə, xüsusilə Ġsfahanda yaranmıĢ qarıĢıqlığı aradan qaldırdıqdan sonra 1474-cü il noyabrın 25-də Azərbaycana qayıtdı. Venesiya səfirləri də onunla bərabər yola düĢdülər. 1475-c i il mayın 30-da Təbriz ya xınlığında boloniyalı Fiqaro Lodoviko adlı bir katolik rahibi Uzun Həsənin sarayına gəldi. Rah ib özünün Antioxiya baĢ ruhanisi olduğunu və Burqundiya hersoqluğu tərəfindən səfir kimi gəld iyini söylədi. Ertəsi gün Uzun Həsən Lodo-vikonu Kontarini və Barbaro ilə birlikdə öz yanına çağırdı. O, ö z məqsədini təfsilatı ilə Uzun Həsənə bildirdi və iki tərəf arasında baĢlanmıĢ danıĢıqlar müəyyən razılaĢ ma ilə bitdi. 1475-c i il iyunun 11-də Uzun Həsən Təbrizə gəldi. O, b ir neçə dəfə Venesiya və Burqundiya səfirlərin i qəbul etdi. Uzun Həsən osmanlılara qarĢı çıxıĢ etmək barədə onlarla danıĢıq apardı və baĢ verə biləcək Os manlı basqınlarından müdafiə üçün hazırlıq iĢləri görməyə baĢladı. Kontarin i yazır: "PadĢah səfir-rahibə Fransaya qayıtmasım təklif etdi. Qeyd etdi ki, mən ö z vədimə vəfa lıyam, osmanlılara qarĢı müharibə edəcəyəm və hazırda müharibə tədarükü ilə məĢğula m. Sonra isə mən i də öz yanına çağırıb dedi: " Venesiyaya qayıt və bu rahiblə birlikdə öz padĢahının nəzərinə çatdır ki, mən müharibəyə hazırlıq iĢləri ilə məĢğulam. O, müharibəni baĢlasın və bu haqda bütün xristian hakimlərinə xəbər versin..." Yola düĢməzdən bir gün əvvəl yenə də Uzun Həsənin sarayına getmiĢdik. Moskva dövləti tərəfindən də Uzun Həsənin yanına Marko Rosso adlı səfir gəlmiĢdi. Həmin gün padĢahın yanında iki nəfər yerli əyan var id i. PadĢah onların birini Moskvaya, digərini isə Bur-qundiyaya səfir göndərmək istəyirdi. PadĢah Burqundiya s əfirinə və mənə sözlərini xristian hakimlərinə yetirməyi tapĢırdı". Uzun Həsən Ağqoyunlu dövlətinin qərb sərhədlərində böyük müvəffəqiyyət əldə edə bilmədi, lakin Ģərq tərəfdə vəziyyəti yaxĢ ılaĢdırmağa nail oldu. O, Ġranda gedən feodal müharibəsindən məharətlə istifadə edərək, əvvəlcə CahanĢaha (1467), sonra isə Muğanda Teymuri Əbu Səidə (1469) qalib gəlmiĢ, nəticədə Xorasan, Gilan və Ma zandarandan baĢqa bütün Ġranı öz hakimiyyəti a ltında saxlaya bilmiĢdi. Sultan Əbu Səidin ölü mündən sonra Teymuri Ģahzadələri arasında taxt -tac uğrunda baĢlamıĢ mübarizədə Uzun Həsən ġahruxun varisi olan Yadigar Məhəmmədi müdafiə edirdi. O zaman Tey-murilərin əsas qüvvələri Xo rasanda idi, buna görə də Uzun Həsən buraya zərbə endirə bilmədi və Xorasan vilayəti Teymurilərin əlində qaldı.
Xorasanda Sultan Hüseyn Bayqara tərəfindən məğlub edilmiĢ Yadigar Məhəmməd Uzun Həsənə müraciət etdi və ondan kömək istədi. Bu xahiĢ müqabilində Uzun Həsən Xorasana böyük qüvvə göndərərək, onu yenidən Heratda taxta çıxardı. Lakin Ağqoyunlu qoĢunu Xorasandan qayıdan kimi Sultan Hüseyn 88
Bayqara hakimiyyəti yenidən ələ keç ird i və Yadigar Məhə mmədi eda m etdird i. Xorasan 36 il Sultan Hüseyn Bayqaranın hakimiyyəti a ltında qald ı. Be ləliklə, Uzun Həsənin Yadigar Məhəmməd i taxta çıxarmaq la Xorasanı öz təsiri altına almaq cəhdi müvəffəqiyyətsizliyə uğradı. Uzun Həsən ġirvanĢah Fərrux Yəsarla və Ərdəbil Ģey xi Heydər Səfəvi ilə ömrünün sonuna kimi dostluq əlaqəsi saxlamıĢdır. Hələ hakimiyyətə qədərki dövrdə o, qızını ġey x Heydərə ərə vermiĢdi. Bu, Trab zon imperatoru Kalo Ġohann Ko mnenin vaxtilə Uzun Həsənə verdiyi Katerinanın qızı idi. Üç dövlət arasında olan dostluq ittifaqı ö lkən in daxilində sabitlik yaranmasını təmin etmiĢdi. Uzun Həsənin vəfatından sonra ölkənin sabit həyatı pozuldu, onun daxilində kəskinləĢ miĢ feodal mübarizəsi A zərbaycanın iqtisadi və mədəni in kiĢafına olduqca ağır təsir etdi. Uzun Həsən feodal pərakəndəliyindən istifadə edərək Gürcüstanı öz hakimiyyəti altına salmaq üçün cəhdlər etmiĢdi (1458, 1463, 1466, 1472 və 1475 -ci illər).
1472-c i ildə Gü rcüstana qarĢı yürüĢ isə Ağqoyunluların osman lıla rla a z sonra edəcəyi müharibəyə hazırlıq kimi düĢünülmüĢdü. Uzun Həsən asanlıqla qazanılmıĢ qələbələrlə əsgərlərin döyüĢ ruhunu yüksəltmək istəmiĢ, onların müəyyən qədər qənimət əldə etməsinə Ģərait yaratmıĢdı. Uzun Həsən mü xtə lif illərdə(1462, 1464, 1472, 1475) Misir və Suriya məmlü klərinə qarĢı da yürüĢ təĢkil etmiĢdi. Uzun Həsənin ölümündən s onra (5 yanvar 1478-c i il) Ağqoyunlu dövlətinin daxili zəifliyi ö zünü göstərdi. Köçəri əyanların tələbatın ı ödəmək məqsədilə onlara böyük güzəĢtlər etmiĢ və geniĢ ərazi ələ keçirmiĢ Uzun Həsənin yaratdığı Ağqoyunlu dövləti daxili çəkiĢmələr nəticəsində tədricən tənəzzü lə uğradı. Uzun Həsənin nəslindən yalnız oğlu Sultan Yaqubun hakimiyyəti uzun sürdü (1478-1490). O, ziyalı hökmdar idi, ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinə himayədarlıq edirdi. Su ltan Yaqubun hərbi qələbələrində lələsi Süley man bəy Bicənoğlunun rolu olmuĢdur. Süley man bəyin sərkərdəlik məharəti xüsusilə Misir və Suriya sultanı Qayıt bəyin ordusu ilə müharibədə özünü göstərdi. 1480 -ci ildə 40 minlik Məmlük ordusu Ağqoyunlu sərhədlərini keçərək Urfan ı (Ruhanı) almağa cəhd etdi. Lakin Sü ley man bəy və Bayandur bəyin baĢçılığı altında Ağqoyunlu qoĢunu düĢmənə ağır zərbə endirərək onu darmadağın etdi. Məmlük ordusunun baĢçısı YaĢbəy qətl edildi, bir sıra Məmlük sərkərdələri isə əsir düĢdü. Sultan Yaqubun qəfil ö lü mü əyanlar arasında taxt-tac uğrunda qanlı toqquĢmalara səbəb oldu. Sultan Yaqubun (ġirvanĢah Fərru x Yəsarın qızından olan) 9 yaĢlı oğlu Baysunqur lələsi Sufi Xəlil Mosullunun kö məyi ilə taxta çıxarıldı (1460-1492). Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|