HeydəR ƏLİyev siyasi İRSİNİn politoloji aspektləRİ
Yüklə 3,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
165
sənədlərdə təsbit edilmişdir. Beləliklə, beynəlxalq siyasətdə bu ideyanın bütün dünyanın sosial təcrübəsi sferasına keçirilməsi ten- densiyaları açıq müəyyən olunmuşdur. İnsan ləyaqəti hər kəs üçün və hər bir cəmiyyətdə onun sosial-iqtisadi və siyasi təşkilinin xüsu- siyyətlərindən asılı olmayaraq, azad inkişafı və mövcudluğuna mi- nimal tələbatların təmin edilməsi zərurəti ilə əlaqələndirilmiş, həmçinin, dövlətlər və xalqlara istiqamətlənən müvafiq tələblərin formalaşmasında ifadə olunmuşdur. Məhz bu cür siyasətin vacib nəticəsi 26 iyun 1945-ci il tarixin- də milli dövlətlər tərəfindən əsas insan və vətəndaş hüquq və azad- lıqlarına hörmət prinsipini ifadə edən sənəd – Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Nizamnaməsi qəbul olunmuşdur. 24 oktyabr 1945-ci ildə qüvvəyə minmiş bu sənəd mahiyyətinə görə insan şəxsiyyətinin hüquqları və azadlıqları sahəsində suveren dövlətlər və xalqların bundan sonrakı əməkdaşlığı üçün əsas siyasi, ideoloji və hüquqi bünövrə olmuşdur. Beləliklə, “insan hüquqları” anlayışı 1945-ci ildən, BMT Nizamnaməsinin qəbul olunduğu vaxtdan beynəlxalq siyasi leksikonda işlənməyə başlanmışdır. Nizamnamənin birinci maddəsində BMT-nin məqsədlərindən biri kimi iqtisadi, sosial, mədəni və humanitar xarakterli beynəl- xalq problemlərin həllində, irqindən, cinsindən, dilindən və dinin- dən asılı olmayaraq, hamı üçün insan hüquqları və əsas azadlıqlara rəğbətin həvəsləndirilməsi və inkişafında beynəlxalq əməkdaşlığı həyata keçirmək müəyyən olunmuşdur. BMT Nizamnaməsi təkcə insan hüquqları və əsas azadlıqlara hörmətin (rəğbətin) həvəsləndirilməsi və inkişafına istinadla məh- dudlaşmır. Onun 55-ci maddəsinin “s” bəndində irqinə, cinsinə, di- li və dininə fərq qoymayaraq hamı üçün insan hüquqları və əsas azadlıqlara ümumi hörmət göstərilməsinə təsir etmək məqsədilə beynəlxalq əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi dövlətlər qarşısında vəzifə kimi qoyulur. Göründüyü kimi, BMT Nizamnaməsi fundamental beynəlxalq müqavilə olaraq müasir beynəlxalq hüquqda insan hüquqlarına hörmət və onlara riayət olunması prinsipini təsbit etmiş və dövlət-
166
lər üzərinə müvafiq hüquqi vəzifələr qoymuşdur. Beləliklə, BMT Nizamnaməsinin qəbul olunması insan hüquq- ları sahəsində beynəlxalq münasibətlərin keyfiyyətcə yeni mərhə- ləsinin başlanğıcı olmuş və beynəlxalq münasibətlər tarixində döv- lətlərin insan hüquqları üzrə əməkdaşlığının inkişafının əsasını qo- yan çoxtərəfli müqavilə olmuşdur. BMT Nizamnaməsi hazırlanarkən onda ümumi rəğbət və riayət olunacaq əsas hüquqlar və azadlıqların siyahısının verilməsi təklif- ləri irəli sürülmüşdür. Lakin Nizamnamənin qəbul olunması üçün əsas olan 1945-ci il San-Fransisko Konfransı bu məsələni insan hüquqları haqqında Beynəlxalq Billi işləmək məqsədilə BMT-nin səlahiyyətli orqanlarının müzakirəsinə vermişdir. 1946-cı ildə BMT-nin İqtisadi və Sosial Şurası özünün kömək- çi orqanı kimi İnsan hüquqları üzrə Komissiyanı təsis etmiş, ona 16 fevral 1946-cı il tarixli 5 (1) saylı qətnaməsi ilə insan hüquqları üzrə Beynəlxalq Billi barədə öz mülahizələrini təqdim etməyi tap- şırmışdır. Hazırda İnsan hüquqları haqqında Bill aşağıdakı beynəlxalq müqavilələri özündə birləşdirir:
Araşdırmaçıların fikrincə, Ümumi Bəyannamə BMT Baş As- sambleyasının qətnaməsi kimi qəbul olunmuşdur və ona görə də, yalnız tövsiyə xarakteri daşıyır. Dünyanın bir çox ölkələrinin kon- stitusiyaları bilavasitə bu sənədə istinad edir və onlara Bəyanna- mənin bir sıra müddəaları daxil edilir. 1948-ci ildə “standart” kimi qəbul olunmuş Ümumi Bəyanna- mə bu gün bir çox ölkələr tərəfindən konstitusiyaların, insan hü- quqlarına aid olan müxtəlif qanunlar və sənədlərin ayrı-ayrı müd- dəalarının işlənilməsində geniş istifadə olunan modeldir. 1948-ci ildən sonra qəbul olunmuş 90-dan artıq milli konstitusiyaya Bə-
167
yannamənin müddəalarının təsiri altında fundamental hüquqlar si- yahısı daxil edilmişdir. İnsan hüquqları və azadlıqları probleminin beynəlxalq aspekt- ləri tədqiq edilərkən məlum edilmişdir ki, bu sahədə mövcud olan beynəlxalq sənədlər elmi ədəbiyyatda onların xarakterinə görə bir neçə istiqamət üzrə qruplaşdırılır. Belə ki, bu baxımdan əsas qrupu universal xarakterli beynəlxalq sənədlər təşkil edir. Onlar insan hü- quqlarına ümumi hörmət və onlara riayət edilməsi prinsipini ifadə edən, hüquq və azadlıqlara üstünlük verməklə onları dövlətlər və vəzifəli şəxslərin qanunsuzluqlarından müdafiə edən beynəlxalq sənədlərdir. Bundan başqa, bu qrup sənədlərə tədqiqatçılar beynəl- xalq konfransların müvafiq qərarlarını, xalqların hüquqlarını təsbit edən, bütün növ diskriminasiyaların qarşısının alınmasına yönələn, qadın və uşaqların hüquqlarını müdafiə edən sənədləri aid edirlər. V.A.Kartaşkin insan hüquqlarına aid olan beynəlxalq sənədləri üç qrupa bölür. Birinci qrupa əsasən sülh şəraitində insan hüquqla- rı sahəsində təməl prinsip və normaları özündə əks etdirən beynəl- xalq sənədlər daxil edilir ki, onlara da insan hüquqlarına dair Ümu- mi Bəyannamə, insan hüquqları haqqında Beynəlxalq Paktlar və s. aid edilir. İkinci qrupa hərbi münaqişələr dövründə insan hüquqlarının müdafiəsi haqqında beynəlxalq konvensiyalar daxil olunur. Buraya müharibənin qanunları və adətləri haqqında 1899 və 1907-ci illər Haaqa konvensiyalarının ayrı-ayrı müddəaları, həmçinin, müharibə qurbanları haqqında 1949-cu il dörd Cenevrə konvensiyası və 1977-ci ildə qəbul olunmuş onlara Əlavə protokollar aid olunur. Nəhayət, üçüncü qrupu həm dinc vaxtda, həm də hərbi müna- qişələr dövründə insan hüquqlarının cinayətkarcasına pozulmasına görə məsuliyyəti tənzimləyən beynəlxalq sənədlər təşkil edir. Bu qrupa əsasən Nyunberq nizamnaməsi, Nyunberq və Tokioda Bey- nəlxalq hərbi tribunalların hökmləri, genosid cinayətinin qarşısının alınması və ona görə cəza haqqında Konvensiya, hərbi cinayətlərə və bəşəriyyətə qarşı cinayətlərə görə köhnəlik müddətinin tətbiq edilməməsi haqqında Konvensiya və aparteid cinayətinin qarşısı-
Yüklə 3,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|