Hisse 01 uz qabigi

Yastıqların seçilməsi  

 

344 

 

Şəkil 1.  Radial yastıqların seçilməsi üçün diaqram 

 

(alm. die Lagerauswahl, ingl. Bearing selection) 

 

Yastıqlı kardan oynaqları  bir-birinin üzərinə 

çal-çarpaz,  oynaqlı  keçirilmiş,  1  sərbəstlik  də-

rəcəsinə malik  dönən oynaqlardir (şəkil 1a).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                a) 

 

 

b) 

 

Şəkil 1. Diyircəkli oturdulmuş kardan 

oynağı

 

a-kardan  oynağı,  b-  üzərində  kardan  oynağı  üçün 

yuvalar olan şpindel gövdəsi 

    

Onların  vəzifəsi  ilk növbədə  dartılma  və  sıxıl-

maya  işləyən  hissələrin  oxboyu  sürüşməsiz 

bərkidilməsi  və  dönmə  momentlərinin  qəbu-

lundan  ibarətdir.  Qovuşma  yerlərində  iynə 

formalı 

diyircəklərlə 

təmin 

olunmuş  bu  oynaqlar  →paralel 

kinematikalı  dəzgahların  prak-

tiki inkişafının əsasını qoymuş-

dur.  Xüsusi  həndəsi  forma  sa-

yəsində  dayaq  oxu  aşağıya  sü-

rüşdürülmüş oynaqlar adi halda 

olduğundan  daha  yüksək  də-

qiqlik  və  sərtliyə  malikdirlər. 

Paralel  kinematikalı  dəzgahlar-

da  bunlar  uzunluğu  dəyişiləbi-

lən  qolların  şpindel  başlığına 

bərkidilməsi üçün tətbiq olunur 

(şəkil 1b). 

 

(alm.  wälzgelagertes  Kardange-

lenk,  ingl. Rolling bearing cardan 

joints) 

 

Yastıqlı  kürəvi  oynaq  gövdə 

yuvasında  oturdulmuş,  üzərin-

də  vintli  tutqac  bərkidilmiş  kürədən  ibarətdir 

(şəkil 1). Əsas məqsədi maşınqayırmada sferik 

kinematik  cütlükdə  hərəkət  edən  hissələr  ara-

sında  hərəkətli  birləşmə  yaratmaqla  dartılma-

sıxılma  yükləmələri  qəbul  etməkdən  ibarətdir. 

Son  illərdə  hazırlama  texnologiyasının  tək-

milləşdirilməsi  sayəsində  hazıralanan  yüksək 

dəqiqlikli  bu  oynaqların  hərəkətli  hissələrini 

həm  sürüşən,  həm  də  diyircəkli  yastıqlarda 

oturtmaq mümkün olmuşdur. Diyircəkli yastıq-

larla təchiz  olunmuş  kürəvi  oynaqları ara  boş-

luqsuz  hazırlamaqla,  təsir  qüvvəsinin  istiqa-

məti  və  qiyməti  dəyişən  ötürmədə  yüksək 

dəqiqlik  təmin  olunur.  Oynağın  daxilində  sür-

tünən hissələr arasındakı yeyilməni aradan qal-

dırmaq üçün xüsusi yağlardan istifadə edilir.  

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. ±30° dönmə bucağına  malik  yastıqlı kürəvi 

oynaq

---

Yastıqlı kürəvi oynaq 

 

345 

 

 

Bu  oynaq  dartılmada,  sıxılmaya  nisbətən  az 

yük  götürmə  qabiliyyətinə  malikdir.  Çünki, 

oynağın gövdəsi tutqacın dönməsi üçün yuxarı 

hissədə  müəyyən  qədər  açıq  hazırlanır.  Nəti-

cədə  hissədə  kontakt  sahəsi  azalır.  Yastıqlı 

oynaqlar  3000  N  qədər  yük  götürə  bilir  və  bu 

yükləmədə  onun  sərtliyi  dartılma  üçün  200 

N/mkm,  sıxılma  üçün  400  N/mkm  həddində 

yerləşir.  Yastıqlı  kürəvi  oynaqlar  →paralel 

kinematikalı dəzgahlarda geniş tətbiq olunur.  

 

 

(alm.  wälzgelagertes  Kugelgelenk,    ingl.  Anti-

friction bearings ball joint ) 

 

Yavaş  fılanan  mühərrik xüsusi (daha böyük) 

gücə hesablanmış konstruksiyaya malik →hid-

romühərrikdir.  Bu  hidromühərrik  yüksək  mo-

ment  ötürürək  ötürmə  sisteminə  ehtiyac  ya-

ratmır  və  sükut  halından  hərəkətə  gələrək,  ən 

kiçik  dövrlər  sayında  (2÷5  dövr/dəq)  stabil 

fırlanır.  Aşağı  dövrlər  sayında  qeyri  bərabər 

hərəkət  konstruksiyada  olan  qeyri  dəqiqlikdən 

yaranır  və  porşenlərin  sayı  artdıqca  yaxşılaşır. 

Yağın  sıxılması  və  boru  sisemindəki  elastiklik 

də  onin  işinə  mənfi  təsir  göstərir.  Bu 

mühərriklərdə  adi  işçi  dövrlər  sayı  150 

dövr/dəq, maksimal dövrlər  sayı  400  dövr/dəq 

həddindər.  250  bar  stabil  təzyiq  altında  işçi 

fırlanma  momenti    125000  Nm  ,  makismal  

təzyiq 350

÷

-400 bar ola bilir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1. Yavaş fırlanan radial porşenli mühərrik 

 

Konstruksiyasına  görə  daxili  eksentrikə  və  ya 

xarici  dirsəkli  dayağa  malik  radial  porşenli  

mühərriklər  fərqlənirlər  (şəkil  1).  Bu  mühər-

riklərdən  dəyirmanlarda,  diyirləmə  qurğula-

rında, fırlatma və döndərmə qurğularında isifa-

də olunur. Ağır tikinti və yer emal edən maşın-

larda təkərlər yavaş fırlanan mühərrikin kömə-

yi ilə hərəkətə gətirilir.  

 

(alm. der Langsamläufer, imgl. Low speed motor) 

 

Yay xarici qüvvələrin təsiri nəticəsində elastiki 

deformasiyaya  uğrayan  və  təsir  kəsildikdən 

sonra  öz  əvvəlki  vəziyyətinə  qayıdabilən  his-

sədir.  Bu xassələr bir çox materiallarda müşa-

hidə  olunsa  da,  texnikada  əsasən  yüksək  elas-

tikliyə və uyğun həndəsi formaya malik hissə-

lərin  tətbiqi  ilə  yay  effektindən  səmərəli  isti-

fadə edilir. Yayın materialı və həndəsi ölçüləri 

onun  tətbiq  sahəsindən  asılı  olaraq  təyin 

olunur. 

Yaylar  müxtəlif  məqsədlər üçün tətbiq  tapır-

lar:  

 

Saatlarda  tətbiq  olunan  enerji  yığıcılar 

kimi,  

 

Avtomobillərdə 

yaranan 

titrəmələri 

söndürmək üçün,  

 

Qatarlar arasında bufer yayı kimi, 

 

→

Ventillərdə,  əyləc  disklərində, 

→

muf-

talarda  və  ölçü  alətlərində  itələyici  vasitə  ki-

mi, 

 

→

Kəsici  alətlərdə  yüklərin  paylanması 

üçün və s. 

 Yaylar həmçinin materialına (metal və qeyri 

metal),  həndəsi  formalarına  (lövhə,  boşqab, 

vint və s.) və yüklənmə növünə görə dartılma, 

əyilmə  və  dönmə  kimi  təsnifatlaşdırılırlar 

(şəkil 1).  

Yaya təsir edən qüvvə (F)  və ya moment (M) 

onu  deformasiya  etdirərək  qüvvənin  tətbiq 

nöqtəsinin  yerdəyişməsinə  və  ya  yayın  dön-

məsinə gətirib çıxarır (şəkil 2). Bu yerdəyişmə 

yay  yolu  (s)  adlanır.  F  qüvvəsinin  yoldan 

asılılığı  F=F(s)  yayın  xarakteristik  əyrisi  ilə  

təsvir  olunur.  Bu  əyri  ilə  həm  də  yayın 

sərtliyini  səciyyələndirmək  mümkündür.  Me-

tallarda yayların xassələri temperaturdan o qə-

dər    asılı  olmasa  da,  rezin  yaylarda  bu  təsir 

güclüdür.  Yay materialları zaman keçdikcə öz 

elastikliyini  itirə  bilirlər,  bu  effekt  material 

daxilində baş verən sürüşmə nəticəsində əmələ 

gələ bilir. 

---