Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yayın xarakteristik əyrisi
Yayburma 348
Şəkil 1. Yayburma prosesinin sxematik təsviri 1-diyircəklər, 2-addım kürəyi, 3-xarici bıçaq, 4- daxili bıçaq, 5-xarici çubuq, 6-daxili çubuq, 7- addım pazı
(alm. die Federwickeln, ingl. Spring winding)
qüvvənin və ya momentin deformasiyadan, yay yolundan (s) və ya yay bucağından (φ) asılılığını verir (şəkil 1). Əyrinin artma ten- densiyasının ölçüsü -dF/ds olan yayın sərtliyi c ilə ifadə olunur. Sərtliyin tərs qiymətinə yayın qeyri sərtliliyi deyilir δ: δ= 1/c. Əgər materialın deformasiyası Huk qanununa əsasən gərginlik və uzanma arasında mütləq mütənasibliyə uyğun olarsa, onda yayın xarak- teristik əyrisi düz xətt təşkil edir. Bu halda sərtlik aşağıdakı düsturla hesablanır: c=dF/ds= F max /S max
və ya dönmə üçün c t =M t /φ. Yayın sərtliyi yoldan asılı olaraq dəyişən olduqda onda xarakteristik əyri ikinci dərəcəli əyri formasında olur. Burada iki forma fərqlənir:
Proqresiv (qabarıq) əyri göstərir ki, yük artdıqca sərtlik artır və yay bərkiyir. Bu xas- sədən istifadə edərək titrəmələrin sürətlə sön- məsinin qarşısı alınır. Maşınqayırmada bu xassəli yaylara lövhə, boşqab formalı və vintvari yayların kombinasiyasını misal göstərmək olar.
Deqressiv (çökək) əyri göstərir ki, qüvvə artdıqca yay “yumşalır”. Bu effekt, yaya verilən müəyyən həddə qüvvədən sonra, onun sonrakı deformasiyası üçün yalnız kiçik qüvvə tələb olunduğu halda arzu olunandır. Deqressiv xarakterə rezin yaylar dartılmada, boşqab formalı yaylar isə müəyyən ölçülərdə malik olurlar.
Şəkil 1. Yayın xarakteristik əyrisi 1) düzxətli, 2) proqresiv, 3) deqresiv
Şəkil 2. Yırğalan yükləmədə yayda yaranan histe- rizə.
Tsiklik təsir edən yükləmələrə və defor- masiyalara məruz qalan yaylarda histerezə halı baş verir. Əgər statik yay yolu sıfra bərabər olarsa, onda yay eyni yol amplitudası ilə mərkəzi vəziyyət ətrafında yırğalanır və sürətə uyğun olaraq söndürücü qüvvə yaradır. Belə olan halda histerez ellips formasında olur (şəkil 2).
(alm. die Federkennlinie, ingl. Spring charac- teristic)
altında iki və daha artıq fırlanan vallar arasında sıxaraq formavermə mexaniki emal üsuludur. Vallar əksər hallarda silindrik səthə malik olsalar da, üzərində müəyyən dərinliklər və digər profillərə malik valların tətbiqinə də rast gəlinir. Emal zamanı metal vallar tərəfin- Yayma 349
dən sıxıldıqda materialda daxili gərginliklər yaranır və o emal zonasında plastiki defor- masiyaya uğradılaraq axır. Nəticədə pəstahın en kəsiyi dəyişilir və lazımi formaya salınır. Prosesin gedişində köməkçi alətlərdən (içlik, ştanqa, yönəldici alətlər və s.) də istifadə olunur. Prosesin kinematikasına görə yayma bölü- nür: uzununa, eninə və çəpinə yayma (şəkil 1).
Şəkil 1. Yayma üsulları a-eninə yayma, b-uzununa yayma, c-çəpinə yayma, d-yayma sxemi
Uzununa yaymada pəstah valların oxuna per- pendikulyar istiqamətdə yerləşdirilir və emal zamanı fırlanmır. Eninə yaymada isə pəstahın oxu valların oxu ilə üst-üstə düşür və irəliyə hərəkət zamanı pəstah öz oxu ətrafında fırlanır. Pəstah və valların hərəkətləri eyni zamanda baş verdikdə çəpinə yayma alınır. Yaymada tətbiq olunan alətlərin-valların hən- dəsi formaları bu üsulu daha alt qruplara böl- məyə gətirib çıxarır (şəkil 2). Əgər valın səthi hamar silindrik və ya konus olarsa onda buna yastı yayma deyilir. Valın səthi başqa həndəsi formaya malik olarsa, onda bu profil yaymaya aid olunur. Bundan əlavə emal olunan pəstahın bütöv və ya içiboş olmaları da yayma üsulunun variantlığını artırır. Yayma prosesi aşağıdakı parametrlərlə səciy- yələnir:
Mütləq sıxılma pəstahın yaymadan əv- vəlki (h 0 ) və sonrakı qalınlıqları (h 1) arasın-
dakı fərqdir: ∆ h=h 0 -h 1
Üzanma əmsalı pəstahın yaymadan son- rakı uzunluğunun (l 1 ) emaldan əvvəlki uzun- luğuna (l 0 ) nisbətidir: µ =l 1 /l 0
Mütləq enlənmə pəstahın yaymadan son- rakı və əvvəlki enləri arasındakı fərqdir: ∆δ = δ 1 - δ 0
Tutma qövsü valın pəstahla təmasda ol- duğu qövsdür ( ∪ AB, şəkil 1d). Tutma qöv- sünə uyğun olan bucaq tutma bucağıdır ( α ) və belə hesablanır (D-valın diametridir) : cos
α =1-(h
0 -h 1 )/D
Yayma əməliyyatı təbəqə, lent, boru, profil kimi fabrikatlarla bərabər, ayrı-ayrı hissələrin hazırlanmasında da tətbiq olunur. Buraya yayların yayılmasını, səthlərin incə yayılmasını misal göstərmək olar. Yayma üsulunun tətbiqinin məqsədi həm pəstahın profilini dəyişmək, həm də səthin dəqiqliyini, təmizliyini və bərkliyini artırmaq ola bilər. Yayma zamanı en kəsiyinin azalması üsulun növündən və emal olunan materialdan asılıdır. Xüsusi hallarda bu 90%-ə qədər çatır. Eninə kəsiyin dəyişmə dərəcəsi dartma şərti ilə müəyyənləşir. Əgər pəstahın deformasiyası zamanı yaranan qüvvə buraxılabilən qiy- mətdən böyük olarsa, onda valların pəstahı tu- taraq dartmağa gücü çatmır, daha doğrusu emal zonasında yaranan sürtünmə qüvvəsi deformasiyaya lazım olan qüvvədən kiçik olur. Emal zamanı material axını üsulun növündən asılı olaraq müxtəlifdir. Qalınlığı uzunluğa keçmə ilə müşaiyət olunan yastı uzununa yay- mada müstəvi deformasiya halı yaranır. Yan tərəfə sıxışdırılan material yan tərəfdə olan valların köməyi ilə dayandırılır. Göründüyü kimi yaymada istifadə olunan alətlər-vallar dəyişən yüksək mexaniki yükləmə, yeyilmə və temperatur şəraitində işləyirlər. Buna görə də, Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|