Hormonlar

neden olur; eritropoezi artırır; lenfosit ve eozinofilleri azaltır. ACTH, yağ doku hücrelerine 

direkt etki ile bu hücrelerden nötral yağların mobilizasyonuna neden olur. ACTH, yangı 

olaylarının  şiddetini azaltır; damar geçirgenliği ve lökositlerin kan dolaşımından dışarı 

çıkmalarını  sınırlar; granülasyon dokusu oluşumunu engeller. ACTH, %1 oranında MSH 

etkisi gösterir. 

ACTH’ın serum düzeyi ve fizyopatolojik değişimi 

Serum ACTH düzeyi, normalde saat 08:00’de 25-100 pg/mL ve saat 18:00’de 20-50 

pg/mL’dir. 

ACTH aşırılığı, hipofiz ön lobunun bazofil hücrelerinden köken alan adenomunda ortaya 

çıkar ve bu durum da Cushing hastalığı  denen klinik tabloya neden olur. Cushing 

hastalığında yüz, boyun ve gövde yağlanır; aydede yüzü diye tanımlanan tipik yüz görünümü 

gözlenir; hiperglisemi, glukozüri ve kemiklerde demineralizasyon saptanır.  

Sürrenal korteks hasarı (primer adrenal yetersizlik) nedeniyle ACTH’a sürrenal korteks 

yanıtının yetersiz olduğu durumlarda da ACTH aşırılığı saptanabilir.  

TSH (Tiroit stimüle edici hormon, tirotropin, tirotropik hormon) 

TSH, hipofiz ön lobunun distal parçasındaki bazofil hücrelerde sentezlenen glikoprotein 

yapısında bir hormondur. TSH’ın protein kısmı kükürtten zengindir; karbonhidrat kısmında 

fukoz, mannoz, galaktoz, glukozamin ve galaktozamin içerir. TSH’ın molekül ağırlığı, 

insanda 30000, koyunda 35000, sığırda 10000 kadardır. 

TSH’ın salıverilişinin kontrolü 

TSH’ın sentez ve salıverilişi, sinirsel yolla beyin korteksini uyaran çevresel uyarılar, 

hipotalamusun arka tarafından salıverilen tirotropin salıverici faktör (TRH, TRF) ve kandaki 

tiroit hormonu tiroksin (T

4

) tarafından düzenlenir.  

TRH (TRF), piroglutamik asit, histidin ve prolinamid içerir; Ca

2+

 a bağımlıdır; cAMP 

üzerinden etki göstererek TSH ve prolaktin salıverilişini uyarır. 

Kandaki tiroksin (T

4

) düzeyi artışı, TRH’a hipofizin duyarlılığını azaltır ve hipofizden TSH 

salıverilişini feedback olarak inhibe eder. 

TSH’ın etkileri 

TSH, tiroit üzerine cAMP üzerinden hormonal etki gösterir. 

TSH, tiroit üzerine etki göstererek tiroglobülinin tiroit follikülü lümeni içine salgılanması ve 

burada depolanmasını; iyot alınıp tutulmasını, iyodun organikleştirilmesini, tiroglobülinin 

parçalanması ile tiroit hormonu salıverilişini artırır.  

TSH, tiroit hormonlarının etkilerini oluşturur: Bazal metabolizma artışı, kalp atışlarının 

hızlanması, sinir sistemi fonksiyonunun uyarılması, karaciğer glikojeninin azalması, başlıca 

etkileridir.  

TSH’ın serum düzeyi ve fizyopatolojik değişimi  

Serum TSH düzeyi, erişkinde normalde <10 

µÜ/mL’dir. 

Yüksek serum TSH düzeyine primer hipotiroidizmde rastlanır; normalin 3-100 katı olabilir. 

Hashimoto tiroiditisinde de serum TSH düzeyi yüksektir. Potasyum iyodür ve lityum alınması 

hallerinde de serum TSH düzeyi yükselir. 

 

15

---

Düşük serum TSH düzeyine, primer hipertiroidizmde, sekonder (hipofizial) hipotirodizm  ve 

tersiyer (hipotalamik) hipotirodizmde, toksik multinodüler guatr gibi subklinik 

hipertiroidizmde rastlanır. T

3

, kortikosteroid, aspirin alınması hallerinde de serum TSH 

düzeyi düşer. 

FSH (Follikül stimüle edici hormon) 

FSH, hipofiz ön lobunun bazofil hücreleri tarafından sentezlenen glikoprotein yapısında bir 

gonadotropindir. FSH, %16 oranında karbonhidrat içerir ki bunlar, sialik asit, heksoz ve 

heksozaminlerdir. FSH’un protein kısmı, 

α ve β zincirlerinden oluşmuştur; β zinciri, spesifik 

biyolojik aktiviteyi sağlar. 

FSH’un etkileri 

FSH, hedef hücrelerin plazma membranları üzerindeki spesifik reseptörlere bağlanarak, 

cAMP üzerinden hormonal etki gösterir. 

FSH, dişilerde ovaryumun ağırlığının artması ile birlikte çok sayıda Graaf follikülünün 

büyümesini sağlar; erkekte seminifer tüplerin epitelini uyararak testislerde spermatogenezi 

artırır, olgun spermatoazalar da dahil çeşitli olgunlaşma safhasında çok sayıda spermatosit 

görünmesine neden olur.  

FSH’un serum düzeyi ve fizyopatolojik değişimi 

Serum FSH düzeyi, puberteden sonra erişkin bir kadında, menapoz öncesi normalde 4-30 

mÜ/mL kadardır. Serum FSH’ının normal düzeyi, menstrual siklusun başlangıcından siklus 

ortasına kadar giderek artar ve bazal düzeyin 10 katına ulaşabilir, ovulasyondan sonra da 

giderek azalarak bazal değere iner.  

Düşük serum FSH düzeyi gebelikte saptanır. Ayrıca hipofiz ön lop hipofonksiyonu, 

polikistik over hastalığı, sekonder hipogonadizm, anoreksia nervosa, orak hücre anemisi, 

hiperprolaktinemi gibi hallerde de serum FSH düzeyi düşüktür. Oral kontraseptif kullanan 

kadınlarda da serum FSH düzeyi düşüktür.  

Yüksek serum FSH düzeyi menapoz döneminde saptanır; 40-250 mÜ/mL kadar olabilir. 

Ayrıca primer gonadal yetmezlik, ovaryal veya testiküler agenezi, kastrasyon, orşitis, 

alkolizm gibi hallerde de FSH düzeyi yüksektir.  

 

LH (Lüteinleştirici hormon) 

LH, hipofiz ön lobunun bazofil hücreleri tarafından sentezlenen, glikoprotein yapısında bir 

gonadotropindir. LH, %15,5 oranında karbonhidrat içerir. LH’un protein kısmı, 

α ve β 

zincirlerinden oluşmuştur; 

β zinciri, spesifik biyolojik aktiviteden sorumludur. 

LH’un etkileri 

LH, luteal ve interstisyel hücrelerde spesifik membran reseptörlerine bağlanarak, cAMP 

üzerinden etkili olur. 

LH, dişilerde Graaf follikülünün olgunlaşmasını teşvik edici ve follikül epitelini östrojen 

salgılaması için uyarıcı etki gösterir. Bu etkiyle östrojen oluşumunun artması sonucunda 

uterusta proliferasyon safhası başlar. LH, ovulasyona ve korpus luteum oluşmasına yardım 

eder. Folliküllerin olgunlaşmasından ovulasyona kadar FSH ve LH sinerjik etki gösterirler. 

LH,  erkekte testisin Leydig hücrelerinin fonksiyonlarını artırır, vesikula seminalis ve 

prostatın büyümesini ve androjen salgılanmasını uyarır. LH, sekonder cinsiyet belirtilerinin 

 

16

---