Hormonlar

düzeyinde etki eden katekolaminlerin artışına bağlı olabilir. Hipotalamustaki düzenleme 

merkezlerinde glukoz kullanılabilirliğini azaltan faktörler, büyüme hormonu salıverilişini 

uyarabilirler.  

Proteinli besinler ve özellikle arjinin olmak üzere amino asitler, büyüme hormonu 

salıverilişini uyarabilirler. Kwashiorkor denen protein yetersizliği tablosunda büyüme 

hormonu, glukoz metabolizmasında anormalliğe ve kontrol yerlerinde kullanılabilecek 

glukozun azalmış olmasına bağlı olarak yükselir. 

Büyüme hormonunun etkileri 

Büyüme hormonu, direkt olarak veya sülfatlama faktörleri olan somatomedinler aracılığı ile 

kaslar, yağ dokusu ve karaciğer dahil çeşitli dokular üzerine çeşitli etkilere sahiptir. Büyüme 

hormonu, olasılıkla intrasellüler reseptörlere bağlanarak gen aktivasyonu ve ribozomların 

faaliyetini artırma suretiyle etki gösterir. 

Aç hayvanlara büyüme hormonu enjekte edildikten sonra, birkaç saat içinde kanda ve 

dokularda serbest amino asitlerde azalma, doku proteinlerinde artma, kan ve idrar üre 

miktarında azalma görülür; bu bakımdan insülin ile sinerjik etkilidir. 

Büyüme hormonunun büyük miktarları devamlı olarak verilirse, önce hiperglisemi meydana 

getirmek suretiyle pankreasın 

β hücrelerini uyarır; daha sonra bunların dejenere olmasına 

sebep olarak devamlı diyabet meydana getirir. Büyüme hormonunun hiperglisemi yapıcı 

etkisi, glukozun periferik kullanılışında azalma ve karaciğerde meydana gelişinde artmanın 

kombine bir sonucudur. 

Büyüme hormonu, prolaktinin birçok etkilerini gösterebilir; meme bezlerini ve süt oluşumunu 

uyarır.  

Büyüme hormonu, total büyümeyi artırır. Büyüme hormonunun büyümeyi teşvik edici etkisi, 

tiroit hormonları ve insülin tarafından desteklenir; ACTH ise büyüme hormonunun büyüme 

üzerine etkisinin zıddı etki gösterir.  

Çocukluk çağı ve ergenlik çağında epifizler kapanmadan hipofizin eozinofilik adenomunun 

meydana çıkması  gigantizme neden olur. Gigantizmde uzun kemiklerin boyunun artışı ile 

aşırı büyüme ve hipofiz hiperfonksiyonuna bağlı metabolik değişiklikler gözlenir. Erişkinlerde 

epifizler kapandıktan sonra büyüme hormonunun fazla salıverilişi akromegaliye neden olur. 

Akromegalide  eller ve ayaklar gibi uçlarda aşırı büyüme görülür.  

Çocukluk çağında büyüme hormonunun eksikliği ya da büyüme hormonuna karşı hedef doku 

duyarsızlığı cüceliğe neden olur.  

Büyüme hormonu, kalsiyum absorpsiyonunu artırır; serum kalsiyum, fosfat, sodyum, 

potasyum, magnezyum, klorür düzeylerinde artmaya neden olur. Akromegali  şüphesinde,  

büyüme hormonu aktivitesinde artışın bir göstergesi olarak serum fosfat düzeyi ölçülür. 

Somatomedinler 

Somatomedinler, büyüme hormonu etkilerinin indirekt aracılarıdırlar. Somatomedinler, 

büyüme hormonuna yapısal benzerlik göstermezler. Somatomedin A

1

, somatomedin A

2

, 

somatomedin C, insülin benzeri büyüme faktörü I, insülin benzeri büyüme faktörü II ve 

çoğalmayı stimüle edici aktivite gibi somatomedinler tanımlanmıştır.   

Somatomedinler, büyüme hormonunun uyarıcı etkisiyle karaciğerden ve böbreklerden 

salıverilirler; konsantrasyonları büyüme hormonu ile ayarlanan transport proteinlerle 

taşınırlar.  İnsülin etkisi ve iyi beslenme, kan somatomedin düzeyini artırır. Serumdaki 

somatomedinlerin yarı ömürleri, peptit hormonlarınkinden daha uzundur. 

 

13

---

Somatomedinler, spesifik membran reseptörlerine bağlanarak hormonal etki gösterirler. 

Somatomedinler, kıkırdak metabolizmasında rol oynarlar, sülfatın kıkırdak içine katılmasını 

sağlarlar; büyümeyi uyarıcı etki gösterirler; kas ve yağ dokusunda insülin benzeri aktivite 

gösterirler; hücre çoğalması ile ilgili aktivite gösterirler. 

ACTH  (Adrenokortikotrop hormon, kortikotropin) 

ACTH, hipofiz ön lobunun bazofil hücrelerinden salgılanan, 39 amino asit içeren düz zincirli 

bir polipeptit hormondur. ACTH, esas olarak hipofiz ön lobunun bazofil hücrelerinde olmakla 

birlikte hipofizin diğer kısımlarında ve beyinde, yaklaşık 280 amino asitlik pro-opio-

melanokortin denen bir prekürsör polipeptidin proteolizi sonucu oluşur.  Pro-opio-

melanokortin,  -lipotropin,  -MSH,  -endorfin, met-enkefalinin de prekürsörüdür. ACTH 

molekülünde, N-terminal uçtan itibaren ilk 23 amino asit biyolojik aktiviteden sorumludur ki 

bu amino asitlerin dizilişi, insan dahil denenmiş çeşitli hayvanlarda birbirinin aynıdır. Bu 

dizilişte, MSH’dakine benzer bölümler de vardır; bu nedenle ACTH, çok az da olsa MSH 

etkisi gösterebilir. 

β

β

β

ACTH salıverilişinin kontrolü 

ACTH salıverilişi, kortikotropin salıverici hormon (CRH, CRF) tarafından kontrol edilir: 

Serumda ACTH düzeyinin düşmesi, hipotalamustan CRH salıverilmesine neden olur, CRH da 

hipofiz ön lobundaki bazofil hücreleri uyararak ACTH salıverilmesine neden olur. Serumda 

ACTH düzeyinin yükselmesi, hipotalamustan CRH salıverilişini ve dolayısıyla hipofizden 

ACTH salıverilişini inhibe eder. 

Kortikosteroid oluşması  ve  ACTH  salıverilişi arasında da ters orantılı bir ilişki vardır: 

Eksojen kortizol, ACTH salıverilişini, hipofiz düzeyinde feedback olarak inhibe eder. 

Androjenler ve progesteron, ACTH salıverilişini, hipofiz düzeyinde feedback olarak daha 

zayıf inhibe ederler. 

Merkezi sinir sisteminde bulunan asetilkolin, norepinefrin, serotonin gibi nörotransmitterler 

de ACTH salgılanmasını ayarlarlar. 

ADH (Vazopressin) ve prostaglandinler de ACTH salgılanmasını ayarlarlar. 

ACTH salıverilişi ritmiktir; sadece birkaç dakika süren kısa patlamalar şeklinde, belirli zaman 

aralıklarında olur.  

Soğuk, pirojenler, insülin hipoglisemisi, epinefrin, östrojenler, cerrahi travma  gibi stresler 

veya psişik uyarılar hipotalamusu etkileyerek kortikotropin salıverici faktörün (CRH, CRF) 

salgılanışına neden olur; kortikotropin salıverici faktör de hipofizden ACTH salıverilişine 

neden olur; ACTH, sürrenal korteksten kortikosteroid hormonların salgılanışını uyarır ve 

böylece organizmanın stres yanıtı oluşur.  

ACTH’ın etkileri 

ACTH, hücre yüzeyindeki reseptörlere bağlanarak, ikinci haberci olarak cAMP üzerinden 

etkili olur. Böbrek üstü bezinde kalsiyumun tutulması ve hücre içinde yeniden dağılımı da 

Ca

2+

 üzerinden etkiyi ifade eder. 

ACTH, sürrenal korteksten kortikosteroidlerin sentez ve salıverilişlerini artırır; ancak 

aldosteron salıverilişine etkisi yoktur. 

ACTH, sürrenal korteks hormonlarının etkilerine benzer etkiler gösterir: ACTH, böbreklerden 

tuz ve su geri emilimini artırır; azot, potasyum, fosfor, ürik asit atılımını artırır; kanda glukoz 

miktarını, kasta ve karaciğerde glikojen miktarını artırır; kadınlarda erkekleşme belirtilerine 

 

14

---