I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

 
Yutilgan doza asosiy dozimetrik kattalik hisoblanadi. Xalqaro birliklar 
sistemasida yutilgan doza birligi qilib - 
Grey [Gr]
qabul qilingan.1 Gr 1 kg modda 
massasi tomonidan ionlashtiruvchi nurlanishning 1 Dj energiyasini yutilishiga mos 
keladi, ya’ni 1 Gr = 1 Dj/kg. Oldinroq yutilgan doza birligi sifatida rad (inglizcha 
radiation absorber dose)dan foydalanilgan; 1 Gr = 100 rad. Yutilgan dozaning 
sistemasiz birligi bo‘lib 
«Rad»
(1 Gr = 100 rad) hisoblanadi. 
Doza deb nurlanayotgan modda massa birligida yutilgan nur energiyasining 
miqdori tushuniladi. Rentgen va gamma nurlar manbasini tavsiflash (xarakteristikasi) 
uchun 
«ekspozitsion doza»
degan tushuncha kiritilgan. 
Ekspozitsion doza 
X
– nurlanishning fotonlaridan ajralib chiqqan elektronlari 
to‘liq to‘xtaganda havodagi bir ishorali barcha ionlar zaryadining absolyut miqdori. U 
quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
.
dm
dQ
X
=
 

---

36 
Ekspozitsion dozaning birligi sifatida SI tizimida kilogrammga kulon (Kl/kg) 
ishlatiladi. Rentgen va γ-nurlanishining tizimdan tashqari birligi sifatida rentgen (R) 
ishlatiladi. Bu shunday dozaki, 1,293∙10
-6
kg havoda xosil bo‘ladigan musbat yoki 
manfiy ionlarning jami zaryadi 0,33∙10
-9
kulonga tengdir. Bu normal sharoitlarda (T 
= 273°K, R = 1,01325×10
5
Pa) gi 1 sm
3
havoda 2,08∙10
9
juft bir valentli ionlarni hosil 
bo‘lishiga mos keladi va tahminan 87,7×10-7 Dj/kg energiya sarflanishi bilan 
bog‘liq. 1 P = 2,58×10
-4
Kl/kg. 
Rentgenda o‘lchangan eksrozitsion doza bilan radlarda o‘lchangan yutilgan doza 
orasida quyidagicha bog‘liqlik bor: havo uchun 1 R = 0,83 rad, bioto‘qimalar uchun 1 
R = 0,93 rad.