I beynəlxalq həMZƏ Nİgari
Yüklə 3,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şahzadələr şəhəri
- Deyilənlər gəldi başa
25 I BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ SİMPOZİUMU | Amasiya Bələdiyyə Qonaq evinin istifadəyə verilmə tarixi isə 1922-ci ili əhatə edir. Əsasən Osmanlı dönəminin möhtəşəm yazılı abidələrinin üslubunu Cümhurriyyət dönəminə daşıyan əsərlərlə zənginləşdirilib. Amasiya valisi Ziya Paşa tərəfindən 1865-ci ildə ucaldılan Saat Qülləsi bir ucdan bu yerlərdə vaxtın, zamanın hesabı- nı çəkməkdədi. Tarix bələdçinə dönür, ehtiramla diqqət yetirirəm, bərpa edənləri ehtiramla anır, anıram. Amasiyada var Vağzal Binası… Cümhurriyyətin ilk illərini də içinə alan, xarakterik «Birinci Milli Memarlıq Akını» dönəminin özəlliklərini daşıyan binalar arasındadır. İkimərtəbəli olaraq tikilmişdir. Tarixi məxəzlər şəhadət verir ki, dünyanın hər yanında tanınan tarixçi və coğrafi- yaşünas alim Strabon Amasiyada doğulmuşdur. Tarix, fəlsəfə, coğrafiya sahələrində çalışmış, bir çox ölməz əsərlər yaratmış, bir çox ölkələri gəzib dolaşmışdır. Həyatnıın son 26-27 ilini «Mənim məmləkətim» deyə adını əziz tutduğu Amasiyada keçirmiş- dir. Tarixlə bağlı 43 cildlik əsərindən az bir hissəsi qalmışdır. Əsərləri bir çox dillərə çevrilmişdir. Amasiya tarixindən xüsusi sayğıyla keçir Roma dönəmində, MS.284-305-ci illər arasında yaşamış Amasiyalı Teodorun adı. Həzrəti İsaya qəlbən inandığı bilinir. Xüsusi cəsarətlə Roma ordusu içərisində seçildi, ətrafına tərəfdarlar toplayaraq müxalif iradəsini ortaya qoydu. 21-22 yaşla- rında əqidəsi yolunda atəşə qalandı. Amasiyalı Teodor öldürüldükdən sonra xristianlar arasında «Əziz» elan olundu, əcəmi olduğu unuduldu, «Amasiyalı Teodor» olaraq anılmağa başladı. 1385-ci ildə Amasiyada doğulan Sabunçuoğlu Şərəfəddinin Amasiya tarixində xüsusi yeri var. 17 yaşından etibarən tibb sahəsini seçmiş və Darüşşəfada 14 il həkimlik etmişdir. 1465-ci ildə içərisi bol miniatürlə bəzədilmiş bir tibb kitabı hazır- layaraq Fateh Sultan Mahmuda ithaf etmişdir. İndinin özündə də bu kitabdan dün- ya tibb elmində etibarlı mənbə istifadə edirlər. Bunları birər-birər bilmək, yaddaşa köçürmək mənə çox böyük əziz gəlir. Elə bil tarixin içiylə yeriyir, zamanı əynimə geyirəm.
Şahzadələr şəhəri Amasiyanın şahanə təbiətinin, şahanə coğrafi gözəlliklərinin şəhdi-ləbi, mehri- məhəbbəti dünya hakimiyyəti qurmağa israrlı olan, zatən, kiçik bir bəyliyi qısa za- manda dövlətləşib imperatorluğa çevirməyi bacaran fatehləri qürur mənbəyi ola- raq dünyaya gətirdi, yetişdirdi, taxta çıxardı. Amasiyanın «Şahzadələr şəhəri» olaraq ünlənməsi bir tarixi gerçəklikdi. İldırım Bəyazidddən başlamış I Yavuz Sultan Səlimə qədər Türkiyə səltənətinin taxtına çıxan bütün padşahların könül duyğuları bu gözəl diyarın əsrarəngiz təbiətinə nəqşlənib. Türkiyə tarixinə bələd bir insan olaraq bunun fərqindəyəm. «Şahzadələr şəhəri»nin muzey şəkillənməsi önündə dayanıb da, bu şanlı tarixi olaylar haqqında elmi mənbələrdən oxuduğum məqamları yenidən xatırlayıram. Qaynaqlarda yer alan ilginc bir məktubun sətirləri göz önündədi; Roma papası 2-ci Pius Fateh Sultan Mehmetə vəd edir ki, əgər sən xristianlığı qəbul etmiş olsan, sənin dünya imperatorluğu taxtına çıxarılmağına təminatçı olacağam… Bu təqdirdə İstan- bulun Roma imperatorluğunun paytaxtı olaraq tanınacağına vəd edilir. Oldumu bu? Amasiya havası, Amasiya təbiəti, qədim-qayımlığının tərbiyəsi yol verərdimi buna? Təbii ki, Fateh Sultan Mehmet türk, müsəlman qürurunu Roma imperatorluğu taxt-tacına qurban vermədi. 1386-cı ildə Amasiyanı Osmmanlı sı- 26 I BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ SİMPOZİUMU | Amasiya nırlarının içinə almış, 1389-cu ildə Amasiya valiliyiynə, oradan da Osmanlı taxtına dəvət edilmiş ulu babası İldırım Bəyazidin ruhuna xəyanət etmədi… Amasiyanın şahzadələr muzeyinin hr guşəsi bir tarix saxlancı kimidi; Birinci Çələbi Mehmetin geyim tərzi babası İldırım Bəyazidin libasıyla eynidi. Bu, o Çələbi Mehmet- di ki, 1402-ci il Ankara Savaşında Teymurləngə yenilən və dağılan Osmanlı dövlətini məhz Amasiyada əxz etdiyi idarəçilik ənənəsi əsasında yenidən qurmuşdur. Bu, II Sultan Muraddı ki, 1404-cü ildə Amsiya sarayında doğulmuşdu… II Səlimin oğlu II Muradın taxt-taca yüksəlişi Amasiya valiliyindən keçmişdi. Eləcə də II Bəyazidin sultanlıq yolu. Amasiya sarayında dünyaya göz açan I Sultan Səlimdən tarixə miras qalan olay- ların çeşidli mənzərələri gəlir gözlərim önünə. Qaynar mövqe çəkişmələri, iddia cəng-cidaları, yerini soyuq, sam-sakit. Ahıl salnamə ərdəmliyinə güzəştə gedib. Elə bil ucsuz-bucaqsız bir dəniz, odlu bir kürəni əngin genişliyində udub, sakit dərinliyində yox edib. Daha çox əfsanəvi, mistik bir duyğuya, xatirəyə çevrilib bütün baş vermişlər, olub da keçmişlər.
Sən demə, Sultan Səlimin bədənində yeddi əlamət varmış. Amasiyada doğul- duğu vaxt bir dərviş qapıya gəlib körpənin yeddi əlaməti olub-olmadığını soruşub. Deyiblər belədi. Dərviş körpənin sultan olacağını, səltənəti boyu yeddi nəfərə qalib gələcəyini söyləyib, gedib… İllər sonrası Amasiya civarlarından keçib gedən baba dərvişin nəm-nişan verdiyi o yeddi əlamətin yeddisi də tarixə görk oldu. Sultanın yenəcəyi ilk adam doğmaca atası Sultan Bəyazid oldu. Sonra qardaşları Şahzadə Əhmədin, Şahzadə Qorqudun yerini tutdu, Şah İsmayılı, Əlaüddövləni, Qansu Qavri və omanbəyi yendi. Belə olacağını baba dərviş lap başdan, əvvəldən demişdi. Ancaq ən betərini Sultan Səlimin öz doğmaca atası II Sultan Bəyazid söyləmişdi. Sultan Səlim əvvəl atasından taxt-tacını istəmişdi, sonra İstanbulda sinəsindən itələmişdi. Qəzəblənən sultan «səni görüm şir-i pəncələr əlində gedəsən» – deyə sinirlənmişdi. Bu qarğışın nədənliyi Sultan Səlimə yalnız ölüm yatağında çatmışdı. Həkimbaşı Sultanın mərəzinin adının əlacsız «şir-i pəncə» mərəzi olduğunu söyləmişdi. İndi bu söylənilənlər tarixi min yerindən bətləyib bələyən, hər cür kini, küdurəti səngidən, yola verən dərslik kimi varaqlanır. Xəyal edirəm və həmin o pirani baba dərvişin zühuruna, gəlib də yenidən Amasiya yolundan keçməsinə israrlı bir maraq, istək ürpərir duyğularımda… Qeyri-ixtiyari pıçıldayıram: «Hardasan, hardasan, ay baba dərviş?» Amasiyanın Sultanlar Muzeyi səltənətinin daş yaddaşından elə həmin Sultan Səlimdən oxuduğum şeir misraları tıppır-tıppır bu günümüzə danmaqdadı:
Yüzilliklərin o üzünün səslənişi, istəyi yüzillərin bu biri üzü, çağdaşlığımız üçün necə də gərəkli, vacibdən vacib olanıdı…
Yüklə 3,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|