I c I l d Qədim dövr Prof. Dr

im iş.  Onun  üçün  dövlət  y aratm ış,  dövlət  yaradıb  qanun  qoymuş. 
Sonra  dünyadan  KÖçmüşlər.  A ğ ıçılar-sıtqıçılar  şərqdə  gündoğandan 
B
ök
İİ 
çö
II
ük
  elindən,  tabğaç,  tib et,  avar,  apa  rum ,  qırğız,  üç  Kurı- 
Kan,  otuz  ta ta r,  Kitan,  tatabı(bu  qədər  xalq  gəlib  sıtqım ış,  yuğ  mə- 
rasim i Keçirmişlər.  O  cür m əşhur xaqan  imiş.  Ondan  sonra 
k
İ
ç
İ
k
  qar- 
daşı  xaqan  olm uş,  oğlu  da  xaqan  olmuş.  Ondan  sonra  Kİçiq  qardaşı 
böyÜK  qardaşı  təK  olm adığm dan,  oğlu  atası  təK  olm adığm dan  ta x ta  
bilİKSİz  xaqan  otu rm u ş,  pis  xaqan  ta x ta   oturm uş.  Əyanları  da bilİK- 
siz  imiş,  pis  imiş.
Bəyləri,  xalqı  düz  olm adığı  üçün  Tabğaç  xalqınm   təhrİKİ  hiylə- 
g ər  olduğu  üçün,  cəzbedici  olduğu  üçün 
k
İ
ç
İ
k
  qardaşlarla böyÜK  qar- 
d aşları b ir-birinə  salışd ırd ığ ı  üçün,  bəylərlə,  xalqı  bir-birinin  üstünə 
qaldırdığı  üçün  türK  xalqı  y a ra td ığ ı  dövlətini  dağıtm ış,  xaqan  qoy- 
duğu  xaqanım   m əhv  etm işdir.  BəylİK  nəslini  davam   etdirm əli  oğul- 
larm   tabğaç  xalqm a  qul  oldu,  baKİrə  qızlarm   Kəniz  oldu.  TürK  bəy- 
ləri  türK  adm ı  a ta ra q   TabğaçdaKi  bəylər  Tabğaç  adı  götürüb  Tabğaç 
xaqanm a  tabe  oldular.  Əlli  il  xidm ət  etdilər.  Şərqə  gündoğana  B
ök
- 
li  xaqanmadəK  qoşun  çəKmiş,  qərbə  DəmirqapıyadəK  qoşun  çəKmiş. 
Tabğaç  xaqanm a  dövlətini,  q an u n larm ı  verm işlər.  A xırda  türK  ca- 
m aatı  belə  demiş:  Dövləti  olan  xalq  idim ,  dövlətim   indi  hanı?  Kimə 
dövlət  q u ru ram   (deyirm iş.  X aqanlı  xalq  idim ,  xaqanım   hanı?  Hansı 
xaqana  xidm ət  edirəm ?  (deyirm iş.  Belə  deyib  Tabğaç  xaqanm a  qarşı 
çıxm ışlar.  Qarşı  çıxsalar da  b ir iş  y aratm ağı bacarm adıqlarm dan  ye- 
nə  tabe  olm uşlar.  Nə  üçün  xidm ət  etdİKİərini  anlam am ışlar.  TürK 
xalqı  “
ö
I
ək
,  nəslim izi 
kəsək
”  (deyirm iş,  yox  olub  gedirm iş.  Yuxarı- 
da türK  ta n rıs ı,  türK   müqəddəs  yeri  (suyu belə  demiş:  TürK  xalqı yox 
olmasm!  B unu  deyib  atam   İltəris  xaqanı,  anam   İlbilgə  x atu n u   ta n rı 
təpəsində  tu tu b   yu x arıy a  qaldırm ış.  A tam   on  yeddi  igidlə  tabeçilİK- 
dən  q u rtarm ış,  q u rta rd ı  y ü rü y ü r  deyə  xəbər  eşidib  şəhərdəKİlər  da- 
ğa  qalxm ış,  dağdaK ilar  enm iş,  toplaşıb  yetm iş  igid  olm uşlar.  T anrı 
güc  verdiyi  üçün  atam   xaqanm   qoşunu  qurd  təK  im iş,  yağısı  qoyun 
təK  imiş.  Şərqə,  qərbə  qoşun  çəKİb  toplam ış,  çoxalıb  yeddi  yüz  igid 
olm uşlar.  Yeddi  yüz  igid  olub  dövlətsizləşm iş,  xaqansızlaşm ış  xalqı, 
Kəniz  olm uş,  qul  olm uş  xalqı,  türK  q an u n larm ı  pozmuş  xalqı  (yeni- 
dən)  dədə-babalarm   qanununca  təşKİl  etm iş,  öyrətm iş.  Tölis,  tard u ş 
xalqm ı  onda  təşKİl  etm iş,  yabğu,  şad  (admı)  onda  verm iş.  Cənubda 
tabğaç  xalqı  yağı  im iş.  Qərbdə  Baz  xaqanm   doqquz  oğuz  xalqı  yağı 
im iş.  Qırğız,  KuriKan,  onuz  ta ta r,  Kitan,  ta ta b ı  (ham ısı  yağı  imiş. 
A tam   xaqan  b u nca...  qırx  b ir  yol  qoşun  çəKmiş,  iyirm i  döyüş  döyüş- 
m üş.  T anrı  y ar  olduğu  üçün  dövləti  olanı  dövlətsizləşdirm iş,  xaqan-
lını  xaqansızlaşdırm ış,  yağm ı  tabe  etm iş,  dizlini  çÖKdürmüş,  başlıya 
baş  etd irtm iş.  A tam   xaqan...  qanun  qoyub  v əfat  etm iş.  A tam   xaqa- 
na  başda  Baz  xaqanı  balbal  qoymuş.  O  qanun  əsasm da  əmim  xaqan 
oldu.  Əmim  xaqan  olub  türK  xalqm ı  qaydaya  saldı,  yÜKSəltdi,  Kası- 
bı  varlı  etdi,  azı  çoxaltdı.
Əmim  xaqan  olduqda  özüm  ta rd u ş  xalqı  üzərində  şad  idim. 
Əmim  xaqan  ilə  şərqdə  Yaşıl  çay,  Şandun  düzünədəK  təKİ  qoşun 
çək- 
dİK,  qərbə  DəmirqapıyadəK  qoşun  çəKdİK.  Kögmən  dağlarm ı  aşaraq 
qırğız  yerinədəK  qoşun  çəKdİK.
Ü m um ən  iyirm i  beş  dəfə  qoşun  çəKdİK,  on  üç  dəfə  döyüşdÜK. 
Dövləti  olanı  dövlətsizləşdirdİK,  xaqanlını  xaqansızlaşdırdıq,  dizlini 
çÖKdürdÜK,  başlm ı  əydirdİK.  TürKeş  xaqanı  türKÜmüz,  (xalqı)  xalqı- 
mız  idi,  anlam adığı,  bizə  qarşı  yanıldığı  üçün,  xaqanı  öldü,  əyanla- 
rı,  bəyləri  də  öldü.  On  ox  xalqı  əziyyət  gördü.  Ə cdadlarım ızm   tutdu- 
ğu  yer(su  yiyəsiz  qalm asın  deyə  az  xalqı  təşKİl  edib...  B ars  bəy  idi, 
ona  xaqan  adm ı  burada biz  verdİK, 
k
İ
ç
İ
k
  bacım ızı  ona  xanım   verdİK. 
Özü  yanıldı,  xaqanı  öldü,  xalqı  Kəniz,  qul  oldu.  Kögmən  yeri,  suyu 
yiyəsiz  qalm asın  deyə  az  qırğız  xalqm ı  yığıb  gəldİK,  döyüşdÜK... 
dövlətini  yenə  verdİK.  Şərqi  KadırKan  orm anm ı  KeçərəK  xalqı  belə 
yerləşdirdİK,  belə  təşKİl  etdİK.  Qərbə  K enü  TarmanKadəK  türK  xalqı- 
nı  belə  yerləşdirdİK,  belə  təşKİl  etdİK.  O  v ax t  qul  qullu,  Kəniz  Kəniz- 
li  olmuş  idi.  Kİ
ç
İ
k
  qardaş  böyÜK  qardaşm ı  tanım az  idi,  oğul  atasını 
tanım az  idi.  Bu  qədər  qazanm ış,  düzəltm iş  dövlətim iz,  qanunum uz 
vardı.  TürK  oğuz  bəyləri,  xalq,  eşidin:  Y uxarıda  ta n rı  basm asa,  alt- 
da  yer  dəlinm əsə,  türK  xalqı,  dövlətini,  qanununu  Kİm  dağıdar? 
TürK  xalqı,  ayıl!  İtaə t  etdiyin  üçün  səni  yÜKSəltmiş  müdrİK  xaqanı- 
na,  inKİşaf  etm iş  möhKəm  dövlətinə  yanılıb,  pislİK  g ətird in .  Yaraq- 
lılar  h arad an   gəlib  səni  dağıtdı?  Süngülülər  haradan  gəlib  səni  sü- 
rüb  apardı?  Müqəddəs  ÖtÜKən  orm anm m   xalqı,  getdin.  Şərqə...  get- 
din.  Qərbə  yollandm .  G etdiyin  yerdə  yaxşı  olanı  o  idi:  qanm   su  Kİmi 
axdı,  süm üyün  dağ  Kİmi  yatdı.  BəylİK  nəslini  davam   etdirm əli  oğul- 
larm   qul  oldu,  baKİrə  qızların  Kəniz  oldu.  A nlam adığm   üçün,  pis  ol- 
duğun  üçün  əmim  xaqan  dünyadan  KÖçdü.
Qırğız  xaqanı  üçün  balbal  qoydum.  TürK  xalqınm   adı,  şöhrəti 
yox  olm asm   deyə,  atam   xaqanı,  anam   x atu n u   yÜKSəltmiş  ta n rı,  döv- 
lət  verən  ta n rı,  türK  xalqınm   adı,  şö h rəti  yox  olm asm   deyə,  özümü
o  ta n rı  xaqan  elədi.  Elə  b ir  v arlı  xalqa  xaqan  olmadım.  Q arnı  aşsız, 
üstü  donsuz  qorxaq,  zavallı  xalqın  üzərində  hÖKmdar  oldum.  Kİ
ç
İ
k
 
qardaşım   Kül  tig in   ilə  məsləhətləşdİK.  A tam ızm ,  əm im izin  qazandı- 
ğı  xalqm   adı,  şö h rəti  yox  olm asm ,  deyə  türK  xalqı  üçün  gecə  yatm a-

---