I gənc tədqiqatçı
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 30 şəkildə həlli və dövlətin iqtisadi təzyiqdən müəyyən qədər xilas ol- ması Əbdülhəmidin uğurlarından biri oldu. Əbdülhəmid xan Osmanlı dövlətinin zəiflədiyi və onu bölüş- dürmə planları qurulduğu bir dövrdə hakimiyyətə gəlmişdi. Sultanın xarici siyasəti prinsip baxımından asan, lakin həyata keçirilməsi çətin idi. O, dünyadakı siyasi inkişafı yaxından izləmək üçün sarayda bir növ bilgi mərkəzi qurmuşdu. Osmanlı ölkəsi ilə bağlı bütün dünyada çıxan yazılar və xaricdəki səfirlərin göndərdiyi hesabatlar burada toplanar və müzakirə edilərdi. Sultanın xarici siyasətdə hədəfi Os- manlı dövlətini savaşdan uzaq, sülh içində yaşatmaq və hər cəhətdən güclü bir hala gətirmək idi. Dövlətlərarası rəqabətin Osmanlı dövləti üzərində qurulduğu bir vaxtda bu siyasəti həyata keçirmək həqiqətən çox çətin idi. Millətlərarası siyasət dəyişdikcə onun siyasəti də dəyi- şirdi. Sultan Əbdülhəmid xanın İslam dünyasında nüfuzu böyük idi. Şərqi Türküstan və Orta Afrikadakı sultanlıqlar belə onun adına xüt- bə oxudur, pul kəsdirir və ona tabe olurdular. Sultanın Almaniya im- peratoru Vilhelm ilə dostluğu var idi. Avstriya-Macarıstan ilə də dostluq əlaqələri qurmuş, İtaliya ilə əlaqələri yaxşılaşdırmışdı. Qara- dağ və Bolqarıstan hakimləri sultana bağlı idilər. Osmanlı ərazilərinə təcavüz edən Yunanıstana isə 18 aprel 1897-də müharibə elan edildi. Böyük dövlətlər işə qarışmadan Yunanıstanı məğlub etmək istəyən Əbdülhəmid baş komandir Ethem paşaya ildırım savaşı istədiyini bildirdi. Avropalıların 6 ayda keçilə bilməz dedikləri ərazini osmanlı- lar bir neçə günə keçib yunan qüvvələrini məğlubiyyətə uğratdılar. Artıq Afinaya 150 km qalmış və yol açılmışdı. Ancaq Yunanıstanın Osmanlıların əlinə keçəcəyini anlayan Rusiya və Avropa dövlətləri Sultan Əbdülhəmiddən müharibənin dayandırılmasını tələb etdilər. 10 milyon təzminat qarşılığında sülhə hazır olduqlarını bildirsələr də, danışıqlar zamanı işə qarışan Avropa dövlətləri təzminatın 4 milyona enməsinə və Osmanlının kiçik ərazilərlə kifayətlənməsinə nail oldu- lar. Beləliklə, xristian dünyasının birləşməsi nəticəsində qələbə ilə çıxdığı yolda Osmanlı dövləti istədiyi nəticəni əldə edə bilmədi. Amma yunanlar müəyyən mənada zəiflədilər. Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 31 Sultan Əbdülhəmid xanın ağıllı siyasəti ilə bütün islam aləmini özünə bağladığını görən ingilislər Osmanlı dövlətinin yaxşılaşması- nın qarşısını almaq və onu dağıtmaq üçün fəaliyyətlərini genişləndir- dilər. Bir tərəfdən sultan əleyhinə fəaliyyətdə olan İttihad və Tərəqqi cəmiyyətini dəstəkləyir, digər tərəfdən isə Ərəbistan yarımadasındakı bədəvi qəbilələri və Şərqi Anadoludakı erməniləri osmanlı dövlətinə qarşı qaldırdılar. Bu arada Osmanlı dövlətindən Berlin anlaşmasının Anadoluda ermənilərin yaşadıqları vilayətlərdə islahat keçirilməsini nəzərdə tutan 61-ci maddənin həyata keçirilməsini istədilər. Bunu et- dikdə ermənilərin muxtariyyət alacağını başa düşən Əbdülhəmid xan bunu illər boyu uzadaraq həyata keçirmədi. Eyni zamanda ermənilə- rin Avropa dövlətlərinin diqqətini çəkmək üçün etdikləri üsyanları da tezliklə yatırdı. Bunun üzərinə ermənilər bir arabaya yerləşdirdikləri saatlı bomba ilə Əbdülhəmid xanı cümə namazından çıxarkən öldür- mək istədilər. Ancaq Əbdülhəmid bu sui-qəsddən xilas oldu. Bütün bu fəaliyyətlər onu tətbiq etdiyi siyasətdən döndərmədi. Anadolunu Ermənistan olaraq görmək istəyən fransız yazar Albert Vandal bu türk xaqanına iftiralar atdı, onu “Qızıl sultan” adlandırdı. Təəssüf ki, onun yazdıqları Osmanlı ölkəsindəki türklük və islam düşmənləri tərəfindən eyni ilə alınaraq sultana qarşı istifadə edildi. Günümüzdə belə bəziləri bu yazıları əsərlərinə qoyaraq gənc nəsili aldatmaq niy- yətindədir. Sultanın qəbul etmədiyi və axıra qədər də davam etdiyi önəmli məsələlərdən biri də Fələstin məsələsidir. Sionistlər Fələstində bir yəhudi dövləti qurulması üçün sultan Əbdülhəmidə müraciət etdilər və osmanlı maliyyəsinin ən böyük problemi olan borcların bir qələm- də silinəcəyini bildirdilər. Sultan bu təklifi şiddətlə rədd etdi və yəhu- dilərin müxtəlif yollarla Fələstinə gəlib yerləşmələrinin qarşısını al- maq üçün tədbirlər də gördü. Bu arada ingilislərin Ərəbistanda Cə- maləddin Əfqani və məşhur casus Lawrence vasitəsi ilə xilafət məsə- ləsini qarışdırmağa başlamaları ilə sultan bölgəyə böyük bir dərviş dəstəsi göndərdi. Eyni şəkildə bir dəstəni də Hindistana göndərən sultan beləliklə ingilislərin təbliğatlarının qarşısını almağa çalışdı. Bütün bunlar nəticəsində ingilislər onu taxtdan salmadıqları müddət- Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları №1(1) 2017 32 də əməllərini həyata keçirə bilməyəcəklərini anladılar. Bunun üçün İttihad və Tərəqqinin fəaliyyətlərini sürətləndirdilər. Başda Adana ol- maq üzərə müxtəli ərazilərdə üsyanlar qaldırdılar. Nəticədə İttihad və Tərəqqinin bəzi türk subayları sultanı “Qanuni-Əsasi”ni elan etməyə zorladılar. Əbdülhəmid xan 23 aprel 1908-də konstitusiyanı yenidən elan etdi. İkinci Məşrutiyət adı verilən bu hadisə gözlənilənin əksinə Osmanlı dövlətinin dağılmasını daha da sürətləndirdi. Avstriya-Ma- carıstan 1908-də Bosniya və Herseqovinanı işğal etdiyini bildirdi. Eyni gündə Bolqarıstan müstəqilliyini elan etdi. Bir gün sonra isə Girit Yunanıstanın tərkibinə keçdiyini bildirdi. Bu hadisələr baş ve- rərkən 17 dekabr 1908-də yeni seçilən Məclis toplandı. Məşrutiyətə görə sultan yalnız sədrəzəm və şeyxül-islamı seçə bilirdi. Sədrəzəm isə nazirləri seçirdi. Nəticədə dövlətin idarəsi təcrü- bəsiz adamların əlinə keçmişdi. İttihad və Tərəqqi həyata keçirdiyi si- yasətlə vəziyyəti daha da gərginləşdirirdi. Belə bir zamanda bəzi mətbuat orqanları xalqı ittihadçılara qarşı üsyana çağırırdı. Rumi 31 mart tarixində əsgərlər üsyan edərək başçılarını həbs etdilər. Sultan Əbdülhəmid xan üsyanı Hüseyn paşanın göndərdiyi teleqrafdan öy- rəndi. Üsyançılar sədrəzəmin vəzifədən çıxarılmasını və ordudan çıxa- rılan əsgərlərin qaytarılmasını istəyirdilər. Belə olduqda sultan Hüseyn paşayı sədrəzəmlikdən çıxararaq yerinə Tevfik paşanı gətirdi. Ethem paşa isə hərbi nazir vəzifəsinə gətirildi. Üsyançılara bildirdi ki, üsyan- dan çəkildikləri anda əfv olunacaqlar. Belə olduqda üsyan bir müddət sakitləşdi. Ancaq səhəri gün yenə başladı. Üsyan haqqında məlumatlar Rumeli bölgəsinə də çatmışdı. Üsyanın kim tərəfindən törədildiyi bi- linmədiyi üçün sultan günahkar hesab edildi. İttihad və Tərəqqinin əsas mərkəzi olan Selanikdəki Üçüncü Ordu hərəkətə keçdi. Beləliklə, üsyanı yatırtmaq üçün Hərəkat Ordusu yaradıldı. Yıldız Sarayı işğal olunacaq zaman Əbdülhəmid xana sadiq olan 1-ci Ordu ona Hərəkat Ordusuna qarşı mübarizə təklif etsə də, Əbdülhəmid xan buna razı olmamış, müsəlmanı müsəlmana qırdırmayacağını bildirmişdi. Əgər ölkənin ən güclü ordusu olan 1-ci Orduya icazə verilsəydi, Hərəkat or- dusu rahatlıqla məğlub edilə bilərdi. Sultanın əmrinə tabe olan əsgərlər silahlarını yerə qoyduqları zaman 25 apreldə Hərəkat Ordusu İstanbula Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|