İ. Hacıyev Elmi məsləhətçi və «Ön söz»ün müəllifi: akademik İ. Həbibbəyli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
65 böyük əksəriyyəti misdən və tuncdan hazırlanmışdır. Onlardan bilərzikləri, həlqə formalı üzükləri, bayquş və kərtənkələ formalı fiqurları, güzgüləri, qapı tutacaqlarını, zəngləri və s. göstərmək olar. Metal məmulatının ha‑ zırlanmasında tökmə, kəsmə, döymə, ştamplama və başqa üsullardan istifadə olunmuşdur. Bəzək əşyalarının əksəriyyətini şüşə bilərziklər və muncuqlar təşkil edir. Muncuqlur əqiq, lacıvərd, kəhrəba, pasta, gil və sümükdən hazırlan‑ mışdır. Müxtəlif texniki üsullarla hazırlanan bəzək əşyalarının çox hissəsi yerli istehsalın məhsuludur. Numizmatik materiallar şəhərin iqtisadi, siyasi və mədəni həyatının öyrənilməsində mühüm rol oynamaqla yanaşı, dövrün müəyyən edilməsində də əsas vasitədir. Xaraba‑Gilan şəhər yerindən e.ə.II əsrdən XV əsrə qədər uzun bir xronoloji dövrü əhatə edən sikkələr əldə edilmişdir. Bunların içərisində II Mitridatın (e.ə.123‑‑ci illər) Arşaki gümüş drahması, imperator Honorinin (395‑423‑cü illər) qızıl solidi, IX‑X əsrlərə aid ərəb xəlifələrinin qızıl sikkələri, XI‑XII əsrlərə aid anonim Bizans sikkəsi və çoxlu miqdarda Eldəgizlərin (XII‑XIII əsrlər) mis pulları, Şirvanşahların (XII əsr), I Məsudun (1180‑1193‑cü illər) mis sikkələri, Hülakülərin mis və gümüş sikkələri vardır. Numizmatik materiallar içərisində üzərində «Kiran» yazılmış mis sikkə də vardır ki, bu da şəhərdə zərbxananın olduğunu sübut edir. Əldə edilmiş epiqrafik materiallar içərisində aramey, sasani, fars, 57 57 66 türk dillərində yazı nümunələri ilə yanaşı, naməlum yazılar da vardır. Bu yazılar yarımqiymətli və adi daşlar, keramika və metal əşyalar üzərində oyma üsulu ilə və qara tuşla yazılmışdır. Memarlıq yazılarını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bunlar seriya ilə hazırlanmış kəc plitələrdən, dekorativ bişmiş kər‑ piclərdən memarlıq köynəyi üzərində yığılmış mətnlərdən, kaşıdan hazırlanmış yazı nümunələrindən və daş üzərindəki kitabələrdən ibarətdir. Aşkar edilmiş maddi mədəniyyətin qədim kökləri Plovdağ (e.ə.III‑II mi‑ nilliklər) və Muncuqlutəpə (e.ə.I minilliyin birinci yarısı) abidələrindən başlayır. Antik dövrdən şəhər kimi formalaşan Kiran XIV əsrin əvvəllərində süqut etdikdən sonra bu mədəniyyət öz ənənəvi inkişafını Aza (XIV‑XV əsr) və Ordubad (XVI əsrdən sonra) şəhərlərində davam etdirmişdir. 67 Q ƏBİR ABİDƏLƏRİ Xaraba‑Gilan arxeoloji ekspedisiyası Ordubad rayonu ərazisində, Gilançayın sol sahilində, çox da hündür olmayan dağların ətəyində Tunc və erkən Dəmir dövrünə aid bir neçə nekropol tədqiq etmişdir. Bu nekropollar Antik və orta əsrlər dövründə mövcud olmuş Kiran şəhərinin xarabalıqlarından (indi Xara‑ ba‑Gilan adlanır) qərb tərəfdə yerləşir. Bu bölgənin son Tunc və erkən Dəmir dövrünə aid yazılı mənbələr olduqca azdır. Lakin Gilançay vadisinə yaxın — Cənubi və Qərbi Azərbaycan ərazilərində aşkar edilən mixi yazılar, e.ə. I minillikdə Araz çayı sahillərində baş verən siyasi, iqtisadi və mədəni proseslər haqqında kifayət qədər məlumat verir. Naxçıvan ərazisində mixi yazıların çox az olmasının səbəbi assuriyalıların buraya qədər, yəni Arazın orta axarına qədər gəlib çatmamaları, Urartu yürüş‑ lərinin isə Araz boyu ilə deyil, Kiçik Qafqazın Qaradağ silsiləsinin cənub ətək‑ lərindən keçməsi olmuşdur. Naxçıvan bölgəsində yeganə mixi yazı Culfa rayonu ərazisindəki Əlincəçay vadisində yerləşən İlanlı dağda tapılmışdır. 58 58 68 Mixi yazı Urartu çarlarından İşpuini və onun oğlu Menuaya (e.ə. 820‑810‑cu illər) aiddir. Yazıda Pulua ölkəsinin (bəlkə də Plovdağ) tərkibinə daxil olan “Anianu ölkəsinin şəhəri”, “Arsini ölkəsinin şəhəri” xatırladılır [Salvini M., 1998, n.1.] . Arsini (Arasin – M.) şəhərini mixi yazının tapıldığı yerə yaxın yerləşən müasir Ərəzin kəndinin adı ilə əlaqələndirmək olar [Кашкай С.М., 2002.] . “Anianu şəhəri”ni isə İlanlı dağın ətəyində yerləşən və keçən əsrin ortalarında quraqlıq üzündən tərk edilmiş Anzır kəndi ilə lokallaşdırmaq mümkündür. Ola bilər ki, bu ərazilər Urartu mənbələrində Cənubi Qafqazda adı çəkilən “Etiuni/Etiuxi olkəsinin”, ya da Puluadinin tərkibinə daxil olmuşdur. Puluadi ölkəsinin paytaxtı Libliuni, Cənubi Azərbaycanda inzibati mərkəz olan Varzakandan 5 km aralıda, Urartu çarı Sardurun oğlu Argişti tərəfindən qoyulmuş yazının ta‑ pıldığı ərazi ilə lokallaşdırılır [Меликишвили Г.А. 1960] . Naxçıvan bölgəsində və Urmiya gölü hövzəsində I Kültəpə, II Kültəpə, Qızılkilsə, Şortəpə, Göytəpə, Həsənli, Yanıqtəpə, Dingətəpə kimi çoxtəbəqəli abidələrin arxeoloji tədqiqi bir‑birini əvəz edən mədəniyyətləri xronoloji ardıcıllıqla öyrənməyə imkan verir. Məlumdur ki, e.ə. III minilliyin ortalarından bu ərazidə mövcud olan boyalı qablar mədəniyyəti Dəmir dövrünün əvvəllərində tənəzzülə uğrayaraq, monoxrom rəngli boz və çəhrayı gilli keramika ilə əvəz olunur [Əliyev V., 1977.s.139] . Nekropolların materiallarında boyalı qablar mədə‑ niyyətindən boz‑çəhrayı rəngli keramikaya keçid aydın izlənilir. Tədqiqatlar nəticəsində son Tunc və erkən Dəmir dövrünün inkişaf mərhələlərini də izləmək mümkün olmuşdur. Bu inkişafın keçid dövrləri üçün xarakterik olan elementlər həmin mərhələlərin vahid bir mədəniyyətə aid olduğunu soyləməyə imkan verir. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində Naxçıvan bölgəsi üçün yeni olan qəbir tipləri aşkar edilmişdir. 60 60 59 59 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|