İ. Hacıyev Elmi məsləhətçi və «Ön söz»ün müəllifi: akademik İ. Həbibbəyli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
69 Birinci Plovdağ nekropolu Birinci Plovdağ nekropolu eyni adlı dağın – cənub ətəklərində 1,5 hektara qədər ərazini əhatə edir (şəkil 58‑68). Nekropolun və yaşayış yerinin cənub tərəfləri XX əsrin 60‑cı illərində “Dəstə arxi” (Gilançaydan 10 km aralıda olan Dəstə kəndinə çəkilən kanal belə adlanır) çəkilərkən dağıdılmışdır. Plovdağ Zəngəzur sıra dağlarına aid dağ silsiləsinin axırıncısı olub, özün‑ dən əvvəlki dağla birləşdiyi yerdə çö‑ kəklik əmələ gətirir ki, burada da Birinci Plovdağ nekropolunun yuxarıda təsvir etdiyimiz yaşayış yeri yerləşir. Nekropol kurqan tipli qəbirlərdən ibarətdir. Onların çoxu bir neçə dəfə dağıntıya məruz qalmışdır. Xüsusən nekropolun cənub tərəfi həm təbii qüvvələrin təsirindən, həm də təsərrüfat işləri nəticəsində demək olar ki, tamamilə dağıdılmışdır. Plovdağın zirvəsinə tərəf bir neçə toxunulmamış və qismən salamat qalmış kurqanlar tədqiq edilmişdir [İbrahimov B., 2005, s.154‐163] . 6 saylı kurqan dairəvi plandadır. Cənub və şərq tərəflərindən başqa qalan hissələri salamtdır. Qəbir kromlexin təqribən mərkəzində yerləşir. Örtük daşları yoxdur. Kurqanın kromlexi və qəbirin kamerası ənənəyə uyğun olaraq iri həcmli daşlarla işlənmiş, aralarındakı sahə isə müxtəlif ölçülü daş və torpaqla doldurulmuşdur. Sərdabə düzbucaqlı planda olub, şərq‑qərb istiqamətindədir (1,2 ‑1,75 m). Qəbir təkrar dağıntıya məruz qaldığından, içərisi daşla, torpaqla dolmuşdu. 0,41 m dərinlikdə skelet qalıqları aşkar edildi. Skelet olduqca pis qalmışdı. Onun qismən alt çənə sümüyü və bir neçə fəqərə sümükləri salamat idi. Sümüklərə əsasən demək olar ki, dəfn olunan sol yanı üstə, yarıbükülü və‑ ziyyətdə, başı şimal‑şərq istiqamətində qəbrə qoyulmuşdur. Buradan iki ədəd mis sırğa aşkar edildi. 6 saylı kurqanın qurbangahı ona şimal‑şərq tərəfdən bitişik işlənmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, qurbangah əvvəlkilərə nisbətən olduqca səliqəsiz və 61 61 70 düzgün olmayan dördbücaqlı plana malikdir. Şərq tərəfinə bir ədəd sal daş dikinə qoyulmuş, qalan divarları isə müxtəlif ölçülü daşlarla iş‑ lənmişdir. Kameranın içərisindən 21 sm dərin‑ likdə qara gilli, tək qulplu qab aşkar edildi. Bu qabdan qərbdə 43 sm dərinlikdə qırmızımtıl gilli sferik formalı digər qab tapıldı. Qara rəngli qulplu qab ola bilsin ki, kameraya sonradan düşmüşdür. Belə ki, bu qab kameranın döşə‑ məsindən 20‑21 sm hündürlükdə tapıldı və formasına görə kameradan çıxan ikinci qabdan çox fərqlidir. 6 saylı kurqan yaşayış yerinə aid mədəni təbəqənin üzərində yerləşib. 8 saylı kurqan Plovdağ nekropolunun hə‑ ləlik ən salamatıdır. Dairəvi planlı bu qəbir 7 saylı kurqandan cənubda, 4 saylı kurqandan qərbdə yerləşir. Onun diametri 9 m‑ə yaxındır. Kurqan təpəciyi daş qarışıq torpaqdan ibarətdir. Kromlexi iri həcmli, təqribən eyni ölçülü daş‑ lardan qurulmuşdur. Kromlex qurularkən, əsa‑ sən kənar xəttin düzgün olmasına diqqət edil‑ mişdir. Kurqanın təpəciyi 40‑50 sm götürül‑ dükdən sonra təqribən kromlex daşları səviy‑ yəsində təmiz torpaq qata çıxdı. 10‑15 sm torpaq götürüldükdən sonra isə qəbir aşkar edildi. Qəbirin torpaq kamerası dördbucaqlı plandadır (1,7 x 1,0 m). Ətrafın boz rəngli torpağı fonunda kameranın göyümtül rəngli torpağı aydın seçilir. 0,7 m dərinlikdə yaxşı qalmış, anatomik vəziyyəti dəyişməmiş skelet aşkar edildi. O, sol yanı üstə, başı şərq istiqa‑ mətində, qolları dirsəkdən, ayaqları isə dizdən bükülü vəziyyətdə qəbirə qoyulmuşdu. Qəbirin cənub‑qərb küncündə, skeletin diz sümüyünə yaxın bir çay daşı qoyulmuşdu. Skeletin alın sümüyünə yaxın xırda buy‑ nuzlu heyvanın kəlləsi var idi. Kəllənin ənsə 62 62 71 sümüyü skeletin alın sümüyünə dayanmışdı. Xırda buynuzlu heyvanın ayaq sümükləri və onurğa sümüklərinin bir hissəsi kameranın şimal‑şərq küncündə, skeletin arxa tərəfindən aşkar edildi. Bir dırnaq sümüyü skeletin ayaq sümük‑ lərinin qarşısında aşkar edildi. Xırda buynuzlu heyvan doğranaraq bişirilib qəbrə qoyulmuşdu. Belə ki, sümüklərin odda yanma əlamətləri yaxşı izlənirdi. Skeletin kəllə sümüyündən şərqə xırda buynuzlu heyvanın kəllə sümüyü ilə ayaq sümükləri arasında bir ədəd kiçik küp aşkar edildi. Sağ əlin sümükləri arasında bozumtul gilli yarım sferik formalı piyalə tapıldı. Sağ qola yaxın üç ədəd tunc əşya və bir ədəd halqa formalı tunc üzük tapıldı. Bu mis əşyalar ehtimal ki, dəridən olan (torbaya oxşar dağarcıq) qabın yanlarını bərkitmək üçün istifadə edilmişdir. Belə ehtimal etməyə həmin əşyaların bir yerdə, eyni səviyyədə (döşəmədən 13 sm hündürlükdə) və bir istiqamətdə yerləşməsi əsas verir. Əgər bunlar geyimə aid olsa idi, onda, skeletin sol qoluna yaxın da həmin əşyalardan tapılardı. Döşəmə bir ədəd dəvəgözü daşından ox ucu tapıldı. Tunc əşyalardan bir az aşağıda sümükdən hazırlanmış biz, iynə və bir tərəfi yastı əşya aşkar edildi. Kameranın cənub‑qərb tərəfində 2‑3 sm qalınlığında gildən yerdə qurulmuş ocaq aşkar edildi. Ocağın bir hissəsi qəbirdən kənara çıxır və güman ki, yaşayış yerinə aiddir. 63 63 72 8 saylı kurqanın qurbangahı yuxarıda qeyd olunduğu kimi, kurqana şərq tərəfdən bitişik işlənmişdir. Kurqanaltı qəbirin torpaq kameralı olmasına bax‑ mayaraq, qurbangahı daşla işlənmiş və toxunulmamış qalmışdır. Dördbucaqlı plandadır. Örtüyü 5‑6 sm qalınlığında sal daşdan ibarət olsa da, sonradan kiçik hissələrə parçalanmışdır. Qurbangahın ətrafına kiçik həcmli daşlar düzülmüş və üstü kurqan təpəsində olduğu kimi, daş qarışıq torpaqla qalanmışdır. Kameranın örtük daşı götürüldükdən sonra məlum oldu ki, içərisinin şimal və cənub daşları nisbətən maili vəziyyətdə qoyulmuş və bununla da kameranın aşağısı dar, yuxarısı isə nisbətən geniş forma almışdır. Daşların belə qoyuluşu kameranı daha davamlı etmişdir. Döşəməyə isə daş düzülmüşdür. Qurbangahın şimal divarına yaxın, ortada qara rəngli, geniş ağızlı bir gil qab aşkar edildi. 21 saylı kurqan birinci qazıntı sahəsinin cənub‑qərbində yerləşir. Qazıntı sahəsinin bu hissəsi hər yerdə 50 sm dərinlikdə təmizlənsə də bundan başqa kurqan aşkar edilmədi. Burada ümumiyyətlə, kurqanların heç olmadığını söy‑ ləmək tezdir. 64 64 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|