İBTİDAİ İcma quruluşU
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1827 7 noyabr
- 1828 21 mart
- 1830 12 iyun
- 1830 14 noyabr
- 1837 əvvəlləri
- 1837 avqust
1827 oktyabr Rus qoşunlarının Mərənd, Xoy və Təbriz şəhərlərini işğal etməsi. Təbrizi işğal edildikdən sonra şəhəri idarə etmək üçün rus zabitlərinin başçılıq etdiyi müvəqqəti idarə yaradıldı. Bu idarəyə Təbriz ruhanilərinin başçısı Ağa Mirfəttah və Təbrizin keçmiş qubernatoru Fətəli xan da daxil idi 1827 7 noyabr II Rusiya-İran müharibəsinin gedişində tərəflər arasında sülh danışıqlarının başlanması 1828 28 yanvar Rus qoşunlarının Urmiya şəhərini işğal etməsi 1828 8 fevral Rus qoşunlarının Ərdəbil şəhərini işğal etməsi. Ərdəbil şəhərini ruslar işğal etdikləri zamanı Şeyx Səfi kitabxanası qarət edilərək nadir əlyazmalar Sankt-Peterburq şəhərindəki imperator kitabxanasına göndərilmişdir 1828 10 fevral Türkmənçay sülhü. Rusiya ilə İran arasında imzalanan və 15 maddədən ibarət Türkmənçay müqaviləsi ilə II Rusiya-İran müharibəsinə son qoyuldu və Azərbaycanın bölüşdürülməsinin ikinci mərhələsi başa çatdı. Türkmənçay sülhünü İran tərəfindən Abbas Mirzə, Rusiya tərəfindən Qafqazdakı rus qoşunlarının baş komandanı Paskaveç imzaladılar. Sülhün şərtlərinə əsasən Rusiya öz qoşunlarını Cənubi Azərbaycan torpaqlarından çıxarmağı öhdəsinə götürdü, İran Şimali Azərbaycana olan iddialarından əl çəkərək əvvəllər işğal edilmiş xanlıqlarla birlikdə, İrəvan və Naxçıvan xanlıqalarının da Rusiyaya ilhaq edilməsinə razılıq verdi, İran Xəzər dənizinin Rusiyanın daxili dənizi olduğunu tanıdı və Xəzər dənizində hərbi donanma saxlamaq hüququ yalnız Rusiyaya verildi, İran Rusiyaya 20 milyon gümüş manat məbləğində təzminat verməli və bu məbləğin çox hissəsi ödənilənə qədər Cənubi Azərbaycan vilayətləri Rusiyanın işğalı altında qalmalı idi. Müqavilədə əhalinin İrandan Cənubi Qafqaza hərəkətinə icazə verilirdi 1828 21 mart Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarının ləğv edilərək onların yerində qondarma “Erməni vilayəti” yaradılması 1828-1829 Rusiya-Osmanlı müharibəsi. Ədirmə sülhü. Ədirnə sülhünün şərtlərinə əsasən Osmanlı dövləti Axalsıx paşalığının bir hissəsini itirdi və bütün Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğal edilməsini tanıdı. Müqavilədə Osmanlı dövlətindən Cənubi Qafqaza, eləcə də Şimali Azərbaycana 84 min nəfərdən çox erməni köçürülməsi də nəzərdə tutulurdu
Car-Balakən, Lənkəran, Quba və Şəkidə müstəmləkəçilik əleyhinə üsyanlar baş verməsi 1830 fevral Rusiyanın Paskeviçin başçılığı ilə Car-Balakənə qoşun yeritməsi. Paskeviç hücum etməzdən əvvəl əhaliyə Azərbaycan dilində Bəyannamə ilə müraciət etdi. Bəyannamədə bildirilirdi ki, vilayət yeni “Qaydalar” əsasında idarə olunacaqdır. Yeni “Qaydalar”a əsasən doqquz nəfərdən ibarət olan Müvəqqəti idarə yaradılırdı. Müvəqqəti idarəni onun rəisi, Baş hakim tərəfindən təyin olunacaq iki nəfər səlahiyyətli məmur və camaat tərəfindən seçilmiş altı nəfər nümayəndə idarə etməli idi. Müvəqqəti idarəyə ilk rəis knyaz Bekoviç- Çerkasski təyin edildi. Yeni “Qaydalar” Car-Balakənlə yanaşı İlisu sultanlığına da şamil edildi
Rus qoşununun Cara daxil olması. Rus qoşununun Cara daxil olması nəticəsində Car-Balakənin daxili muxtariyyətinə son qoyuldu və burada müvəqqəti idarə yaradıldı
Rusiyanın müstəmləkəçilik rejiminə qarşı Car-Balakəndə Həmzət bəyin başçılığı ilə ilk üsyan baş verməsi 1830 21 iyun Rus ordusu ilə Car-Balakən üsyançıları arasında Zaqatala qalası yaxınlığında ilk döyüş baş verməsi. Döyüş nəticəsində üsyançılar məğlub oldu
Rus ordusu ilə Car-Balakən üsyançıları arasında həlledici döyüş baş verməsi. Döyüş nəticəsində rus qoşunu kifayət qədər müqavimək göstərə bilməyərək məğlub oldu, Həmzət bəy başda olmaqla üsyançılar parlaq qələbə qazandılar, Yeni Zaqatala qalasında yerləşən rus qoşunu təcrid olundu, üsyançılar Cara yiyələndilər. Lakin sonralar Car-Balakən üsyanı yatırıldı, üsyan rəhbərlərindən 32 nəfər isə həbs olunaraq hərbi məhkəməyə verildi
1830 14 noyabr Rusların Car-Balakən, Köhnə Zaqatala və Göyəm kəndlərini ələ keçirməsi 1830 dekabr Balakəndə Rusiyanın müstəmləkəçilik rejimi əleyhinə yenidən üsyan baş verməsi 1831 mart Rusiyanın müstəmləkəçilik rejimi əleyhinə Lənkəranda Mir Həsən xanın başçılığı ilə üsyan baş verməsi 1831 22 aprel Rus qoşununun Lənkəran üsyançılarının son sığınacağı olan Əmburan qalasını tutması. Üsyan yatrıldı, Mir həsən xan İrana qaçdı. Üsyanın uğursuzluqla nəticələnməsinin səbəbi əhalinin müəyyən hissəsinin müstəmələkəçilərin mövqeyində dayanması, Mir Həsən xanın imkanlarından kifayət qədər istifadə edə bilməməsi və həlledici məqamda ləngiməsi, üsyançıların kifayət qədər silahlana bilməməsi, hakim təbəqənin öz imtiyazlarını və əmlaklarını qorumaq naminə mübarizənin həledici məqamında ondan uzaqlaşması idi 1837 Rusiyanın müstəmləkəçilik rejimi əleyhinə Qubada Hacı Məhəmmədin başçılığı ilə üsyan baş verməsi. Quba üsyanı XIX əsrin 30-cu illərində Azərbaycanda çarizmin müstəmləkə əsarətinə qarşı baş vermiş üsyanlar içərisində iştirakçılarının sayına və təsir dairəsinə görə ən güclüsü idi 1837 əvvəlləri Quba əyalətində Varşavadakı müsəlman alayına atlılar toplanması haqqında xəbərin yayılması. Bu zaman üsyan rəhbərləri hökumət qarşısında dövlət mükəlləfiyyətlərinin azaldılması, əyalətdən süvariləri toplanmasının dayandırılması, komendant Gimbutun və onun yaxın adanlarının əyalətdən qovulması haqqında tələblər irəli sürdülər
Qubanın Yuxarıbaş mahalı kəndlilərinin dağlıların lideri Şeyx Şamillə əlaqə saxlaması və üsyançıların Hərbi Şura yayratması
Üsyançılarının Quba şəhərinə hücuma keçməsi. Hücum nəticəsində Yarəlinin başçılıq etdiyi dəstə şəhər məhkəməsinin binasını ələ keçirdi. Lakin, rus əsgərləri top atəşinin köməyi ilə üsyançıları şəhərdən çıxardı
Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|