İBTİDAİ İcma quruluşU
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1837 10 sentyabr
- 1838 iyul
- XIX əsrin I yarısı
- 1830 31 iyul Çar
1837 10 sentyabr Rus qoşunlarının əks hücuma keçərək Quba üsyançılarını məğlub etməsi. Quba üsyanı nəticəsində Hacı Məhəmməd oğlu ilə birlikdə xəyanət yolu ilə ələ keçirilib hökumətə təslim edildi, üsyan rəhbərlərini mühakimə etmək üçün Bakıda hərbi-səhra məhkəməsi təşkil edildi, məhkəmənin hökmü ilə 37 nəfərə ağır cəza verildi, Hacı Məhəmməd isə edam olundu, Yarəli başda olmaqla, üsyan rəhbərlərindən altı nəfəri dağ mahallarına qaçaraq mübarizəni davam etdirdi 1838 yay Acıaxur döyüşü. Döyüş nəticəsində başda Yarəli olmaqla Quba üsyançıları ruslara məğlub oldu, üsyan rəhbərləri , o cümlədən Yarəli Rusiyaya sadiq qalacaqlarına and içərək xəzinəyə xərac verməklə cəzadan xilas oldular 1837 Məşədi Məhəmmədin Şəkiyə gələrək, burada çarizm əleyhinə təbliğata başlaması 1838 Rusiyanın müstəmləkəçilik rejimi əleyhinə Şəkidə Məşədi Məhəmmədin başçılığı ilə üsyan baş verməsi 1838 iyul Məşədi Məhəmmədin Şəki həbsxanasından qaçaraq Şəki üsyanına başçılıq etməyə başlaması 1838 avqust Şəki üsyançılarının qala istisna olmaqla bütün şəhəri ələ keçirməsi 1838 3 sentyabr Şəki üsyanının çarizm tərəfindən yatrılması. Üsyan nəticəsində üsyançılar məğlub olaraq Şəkini tərk etdilər. Məşədi Məhəmməd İrana qaçdı. Üsyanların məğlub olmasına baxmayaraq, təsirsiz qalmadı, üsyanların təsiri ilə Rusiya Azərbaycanda komendant idarə üsulunu ləğv etməyə məbur oldu və bir sıra inzibati, məhəkəmə, həmçinin aqrar islahatlar həyata keçirdi
Azərbaycanda komendant idarə üsulu yaratması. Komendant idarə üsuluna əsasən xanlıqlar və sultanlıqlar əyalətlər və dairələrə çevrildi. Komendant idarə üsulu dövründə Cənubi Qafqaz inzibati cəhətdən mərkəzi Şuşa şəhəri olan Müsəlman əyalətələri rəisliyinə (bura Şəki, Şirvan, Qarabağ və Lənkəran əyalətləri daxil idi) və mərkəzi Dərbənd şəhəri olan Hərbi dairə rəisliyinə (bura Bakı və Quba əyalətləri, Yelezavetpol, Car-Balakən dairələri, Qazax və Şəmşəddil distansiyaları daxil idi) bölünmüşdü. Komendant idarə üsuluna əsasən Azərbaycanın əyalətləri inzibati cəhətdən, mahallara, mahallar isə kəndlərə bölünürdü
Komendant idarə üsulu dövründə Qarabağ və Şəkidə əyalət məhəkəmələrinin, Bakı, Quba və Gəncədə şəhər məhkəmələrinin fəaliyyət göstərməsi
Şuşada İbrahim xan məscidi nəzdində yerləşən milli məktəbin – mollaxananın fəaliyyət göstərməyə başlaması 1809 Muğanlı Əvəzin “Kəlilə və Dimnə” əsərinə dair rəsimlər çəkməsi 1817 “Asiya musiqi jurnalı”nın 4-cü sayında “Dərbəndli Fətəlinin İran mahnısı”nın nota köçürülməsi 1817 General Yermolovun almanların ilk dəstələrinin Qafqaza köçürülməsinə razılıq verməsi 1817-1818 Qafqazda ilk alman koloniyaları olan Annenfeld və Yelenendorf koloniyalarının salınması 1819
Mirzə Cəfər Topçubaşovun Sankt-Peterburq universitetində fars dilinin tədrisinə başlaması 1820
Mirzə Kazımbəyin “Ərəb dilinin müxtəsər qrammatikası” əsərini yazması 1821-1822 Hacı Zeynalabdin Şirvaninin fars dilində “Cənnət bağı səyahətləri” əsərini yazması 1821 8 oktyabr Çar fərmanı ilə Cənubi Qafqazda güzəştli ticarət tarifi tətbiq olunması. Bu tarifə əsasən Cənubi Qafqaza gətirilən əcnəbi mallarından yalnız 5% gömrük haqqı alınırdı
Salyan axundu Məhəmməd Əlinin şeyxulislam vəzifəsini tutması 1826 Təbriz mətbəəsində Ədbürrəzzaq Dünbulinin “Hökmdarın şanlı işləri” əsərinin işıq üzü görməsi 1828 Qriboyedov-Zavileyski tərəfindən “Rusiya-Cənubi Qafqaz ticarət şirkəti”nin layihəsinin tərtib edilməsi. Layihəyə əsasən şirkətin səhmlərin bir hissəsi yerli tacirlərə və başqa imtiyazlı şəxslərə verilməli, şirkətin təsərrüfat fəaliyyətini təşkil etmək üçün 120 min desyatin torpaq ayrılmalı idi 1828-1829 İran və Kiçik Asiyadan ermənilərin Şimali Azərbaycana köçrülməsi 1829 Müsəlman ruhanilərinin hüquqi və vəzifələrini müəyyən edən komitənin yaradılması. Şimali Azərbaycanda şeyxülislam və müfti vəzifələrinin təsdiq edilməsi
Nuxu şəhərinə Azərbaycanda ilk manufaktura tipli müəssisə olan Xanabad fabrikinin fəaliyyətə başlaması 1829 Kür çayındakı bütün balıq vətəgələrinin dövlətin sərəncamına keçməsi 1829 Cənubi Qafqaz məktəbləri haqqında məktəb nizamnaməsi qəbul edilməsi. Bu nizamnaməyə əsasən qəza məktəbələri açılmalı idi. Belə məktəblər ilk dəfə Şuşada (1830), daha sonra Bakıda (1832), Nuxada (1832), Yelizavetpolda (1833), Naxçıvanda (1837) və Şamaxıda (1838) açıldı 1829-1830 Senetorlar P.İ. Kultaysov və Y.İ. Meçnikovun Cənubi Qafqazda yoxlamalar aparması. Bu zaman senetorlar müsəlman əyalətlərində maliyə-vergi sistemində saysız-hesabsız qanunsuzluqlar aşkar etmiş və komendantların özbaşınalıqlarından heyrətə gəlmişdilər
Rusiyadan təriqətçi və bidətçilərin Cənubi Qafqaz vilayətlərinə köçrülmələri haqqında hökumət sərəncamı verilməsi. Rusların Azərbaycana köçürülməsi nəticəsində yaylaq və qışlaq təsərrüfatlarına ciddi zərbə vuruldu və əhalinin yaşayış səviyyəsi aşağı düşdü 1830 31 iyul Çar I Nikolayın fərmanı ilə feodalların tutulmuş torpaqlarının özlərinə qaytarılması. Bunun əvəzində bəylər idarəetmədə iştirak etməli idilər
Ticarət “Əsasnamə”si ilə Cənubi Qafqazda yeni ticarət tarifinin tətbiq olunması. “Əsasnamə”yə əsasən Avropa malları daha Cənubi Qafqaz vasitəsilə üçüncü ölkəyə aparıla bilinməzdi. “Əsnamə”də rəhdarın ləğvi də nəzərdə tutulurdu. 8 oktyabr 1821-ci il çar fərmanı ilə 3 iyun 1831-ci il əsasnaməsi arasında əsas fərq ondan ibarət idi ki, bu əsasnamədə Rus tacirlərinin Cənubi Qafqazda tam ağalığı təmin edilirdi
Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|