İBTİDAİ İcma quruluşU
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1836 6 iyun
- 1846 6 dekabr
1832 A.Bakıxanov tərəfindən müsəlman məktəblərinin təsis edilməsi haqqında layihə hazırlanması. Müsəlman məktəbələri haqqında layihəyə əsasən məktəb üç sinifdən ibarət olmalı, orada iki müsəlman və bir rus müəllimi çalışmalı, şagirdlərə ana dili, fars və rus dilləri ilə yanaşı tarix, coğrafiya, hesab fənləri də keçilməli idi. Belə məktəblərin Bakı şəhərində açılması nəzərdə tutulurdu
“Tiflisskiye vedemosti” qəzetinin Azərbaycan dilində “Tatar xəbərləri” adlı əlavəsinin çıxmağa başlaması. Burada qanunvericilik sənədləri və Qafqaza dair sərəncamlar çap olunurdu. Vərəqənin hazırlanmasında və nəşrində A.Balıxanov fəal iştirak etmişdir 1832
Hacı Zeynalabdin Şirvaninin “Səyahət bağı” əsərini yazması 183 “Qalanın dibində” adlı Azərbaycan xalq mahnısının nota köçürülməsi 1834 Mirzə Cəfər Topçubaşovun “İran xrestomatiyası” və “Monqolların ən qədim dövrlərdən Teymurləngə qədərki tarixi” adlı əsərlərinin nəşr edilməsi
Mirzə Cəfər Topçubaşovun Sankt-Peterburq universitetinin kafedra müdiri və professoru təyin edilməsi 1836 “Cənubi Qafqaz ipəkçiliyi və ticarət sənayesini yayan cəmiyət”in təsis edilməsi və Xanabad manufakturasının bu cəmiyyətin ixtiyarına keçməsi
Alban katolikosluğunun ləğv edilməsi 1836 6 iyun Şimali Azərbaycanda rəhdar sisteminin ləğv edilməsi 1839 N.Dementiyevin – “Türk-tatar əlifbası”, “Yazı nümunələri”, “Təhsillər və povestlər”, M.Kazımbəyovun “Türk- tatar dilinin qrammatikası” dərsliklərinin yazılması
Azərbaycanda pul islahatı həyata keçrilməsi. İslahata əsasən köhnə əskinaz gümüş pulla əvəz edildi 1840 10 aprel Çar I Nikolay tərəfindən Cənubi Qafqazda inzibati və məhkəmə islahatı haqqında qanunu qəbul edilməsi . Qanun 1841-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə mindi. İnzibati islahata əsasən Komendant idarə üsulu ləğv edildi və Cənubi Qafqazın inzibati quruluşu Ümumimperiya inzibati-ərazi bölgüsünə uyğunlaşdırıldı, Cənubi Qafqaz diyarı Gürcüstan-İmeretiya quberniyasına (mərkəzi Tiflis) və Xəzər vilayətinə (mərkəzi Şamaxı) bölündü, Yelizavetpol qəzası (Qazax və Şəmşəddil nahiyyələri ilə birlikdə), Car balakən dairəsi və Naxçıvan qəzaları Gürcüstan-İmeretiya quberniyasının tərkibinə qatıldı, Quberniya və vilayətlər qəzalara, qəzalar isə nahiyyələrə bölündü, Qafqazda ali hakimiyyət çar tərəfindən təyin edilən Qafqazının baş hakiminin əlində qaldı, quberniyaları çar tərəfindən təyin edilən hərbi qubernatorlar idarə edirdilər, qubernatorun və Xəzər vilayətinin rəisini çar təyin etsə də, onlar Qafqazının baş hakiminə tabe edildi, mahal naibləri vəzifəsi isə ləğv edildi
1840 10 aprel Cənubi Qafqazda məhkəmə islahatı keçirilməsi. İslahata əsasən məhkəmə sistemi yenidən qurularaq quberniya, vilayət və qəza məhkəmələri yaradıldı, məhkəmələr Ümumrusiya qanunları əsasında fəaliyyət göstərməyə başladı, Azərbaycan məmurları məhkəmə aparatının bütün pillələrində ruslarla əvəz olundu, artıq cinayət işlərinə Hərbi məhkəmələrdə deyil, mülki məhkəmələrdə baxılırdı, kəbin-talaq və vərəsəlik məsələləri ilə məşğul olan şəriət məhəkəmələri isə saxlanıldı 1841 25 aprel Qazax, Şəmşəddil və Borçalı nahiyyələrində yaşayan bəy və ağaların torpaq sahibliyindən və kəndlilər üzərindəki hüquqlarından məhrum edilməsi
Xəzər vilayətinin bəylərinin tiyul torpaqlarının müsadirə olunması və kənd idarəçiliyindən uzaqlaşdırılması 1841 A.Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” əsərini yazması. “Gülüstani-İrəm” əsəri ən qədim zamanlarda 1813-cü il Gülüstan sülhünə qədərki dövrü əhatə edir. Əsərdə ilk dəfə olaraq Azərbayvan tarixi bir tam halında nəzərdən keçirilir və dövrləşdirilir. Farsca yazılan əsərdə tarixi hadisələr dövrlərlə şərh edilmişdi 1841-1846 “Zaqafqazski vestnik” qəzetinin Azərbaycan türkcəsində “Qafqazın bu tərəfinin əxbarı” adlı əlavəsinin buraxılışının nəşr olunması
Bəylərin və ağaların torpaqlarının müsadirə olunmasının dayandırılması və I Nikolayın göstərişi ilə ağaların mülkiyyət hüququ barədə “Əsasnamə” hazırlamaq üçün komitələr yaradılması
Nuxa şəhərində “Təcrübə ipəkçilik məktəbi”nin fəaliyyətə başlaması 1843 A.Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” əsərinin “Qafqazın şərq hissəsinin tarixi” adı ilə rus dilinə tərcümə edilməsi 1844 A.Budaqovun “Türk-tatar dilinin əlifbası” dərsliyini yazması 1844 Şəmşəddil, Borçalı və Qazax nahiyələrinin kəndlilərinin dəstələrinin Şıxlı kəndində toplaşaraq vergi və mükəlləfiyyətləri icra etməkdən imtina etməsi
Cənubi Qafqaz Baş hakimliyinin ləğv edilməsi və mərkəzi Tiflis olan Qafqaz canişinliyinin yaradılması 1844-1854 Qafqazın ilk canişini qraf S.M.Vorontsovun hakimiyyəti 1845 A.Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” əsərinin Rusiya Elmlər Akademiyasında müzakirə edilməsi 1845 M.Adıgözəl bəyin ilk olaraq Qarabağ xanlığının tarixinə aid “Qarabağnamə” əsərini yazması. Mirzə Adıgözəl bəyin “Qarabağnamə” əsəri yazılarkən şifahi tarixi qaynaqlarla yanaşı, bir sıra sənəd və materiallardan da istifadə edilmişdir. Əsərdə Qarabağın 1736-cı ildən 1828-ci ilə qədərki siyasi tarixindən bəhs edilir 1846 6 dekabr Çar I Nikolayın bəy və ağaların hüquqları haqqında reskript imzalaması. Bu sərəncamla ilk dəfə olaraq bəy və ağalara məxsus olan bütün torpaqlar onların irsi mülkiyyəti kimi təsdiq edildi, bəylərə kəndlilər arasında qayda-qanun yaratmaq və onlar üzərində polis idarə üsulunu həyata keçirmək hüququ verildi, mülk, mülki- xalisə ilə bərabər tiyul da bəy və ağaların rəsmən mülkiyyəti elan olundu, bəy və ağaların torpaqlarının özgə silklərə keçirməsi qadağan olundu, verilmiş hüquqlar müqabilində bəylər ilk çağırışla ordu sıralarına qoşulmağa və onun üzərinə qoyulacaq başqa vəzifələri can-başla yerinə yetirməyə borclu idi, sahibkar kəndlilərinə rəiyət, rəncbər, nökər, elat adları əvəzinə ümumi mülkədar tabelisi adı verildi. İslahatın əhəmiyyəti ondan ibarət idi ki, Şimali Azərbaycanın “ali müsəlman silki” Rusiya zadəganları ilə bərabər Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|