İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

hakim iyyət 
o r q a n la r ı  
"bütün 
d e m o k ra tiy g n m  
vəhdəti" 
bayrağı 
a lt ın d a  
fo r m a la ş ırd ı. 
S o v etlərin  
burjuaziya 
h akim iyyətinin  yerli 
o r q a n la r ı  
ilə  o  q ə d ə r   d ə   sabit 
olm ay an   q a rşılıq h   m ü n a s ib ə tlə rin in   ö zü n ə m ə x s u slu ğ u   da 
b u ra d a n   irəli  g əlird i.  Bu  m ü n a s i b ə t l ə r   dövlət  o rqa niz - 
minin 
qeyri-sabit 
vəziyyətini 
əks 
e td irir, 
q ü v v ələr 
ayrıldıqca 
və 
p a r ti y a la r a r a s ı  
m ü b a riz ə  
k ə sk in lə şd ik c ə  
fo rm a s ın ı  dəyişirdi.  O n u   d a   u n u t m a q   olm az  ki,  o  dövrdə 
S o v e tlə rd ə   e s e r l ə r   v ə   m e n ş e v ik lə r  ə sa s  rol  oynayırdılar, 
bu  da,  öz  n ö v b əsin d ə,  S o v etlərlə  İcraiyyə  k om itəsinin 
m ü n a s i b ə tl ə r in ə   t ə ’sir  g ö s tə rird i.
Beləliklə,  1917-ci  ilin  m a r t- a p r e l   d ö v rü n ü   cəm iyyətin 
bü tü n  
d e m o k r a t ik  
q ü v v ələrin in  
birləşm əsi, 
M ü v ə q q ə ti 
h ö k u m ə ti 
m ü d a f i ə  
etm əsi, 
iki 
m ö v c u d  
hakim iyyət 
o r q a n la rın ın   fəaliy y ətin in   ə la q ə lə n d irilm ə s i,  d e m o k r a t ik  
seçkilər  k e ç ir ilm ə s in d ə   S ov etlərin   k ifa y ə t  q ə d ə r   təcrü - 
bəsinin  olm am ası,  o n la rın   daxilin d ə  fraksiya  m übarizə- 
sinin 
yoxluğu, 
S o v e tlə rd ə  
e se r-m e n ş e v ik  
çoxluğunun 
b ə r q ə r a r   o lu n m ası  dövrü  kim i  x a r a k t e r i z ə   e t m ə k   olar.
Bu  m ə r h ə l ə d ə   so s ia l-d e m o k ra tiy a n ın   siyasi  qüvvələrinin 
birləşm əsi  prosesi  ciddi  ixtilaflar  d o ğ u rm a d ı.  1917-ci  il 
m artın  
10-da  b olşevik  və  m enşevik  n ü m a y ə n d ə lə rin in  
birləşmiş  ü m u m ş ə h ə r   y ığ m cağ ın d a  R S D F P -n in   birləşm iş 
M ü v ə q q ə ti 
K o m itə s i 
-  " Ü m u m ş ə h ə r  m ərkəzi"  seçildi. 
M ə r k ə z in   t ə r k i b i n ə   10  n ə f ə r   ü m u m ş ə h ə r   yığıncağı  və
10 
n ə f ə r  
Bakı 
f ə h lə  
d e p u ta t l a r ı  
Sovetinin 
p artiya 
fraksiyalarının 
n ü m a y ə n d ə lə r i  
daxil 
o ld u la r. 
Birləşmiş 
k o m i tə d ə   m e n ş e v ik lə r  ü s tü n lü k   təşkil  e d ird ilə r.
Eyni  z a m a n d a   sa k it  b irlə ş m ə   prosesi  heç  d ə   vahid 
so sia l-d e m o k ra t  tə ş k ila tın ın   iki  fraksiyasının  (bolşeviklərin 
və  m e n ş e v ik lə r in )  dinc  yanaşı  yaşa m a sı  d e m ə k   deyildi. 
T ə şk ila tın   m ö v cu d   o lduğu  b ü tü n   4  ay  ə rz in d ə   bütü n  
m əs ələ lə rin in   h ə llin d ə   b olşeviklər  və  m e n ş e v ik lə r  m ü x təlif 
yollar  seç irdilə r.  İki  frak siy a  a r a s ın d a k ı  daim i  m ü b ariz ə 
M ü v ə q q ə ti  K o m itə n in   m ə t b u a t   o rq a n ı  -  "Bakinski  raboçi" 
q əz etinin  s ə h i f ə lə r i n d ə   öz  əksini  tap d ı  (5-ci  saya  q ə d ə r  
qəz et 
birləşm iş 
M ü v ə q q ə ti  
Bakı 
p a rtiy a  
k o m itə sin in
orq a n ı  idi).  Q ə z c tin   5-ci  sayı  artıq  sırf  bolşevik  qozcti 
kimi  çıxdı.9  M e n şe v ik lə r  ilk  sayı  1917-ci  il  iyunmı  I1-dn 
ç a p d a n   çıxmış,  özlərinin  m ə tb u a t  orqanı  olan  "Sosial- 
d e m o k ra t"   q ə z e tin i  n ə ş r  etm ə y ə   b aşladılar.10  Bcloliklo, 
B akıda  bolşcviklərin  və  m enşeviklərin  ayrılması  miixtoüf 
partiya  k o m ito lə rin in   y a ra n m a s ın d a n  
ovvol 
m otbuatda 
baş  verdi.
1917-ci  il  m a rtın   25-də  m enşevikləro  xobor  v crm ə dən 
bolşcviklər  f ə h lə l ə r   içərisin d ə  d a h a   çox  nüfuzları  olduğu 
B alaxanıda  özlərin in   ayrıca  konfransını  kcçirdib  xüsusi 
q o tn a m ə   ilə  m e n ş e v ik lə ri  kom itonin  torkibindən  konar- 
laşd ırd ılar.11 
1917-ci 
il 
iyulun 
1-də  birloşmiş  R SD FP  
adlan m a q   h a q q ı n d a   q o ra r  qobul  etdi.  14  n o fə rd ən   ibarot 
müstəqil  m en şev ik   k o m itə si  seçildi.12
M o’lum  o ld u ğ u   kimi,  mütləqiyyotin  devrilmosi  orəfə- 
sində  e s e rlə r  A z ə rb a y c a n d a   kütləvi  təşkilat  deyildilər. 
Yalnız  inqilabın  g e d işin d ə   sosial-votonporvərlik,  müdafi- 
oçilik  id eyalarına,  çoxşaxəli  p r o q r a m a   qoşulan  ohalinin 
geniş  k ü tlə lə ri  bu  tə ş k ila ta   can  a td ıq d a   o,  nüfıızlu  vo 
kütləvi  partiyaya  çevrildi.
1917-ci 
ilin 
m a r tı n d a  
B akıda 
esc rlər 
partiyasının 
M üvəqqəti  İcraiyyə  K om itəsi  yaradıldı.  E sc rlə r  Almaniya 
ilə 
sülh 
b a ğ la n a n a  
q ə d ə r  
m ü h a rib ə  
a p a rm ağ a 
və 
M üvəqqəti  h ö k u m ə t ə   h ə rtə rə f li  köm ok  etm oyə  çağırır- 
dılar.  O n lar 
in q ila b d a 
kəndlilorin 
roluna  xüsusi  yer 
verirdilər.  Sosial-inqilabçılar  Q a fq a z d a   kondli  ittifaqları- 
nın  təşkilində  foal  iştirak  etrnoyi  zoruri  hcsab  cdirdilər. 
Cənubi  Q a fq a z d a   milli 
m ə s ə lə d ə n   d an ışark ən   cscrlər 
yalnız  sosialist  p a rtiy a la rın   şəxsində  ayrı-ayrı  millətlərin 
nüm ayəndələri  ilə  ta ktiki  saziş  bağlam ağın  miimkünlii- 
yünü  iddia  e d ird ilə r.  Bu  c ə h ə td o n   düşmon  panislamizm 
obrazı  y a r a tm a q d a   o n la r  xüsusi  "rol"  oynayırdılar.  Onların 
fikrincə,  əzilən  m illətlərin   (o  cüm lodon  m üsolm anların) 
hüquqlarınm   m üdafiə si  "xüsusi  h ü q u q la r  və  imtiyazlar 
uğrunda"  m ü b ariz ə  d e m ə k   idi.13
Fevral  inqilabı  geniş  m üsəlm an  kütləlorini  h ə ro k ətə 
gətirdi.  Əvvəlcə  söhbət  C ənubi  Q a fq a z   ilo  m əhdudlaş-

---