İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

A zərb ay c an   sərh ə d d in i  keçm əli  və  ən  qısa  m ü d d ə td ə  
Bakı  quberniyası  ərazisini  tutm a lı  idi.  G ü rc ü s ta n   və  ya 
Şimali 
İ r a n  
ərazisində 
yerləşən 
ingiiis 
q o şu n la n n m  
A z ərbayc an  C ü m h u riy y ə tin ə   k ö m ə k   e tm əsinin  qarşısmı 
alm aq  ü çün,  əm əliyyatı  5  gün  ə rz in d ə   b aşa  çatdırm aq 
n ə z ə rd ə  
tu tu iu r d u . 
V o lq a -X ə z ə r 
hərbi 
donanm asının 
k o m a n d a n ı 
F .F .R a s k o ln ik o v a  
X I  
O rd u n u n  
hissələri 
y axınlaşa rkən 
B ak ıd a 
n e ftd a şım a  
donanm asını 
ələ 
keç irm ək   və  n e ft  m ə ’d ən lə rin in   dağıdılması  imkanını 
a r a d a n   q a ld ırm a q   ü ç ü n   Ə lət  stansiyası  ra y o n u n d a  hərbi 
-d ə nizçilərdən  ibarə t  d e s a n t  çıx arm aq   tapşırığı  verilmişdi. 
490  saylı 
d ire k tiv ə  
əlavə  o lara q, 
ap relin 
23-də  X I 
O rd u n u n   son  vəzifəsi  kimi  A z ərb a y c a n   C üm huriyvətinin 
b ü tü n   ərazisinin  ələ  keçirilm əsi  irəli  sü rü lü rd ü .
H ə lə   ap relin   o rta la rın d a   X I  O rd u n u n   birlikləri  və 
hissələrinin  A z ə rb a y c a n   s ə r h ə d d in d ə   cəm ləşm əsi  başlandr. 
G ə lə cək   ə m əliy y atlard a  iştirak  e t m ə k   ü çün  20-ci,  28-ci 
və  32-ci  atıcı  diviziyaları  (20  m inə  yaxm   süngü),  sonralar
2-ci  süvari  k o rp u s d a   birləşdirilən  7-ci  və  8-ci  süvari 
diviziyaları  və  T a m a n   süvari  briq ad a sı  (cəm i  7  min 
qılınc)  ayrılm ışdılar.  O rd u n u n   sə rə n c a m ın a   D ə rb ən d d ə 
yerləşən  5  zirehli  q a ta r ,  h əm çinin  bir  n e ç ə   aviasiya 
dəstəsi  verilm işdi.63  O rd u   k o m a n d iri  M .Levandovski  25 
aprei  tarixli  ə m r l ə   h ərbi  h issələrə  k o n k r e t   tapşırıqlar 
verdi:  2-ci  k o rp u s  ö z ü n ü n   əsas  qüvvələrilə  aprelin  30-a 
q ə d ə r   Şam axı-Ağsu  ra y o n u n u   ələ  keçirm əli  v ə   K ürdəm ir 
stansiyasında  B a k ı-G ə n c ə   d ə m ir  yolunu  bağlamalı  idi. 
Q ızılburuna 
ç a td ı q d a  
atıcı 
diviziyalarla  birgə  Bakıya 
hücum   e t m ə k   ü çün  öz  qüvvələrinin  bir  hissəsini  ayırmalı 
idi.  3  atıcı  diviziyaları  isə  öz  nö v b əsin d ə  dəm ir  yol 
xətti  boyunca  Bakıya  h ü c u m   e tm ə li  v ə   1920-ci  il  maym 
1-ə  q ə d ə r   b ü t ü n   B akı  n e ft  ra y o n u n u   ələ  keçirməli  idi.
N ə z ə rd ə   tu tu la n   əm əliyyatda,  o r d u n u n   tərk ib in ə  daxil 
olan  zirehli  q a t a r l a r   q ru p u n a   xüsusi  əhəm iyyət  verilirdi. 
D ə m ir  yolu  döyüş  m ə n tə q ə s in in   rəisi  M .Q .Y efrem ova  4 
zirehli  q a ta r ı  v ə   28-ci  diviziyanın  299-cu  atıcı  polkunun
2  alayından  ib a rə t  d e s a n tl a   b irlik d ə   (cəm i  350  qızıl 
əsgər) 
s ü r ’ətli 
h ə r ə k ə t l ə  
Bakıya 
soxulmaq 
tapşırığı
verilmişdi.  Q ızılburun,  Giləzi  və  Sumqayıt  stansiyaları 
ərazisində  d ə m ir   yolu n u n   dəniz  sahilinə  və  topların 
a təşinə  lap  yaxm 
olduğu  n ə z ə r ə   alınsa,  Azərbaycan 
d o nanm asının  cəm i  bir  döyüş  gəmisi,  d əm ir  yol  xəttini 
dağıtm aq 
v ə  
sovet 
zirehli 
q a ta r la rm ın  
irəliləməsinin 
qarşısını  a lm a q   ü ç ü n   ta m a m ilə   kifayət  idi.  G ə m ilərd ə
3  uza q v u ran   sahil  artileriyası  to pları  qoyulmuşdu.  Lakin 
d o n an m a 
A z ə rb a y c a n  
İnqilab 
Kom itəsinin 
tə rə fin ə  
keçdiyinə  g ö rə   döyüş  gəm iləri  re y d d ə   görünm ədilər.
S am u r  s ə r h ə d   k ö rp ü s ü n ü n   m inalanm ası  b a rə d ə   Sovet 
k o m a n d a n lığ ım n   n a r a h a t ç ı l ı q l a n   əsassız  idi.  Belə  m üh ü m  
obyekti  cə m i  bir  vzvod  A z ərb ay c an   əsgərləri  qoruyur- 
dular.  C əm isi 
isə  şimal  sə r h ə d d in d ə n   Bakıya  q ə d ə r 
A z ərb ay c an   O r d u s u n u n   çox  az  q ü w ə l ə r i   3  min  nəfərlik 
nizami  q o şu n   d ə stə lə ri  v ə   ehtiy at  batalyonu  (o n lara 
verilmiş  zirehli  q a t a r l a r l a   birlikdə  cəm i  5  min  süngü 
və 
qılınc) 
yerləşdirilm işdi. 
Y a la m a -X u d a t 
ra yonunda 
həm çinin  iki  c ə rg ə   tikanlı  ç ə p ə r l ə   2  m öhkəm ləndirm iş 
m ə n tə q ə ,  B akı  yaxınlığında  isə  3  cə rg ə   tikanlı  çə p ərlər 
y aradılm ışdı.64
A p re lin   2 7 -d ə  s a a t  1-ə  5  d ə q iq ə   işləmiş,  Azərbaycan 
p a r la m e n t in ə   u ltim a tu m   v e rilm əsin d ən  
12  saat 
əvvəl 
A .M ikoyan,  Q .C əbiyev  və  Q .M usabəyovun  da  olduğu 
"III  Beynəlm iləl"  zirehli  q atarı  S am u r  k örpüsündən  keçdi 
və  yol  boyu  q ə f lə t ə n   yaxalanm ış  azsaylı  və  p ə r a k ə n d ə  
A z ə rb a y c a n   O rd u s u   hissələrinın  m üqavim ətini  qırm aqla 
Bakıya  h ə r ə k ə t   e td i.  İki  saa tlıq  qanlı  döyüşlərdən  sonra 
zirehli 
q a t a r l a r  
Y a la m a  
stansiyasını 
ələ 
keçirdilər. 
Stansiyanı  4  to p   v ə   10  p u lem yotla  Q uba  polkunun  2 
alayı,  süvari  divizionu  (300-ə  q ə d ə r   qılınc),  jan d arm  
dəstəsi  (200  n ə f ə r ə   yaxın)  qo ru y u rd u la r.  Bu  döyüşdə 
Sovet 
ə s g ə rlə rin in  
6 
n əfəri 
ö ld ü rü ld ü   və 
8 
nəfəri 
y aralan d ı.
Süvari  -  dağ   divizionu  (3  top),  k ü rd   b atalyonunun  2 
r o ta sın m   (2  top),  gücü  ilə  m ü h afiz ə  olunan  X u d a t 
stansiyası  yaxınlığında  1  N-li  A z ərb ay c an   zirehli  qatarın ın  
qırmızı  zirehli  q a t a r l a r ı n   irəliləm əsini  d ayandırm aq  üçün 
yeni 
c ə h d i 
d ə  
uğursu z lu q la 
q u r t a r d ı. 
Sovet 
zirehli

---