İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

pul 
göndərilm işdi.39 
Silah 
H ə ş t ə r x a n d a n  
b a şq a   O rta 
A siyadan  d a   gətirilirdi.  1920-ci  ilin  m a rt  ayı  ərzində 
T ü r k ü s t a n   cəbhəsi  kom an d an lığ ın ın   köm əyilə  Krasno- 
v o d sk d a n   B akıya  qayıqlarla  2  m in ə  yaxın  tüfəng,  çoxlu 
döyüş  sursatı  v ə   pul  vəsaiti  gətirilm iş,  b u n la r  Q a ra 
ş ə h ə rd ə  
v ə  
Bayılda 
düzəldilm iş 
xüsusi 
am barlarda
gizlədilmişdi.40 
R usiya 
o rd u s u n u n  
d u rm a d a n  
cənuba
irəliləm əsi  v ə   Q ə rb d ə n   k ö m ə k   alm a ğ a   üm idlərin  getdikcə 
azalm ası 
şə r a itin d ə  
A z ə rb a y c a n d a   y ara n m ış 
vəziyyət
nikbinlik  ü ç ü n   heç  bir  əsas  v arm ird i.  Y eni  hökum ət 
təşkil  e tm o k   cə h d lə ri,  m üxtəlif  p a rtiy a la r  a r a s ın d a   kəskin 
siyasi  m ü b ariz ə  f o n u n d a   baş  verirdi.
H ö k u m ə t   y a r a tm a ğ a   səlahiyyət  almış  M .H .H a cınski 
bolşeviklərlə  d a n ışıq la ra   g irə rə k ,  o n la ra   n az ir  vəzifələri 
tək lif  etdi.  L a k in   bolşeviklər  bu  tə k lifə   razı  olm adılar. 
H ə m in  
d ö v rd ə   a rtıq   bolşevik  tə şk ila tın m  
üzvü  olan 
Ə .Q arayev 
bəyan 
e td i 
ki, 
"... 
Siz 
A z ə rb ay c an d a
K om m unist  H ə r ə k a t ı n a   m ü n a s ib ə td ə   fəal  siyasət  yerit- 
m əsəniz,  biz  yaxm   v a x tla r d a   sizin  h ö k u m ətin iz in   əleyhinə 
çıxm ayacağıq.41
H ə m in   Ə .Q a ra y e v   1920-ci  il  m a r t ı n   30-da  D a ğ ıstan d a 
Sovet  q o şu n ların ın   k o m a n d a n ı  B .Şeboldayevə  tam am ilə 
b aşqa  m ə z m u n d a   te le q r a m   g ö ndərdi:  ”Ə n  yaxın  g ü n lə rd ə  
B akıda  çerilişə  hazırlaşırıq.  H ə r ə k ə t   b a şia n a n d a n   ə w ə l  
öz 
y ü rü ş ü m ü z ü n  
m əq səd lə ri 
h a q q ın d a  
A zərbaycan 
fə h lə lə rin ə   v ə   k ə n d lilə rin ə   m ü r a c i ə t n a m ə   bura xaca ğıq.42
Beləliklə,  yerli  bolşeviklər  y axınlaşan  h a d is ə lə r  b a r ə d ə  
xəyallara  q a pılm ırdıla r.
1920-ci 
il 
ap relin  
15-də 
F.X oyskinin 
Q .Ç iç erinə 
sonuncu 
n o ta s ın d a  
göstərilirdi 
ki, 
"... 
A zərbaycan 
C ü m huriyyəti  sə rh ə d lə ri  yaxınlığında  D ə r b ə n d   ra y o n u n d a 
Rusiya  H ö k u m ə t in in   xeyli  H ə rb i  q ü w ə l ə r i n i n   cəm lənm əsi 
m ü şah id ə 
o lu n u r. 
Sovet 
h ö k u m ə tin in  
niyyətlərindən 
xəbərsiz  olan   A z ə rb a y c a n   h ö k u m ə ti  gö stərilən   ra yonlarda 
q o şu n la rm   c ə m lə n m ə s in in   səbəb  v ə   m ə q s ə d lə ri  h aq q ın d a 
t ə ’cili  x ə b ə r  v erm əyi  xahiş  edir".43  Bu  n o ta ,  cavabsız 
qaldı.  Y a x ın laşa n   bolşevik  tə h lü k ə s in in   b ü t ü n   ciddiliyini
başa  düşən  F .X oyski  ö z ü n ü n   gürcü  h ə m k a r ı  Y .P.Q eqeç- 
koriyə  h ə lə   1919-cu  ilin  yazında  G ü rc ü s ta n la   Azərbaycan 
arasında  g e n e ra l  D e n ik in ə   qarşı  bağlanm ış,  lakin  kağız 
üzərində  qalm ış  m ü d a f iə   ittifa q m ın   şərtlərini  reallaşdır- 
maq  üçün  zə ru ri  tə d b irlə r  görm əyi  tə k lif  etdi.  L akin 
A zərbaycanla  hərbi  ə la q ə lə rin   belə  k onkretləşdirilm əsi 
artıq 
o 
d ö v rd ə  
G ü r c ü s ta n ın  
m enşevik 
h ökum ətinin 
m ənafeyinə  uyğun  gəlm irdi.  H ə m in   d ö v rd ə   G ü rc ü sta n  
nüm ayəndəsi  U r a ç a d z e   M o sk v ad a  öz  h ö k u m ə ti  adın d an  
Çiçerinlə  G ü r c ü s ta n m   bolşeviklər  tə rə f i n d ə n   tanm m ası 
barəd ə  d anışıqlar  a p a rırd ı.
T ə ’cili  hərbi  t ə d b irlə r  b a r ə d ə   F.Xoyskinin  k o n k re t 
təklifinə  cavab 
o l a r a q  G ü rc ü s ta n ın   xarici 
işlər 
naziri
Y .P .Q eqe çkorinin  başladığı  d iplom atik  oyun,  G ü rc ü sta n  
hö k u m ətin in   real  şəraiti  və  öz  m ənafeyinin  Azərbaycan 
xalqının  taleyi  ilə  bağhlığını  başa  d ü ş m ə k d ə n   nə  q ə d ə r 
uzaq  o ld u ğ u n u  
g ö stərd i. 
Q e q e ç k o ri  bildirdi 
ki,  Azərbay-
can 
h ö k u m ə ti 
xüsusi b ə y a n atla 
B atu m a 
və 
B atum
əyalətinə  G ü rc ü s ta n ın   tam   h ü q u qlarını  tanıdığı  halda 
G ü rc ü sta n   h ö k u m ə t i   bu  m əsələni  m ü z a k irə   edə  bilər. 
Ə lbəttə,  F .Xoyski  öz  təklifilə  Y .P.Q eq e çk o rin in   qaldırdığı 
m əsələ  a r a s ın d a   h e ç   bir  ə la q ə   görm ürdü,  lakin,  b u nunla 
belə  öz  h ö k u m ə ti   a d ın d a n   A zərbaycanın  B atum a  və 
B atum   ə y a lə tin ə   h e ç   bir  ərazi  iddiası  olmadığı  barəd o  
bəyanat  v e r m ə y ə   h az ır  o ld u ğ u n u   bildirdi.  A ncaq  bu 
cavab, 
m en şev ik  
nazirini 
q a n e  
etm əd i. 
H ə r  
iki 
respublikanuı  ü s tü n ü   almış  böyük  t ə h l ü k ə   qarşısında 
G ü rc ü s ta n  
v ə  
A z ərb ay c an  
hərbi 
qüvvələrini 
rea! 
ə la q ə lə n d irm ə k  
c ə h d lə ri 
nəticəsiz  qaldı.
İki  h ə f t ə   sonra,  1920-ci  il  aprelin  əvvəllərində  T iflisdə 
keçirilən  Z a q a fq a z iy a   k o n fr a n sın d a   Azərbaycanın  konfe- 
derasiya  y a r a t m a q   v ə   'o n u n   sərh əd lərin i  birgə  m ü d a fiə  
etm ə k  
h a q q ın d a  
tə k lifin ə  
cavab 
o lara q  
E rm ən istan  
nüm ayəndə si  A .A q o ra n y a n   açıq  şəkildə  bildirdi:  "Ermə- 
nistan  İrə v a n   q ə z a s ın d a n   ib a rə t  olan  müstəqil  E rm ənis- 
tanın  indiki  s&rhədlərilə  razılaşa  bilməz".44

---