İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

vo  K iro v u n ,  X I   O r d u n u n   k o m a n d a n h ğ ı   ilə  yazışmalaıı 
biitiin 
a p r e l 
ayı 
ə r z i n d ə  
d a v a m  
e dirdi. 
X I 
Ordu 
k o m a n d a n lığ ı,  R K ( b ) P   Q a f q a z   d iy a r  k o m itə s i  və  AK(b): 
n ü m a y ə n d ə l ə r in i n   iştirak ı  ilə  a p r e l in   22-də  Bakıda  və 
a p re lin   25-də  P o r t - P e t r o v s k d a   k e ç ir ilə n   müşavirələrdə 
g ə ləc ək   b irg ə  ə m ə liy y a tla rın   p lanı  təfsilatı  ilə  müzakirə 
edildi.  Bu  p la n ,  a p r e lin   27-də  B a k ıd a   kommunistiərin 
silahlı  çıxxşını  v ə   h ə m i n   g ü n   X I   o r d u n u n   Azərbaycan 
s ə r h ə d d i n d ə n  
k e ç m ə sin i 
n ə z ə r d ə  
tu tu r d u .  
AK(b)P 
rə.ıoərliyi  d ö v lə t  çevrilişi  p la n ın ın   reallaşdırılm ası  üçün 
vaxtın  yetişdiyini  q ə t   e td i.  A p r e l i n   25-də  b ü tü n   partiya 
k o m itə lə ri  h ərb i  k o m a n d a n l ı ğ ı n   tabeliyinə  keçirildi  və 
x ə b ə rd a r lıq  
o lu n d u  
ki, 
k o m a n d a n lığ ın  
ə m rin ə  
tabe 
o lm a y a n la r a   ölürn  cəzası  v e r ə c ə k d ir .
A p re lin   2 7 -d ə  s ə h ə r   t e z d ə n   k o m m u n is tlə rin   silahlı 
d əstəlo ri  h ə m   ş ə h ə r   daxilində,  h ə m   d ə   o n u n   kənarlarında 
on  m ü h ü m   ob y ek tləri:  dəm iryol  vağzalı,  poçt,  teleqraf, 
ra diostansiya,  polis  m ə n t ə q ə iə r i,   iri  n e ft  m əd ən lə ri  və 
sən a y e  m ü əssisələri,  hərbi  və  t i c a r ə t   lim anı  və  s.  yerlər 
ələ  k e ç ir m ə y ə   başlad ılar.  T əx rib a tçı  q ru p la r ın   köməyiiə 
B akının  şim al  s ə r h ə d d i  v ə   G ə n c ə   a r a s ın d a   telefon  və 
te i e q r ä f   əlaq ə si  kəsildi,  bu  d a   h ö k u m ə t ə   əyalətlərdə 
y erlə şən   özü n o   sadiq  h ərbi  h issələri  v a x tın d a   köməyə 
ç a ğ ırm a ğ a   im k a n   v e r m ə d i.  B akı  qarn iz o n u   isə,  əslində, 
A z ə rb a y c a n  
İn q ilab   K o m itə s in in   t ə r ə f i n ə   keçdi.  Eyni 
z a m a n d a  
hərbi 
n az ir 
S .M e h m a n d a ro v  
z a b itlə rə   yeni 
hakim iyyətə  ta b e   olm ağı  ə m r  e td i.
1920-ci  ilin  a p r e l in d ə   B ak ıd a  h ərb i  çevrilişin  hazır- 
lanm ası 
və 
k e ç ir ilm ə s in d ə  
b u r a d a  
olan 
tü rk  
hərbi 
xidm ətçiləri  v ə   k o m m u n is tlə ri  fə al  rol  oynadılar.  Məhz 
onların  köm əyi  n ə t i c ə s in d ə   ş ə h ə r d ə   bir  çox  ən  mühüm 
ojıyektlər,  o  c ü m lə d ə n   dəm iryol  vağzalı  tu tu ld u ,  şəhərın 
hərbi  q u b e r n a to r u   M .G .T le x a s  h əb s  edildi.53  M əhz  türk 
zabitləri  v ə   ə s g ə rlə ri 
h ö k u m ə t i n  
Bakını 
tə rk   etm ək 
cəh d in in   qarşısım   ald ıla r.54
B akıda  baş  v e r ə n   aprel  h a d is ə lə rin d ə   X ə z ə r  Hərbi 
d o n an m ası  əhəm iyyətli  rol  oynadı.  D o n a n m a   gəmilərinin
hey’əti  bu  döv rd ə  k o m m u n istlə rd ə n   və  onlara  rəğbət 
bəsləyən  m a t r o s la r d a n   ibarət  idi.  Hakim iyyəti  2  saat 
ərzində  A z ə rb a y c a n   Inqilab  K om itəsin ə  təhvil  v erm ə k  
b a r ə d ə   u ltim a tu m   v e r ə n   hərbi  gəm ilər  sahildə  düzülərək 
öz  to p la rım   h ö k u m ə t   o rq a n la rı  binalarına  tuşladılar.
A p re lin   27-də  g ü n o rta ,  a rtıq   h ərbi  drujinaların,  faktiki 
olaraq,  ş ə h ə r d ə   vəziyyətə  tam   n ə z a rə t  etdiyi  və  X I 
O rd u n u n  
ön 
hissələrinin 
A z ərbaycan 
Cüm huriyyəti 
ərazisinə  daxil  o lduğu  bir  vaxtda,  A zərbaycan  İnqilab 
Kom itəsi 
hakim iyyəti 
ələ 
keçirm əyinə 
qanuni 
don 
geydirm əyə  çalışırdı.  B u   m ə q s ə d lə   aprelin  27-də  saa t
11-də  b a ş d a   H .S u ltan o v   o lm aqla  kom m unistlərin  nüm a- 
y ə n d ə 
h e y ’əti, 
A K ( b )  
M K , 
R K (b )P  
Q afqaz 
diyar 
kom itəsinin  B akı  bürosu  və  M ərkəzi  fəhlə  konfransı 
a d m d a n   hakim iyyəti  N .N ərim an o v   başda  olm aqla  Sovet 
fəh lə -k ən d li  h ö k u m ə tin ə   təslim   e tm ə k   b a r ə d ə   p a r la m e n tə  
Ç .tldırım   t ə r ə f i n d ə n   tərtib  olunırçuş  ultim atu m   verdi. 
C avab  iki  s a a t  ə rz in d ə   veıilm əli  idi,  əks  halda  bolşeviklər 
atəş  a ç m a q la   h ədə lə yirdilə r.55
V e rilə n   u ltim a tu m u   m ü zak irə  e tm ə k   üçün  parla m en t 
iclasından  əvvəl  M .H .H a cm sk i,  M .R əsulzadə,  Q .Q arabə- 
yov, 
A .S ə fik ü rd sk i, 
A .Q a rd a şo v d a n  
ibarət 
komissiya 
yaradıldı. 
Kom issiya 
u ltim a tu m a  
cavab 
olaraq, 
öz 
ş ə rtlərini  hazırladı  v ə   bu  şə r tlə r  p a rla m entin  m üzakirə- 
sinə  verildi.
N .U subbəyovun  y an m d a   m ə h d u d   d a irə d ə   keçirilmiş 
m ü şav irəd ə  Ş.R üstəm bəyov  b ə ’zi  d e p u ta tla r a   qan  'tökül- 
m əsinə 
yol 
v e r m ə m ə k  
ü çün 
B akıdan 
çıxmağı 
və 
bolşeviklərə  qarşı  m übarizəni  təşkil  e tm ə k   üçün  G əncəyə 
keçməyi 
tə k lif 
etd i. 
Lakin, 
onun 
təklifini 
toplantı 
iştirakçıları  qəbul  etm ə d ilə r.56  Saat  20.45-də  A zərbaycan 
p a r la m e n tin in   t ə ’cili  iclası  açıldı.  G ü n d ə lik d ə   bir  m əsələ
-  hakim iyyəti  təhvil  v e rm ə k   b a rə s in d ə   Azərbaycan  İnqilab 
K om itəsinin  u ltim a tu m u   m əsələsi  d u ru rd u .  M əsələnin 
m ü zak irəsin d ən   əvvəl  çıxış  e d ə n   hərbi  nazir  S.Mehman-. 
darov  p a r la m e n tə   silahlı  m üqavim ətin  m üm kün  olmadı- 
ğmı  bildirdi.  M .R ə su lz ad ən in   t ə ’kidi  ilə  "xalqdan  xəbərsiz

---