İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

1920-ci  iliıı  yazm da  Qızıl  O rd u n u n   Q a fq a z a   çıxmasının 
Yaxın  vo  O rta   Ş ərqdo  İngiltorənin  m ənafeyinə  ciddi 
t ə h l ü k ə   tö rə t m ə s i n ə   baxm ayaraq,  Lloyd-Corc.  hökum oti. 
Sovet 
Rusiyası 
ilə 
ticarət-iqtisadi 
əlaqə ləri 
qaydaya 
salm aq  xotti  g ö tü rd ü .  Eyni  z a m a n d a   1920-ci  ilin  aprelində 
C ən u b i  Q a fq a z   re sp u b iik ala rıh a  horbi  köm ək  planlarını 
m ü zak irə  e d o n   A n t a n t a   liderləri  beiə  nəticəyə  goldilər 
ki,  o n la rm   bu  kömoyi  g ö stə rm ə k   im kanları  yoxdur.45
Öz  müstoqilliyi  u ğ ru n d a   Q ərb  dövlətləri  ilo  mübarizə 
a p a ra n  
və 
Sovet 
Rusiyasının 
hərbi 
və 
diplomatik 
yardtm ına  ehtiyacı  olan  T ü rk iy ə  isə,  Şimal  qonşusu  ilə 
sıx  ə la q ə lə r  y a r a tm a ğ a   çahşırdı.  A n k a ra   hökum ətinin 
R S F S R   h ö k u m ə tin ə   ilk  rəsmi  m ü ra c iə tin d ə   -  Mustafa 
K am alın 
V .İ.L e n in ə  
1920-ci 
il 
26 
aprel 
tarixli 
m ə k tu b u n d a  
qeyd 
edilirdi 
ki, 
"... 
Sovet 
qüvvələri 
G ü rc ü s ta n a   qarşı  hərbi  əm əliyyatlara  başlam aq  və  ya 
dipiom atik  yolla,  öz  nüfuzu  vasitəsilə,  G ü rc ü stan ı  ittifaqa 
girm əyə  vo  ingilislori  Z a q a fq a z iy a d a n   qovm ağa  m əcbur 
etsə, 
T ü rk iy ə 
im perialist 
E rm ə n is ta n a  
qarşı 
hərbi 
əməliyyatları 
öz 
iizərinə 
g ö tü rü r 
və 
Azərbaycan 
C üm huriyyətini  Sovct  dövloti  d airə s in ə  girm əyə  məcbur 
etməyi  öhdəsino  aiır”.46  B unun  m üqabilində,  Türkiyo 
Sovet  Rusiyasındaıı  ilk  yardım   kimi  qızılla  5  milyon 
tü rk   lirosi,  həcmi  d anışıqlar  zam anı  m üəyyən  ediləcok 
silah  və  sursat,  hom çinin  b ə ’zi  horbi-texniki  vasitələr, 
s a n ita r  m a t c r ia il a n   və  ərzaq  xahiş  edirdi.47  Tərkibindo 
keçm iş  tü rk  
hərbi  əsirlorindən  təşkil  olunm uş  hərbt 
hissələr  olan  XI  O rd u n u n   B akıdan  yan  keç m o k lə  A n ta n ta  
q o şunlarına  qarşı  ^nübarizə  a p a rm a q   üçün  Q a rab ağ   və 
E r m ə n i s ta n d a n  
k e ç ə rə k  
A nad o lu y a 
gəlməsi 
nəzərdo 
tu tu iu r d u .48  B una  g ö rə   d ə   Azorbaycanın  sovetləşməsi 
xəbəri  A n k a r a d a   böyük  razılıq  hissilə  qarşılandı.  Uzağa 
g edən  geopolitik  m əqsodlərini  həyata  keçirm əyo  çalışan 
Sovet  Rusiyası  isə,  öz  növbosində,  h ə r  vasitə  ilə  horbi 
strateji  c ə h ə t d ə n   çox  m ü h ü m   olan  regionu,  ilk  növbədə 
Bakı  n eft-sənaye  ra y o n u n u   ələ  keçirm əyə,  Yaxın  vo 
O r t a   Şərqin  qapısında  m ö h k əm lən m əy ə  çalışırdı.
Cənubi  Q a f q a z d a   h a d is ə lə rin   inkişafını  d iqqətlə  izləyən 
V.İ.Lenin  v ə   R S F S R   h ö k u m ə ti  neft  Bakısına  xüsusi 
diqqət  y etirdi.  Q a fq a z   cəbhəsi  İııqilabi  H ərbi  Şuraya
1920-ci 
il 
17 
m a r t  
tarixli 
şifrələnm iş 
teleq ram ın d a 
V.İ.L enin 
b ü t ü n  
s ə ’yləri 
"Bakını 
ələ 
keçirməyin" 
hazırlığına 
y ö n əltm əyi 
t ə ’kidlə 
tələb 
edirdi.49 
Eyni 
zam anda  R S F S R   Silahh  Q üvvələri  Baş  kom andanlığm ın 
V .İ.Leninə 
g ö n d ərilm iş 
20 
m a r t  
tarixli 
m oktubunda 
göstərilirdi 
ki, 
C ə n u b  
is tiq a m ə tin d ə  
fəal 
hücum  
əməliyyatları  k e ç ir m ə k   ü çün  Q a fq a z   cəbhəsi  qoşunlarm ın 
kifayət  q ə d ə r   hazırlıqlı  olm am ası  ilə  ə l a q ə d a r,  həm çinin 
G ü rc ü stan la  A z ə rb a y c a n ın   in a d h   mübarizəyə"  hazılandığı 
halda 
bizim 
h ü c u m la r ın  
ilk 
m ərh ə ləsi 
məğlubiyyətlə 
q u rta r a   bilər".  D a h a   sonra  s ə n ə d d ə   qeyd  edilir  ki,  bizim 
əlimizdə  G ü r c ü s ta n   v ə   A z ərb ay c an m   vo  ya  heç  olmazsa 
b u  
re sp u b lik a la rm   birinin  daxili  vəziyyəti  h a qqında  d əqiq 
m ə ’lu m a tla r  olm alıdır.  Ə g ə r  Sovet  Rusiyası  qoşunlarının 
bu  ö lk ə lə rin   s ə r h ə d lə r i n d ə   görünmosi  daxildə  inqilabi 
h ə r o k a ta   səbəb  o la c a q sa   o  z a m a n   uğurSu  hücum   im kanı 
istisna 
e d ilm ir. 
B aşq a 
sözlə, 
əgər 
G ü rc ü stan  
və 
A zo rb ay ca n d a  inqilabi  vəziyyət  varsa  Q a fq a z   cəbhəsinin 
vəziyyətdən  asılı  o lm a y a ra q   bizim  hücu m u m u zu   ləngitm ək 
doğru  olmazdı".50  A r t ı q   m artın  23-do  Baş  ko m an d an  
S.S.K am enev  Qızıl  O rd u n u n   Q a fq a z d a   Bakı  istiqam ətində 
om əliyyatlarınm   genişləıım əsi  b a r ə d ə   hö k u m o t  direktivi- 
nin  həy a ta  k eç irilm əsin o   başladığı  h a q d a   F əhlə-kəndli 
M ü d a fiə   Ş u rasın a  m ə ’lum at  verird i.51  R K (b)P   M K -nm  
Vilayət  b ü ro la rı  y a r a t m a q   h a q q ın d a   q ə r a rın a   müvafiq 
o lara q  
1920-ci 
il 
aprelin 
8-də 
partiya 
M ərkəzi 
K om itəsinin  p le n u m u   R K (b )P   M K -nın  Q a fq a z   bürosunun 
yaradılm ası  h a q q ı n d a   q ə r a r   qobul  etdi.  B üronun  tərk ib in ə
S.M.Kirov,  A .M .N a z a r e ty a n ,  N .N .N ərim anov,  Q.K.O rco- 
nikidze,  Y .D .S taso v a  v ə   d igər  rə h b ə r  partiya  xadim ləri 
daxil  o ld u la r.52
B akıda 
üsyan 
başlandığı 
hald a 
birgə 
h ə r ə k a tı 
ə la q ə lə n d irm ə k  
m ə q sə d ilə  
b ü tü n  
aprel 
ayı 
ərzində 
R K (b)P   Q a f q a z   diyar  kom itəsinin  Bakı  bürosu,  A K (b )P

---