Ii-mühazirə: Kimyada atom-molekul təlimi

Kimyəvi element: Nüvəsinin yükü eyni olan atom növünə kimyəvi element deyilir və ya kim.element sıra nömrəsi eyni olan atom növüdür. Bütün kim.ele-mentlər xassələrinə görə 2 yerə–metallara və qeyri-metallara bölünür. (110 element)
Bəsit və mürəkkəb maddələr: Eyni bir element atomlarından təşkil olunmuş maddələrə
bəsit maddələr dey. Məs. bəsit maddə Fe – Fe elementinin atomundan ibarətdir. Müxtəlif element atomlarından əmələ gəlmiş maddələrə mürəkkəb maddə və ya kimyəvi birləşmə dey. Məs. su H₂ və O₂ elementlərinin atomlarından əmələ gəlmişdir, deməli mürəkkəb maddədir. Bəsit və kim. element məfhumlarının fərqi: “element” abstrakt anlayış olub, atom və molekulların tərkib hissəsini xaraterizə edir.”Bəsit maddə” amğnlayışı konkret olub, konkret maddəni xarakterizə edir. Başqa sözlə, bəsit mad. Atomlar məcmuyuna aid olan müəyyən xassə-lərlə–sıxlığı,həll olması, ərimə və qaynama temperaturu və s. ilə xarakterizə olunur. Kim. ele-ment isə nüvənin müsbət yükü, sıra nömrəsi, oksidləşmə dərəcəsi, izotop tərkibi və s. ilə xarakterizə olunur.
Allotropiya: Eyni bir kimyəvi elementin müxtəlif bəsit maddə əm.gəlməsi hadisəsi allotropiya, əm.gəlmiş bəsit maddələrə isə allotropik modifikasiyalar və ya şəkildəyişmələr dey-r. Məs. O₂ və O₃ oksigen elementinin; ağ, qırmızı və qara P isə P elementinin allotrop modifikasiyasıdır. Allo-ya həmçinin C, Fe, S, Sn və s. elementlərində də müşahidə olunur. Allo-ya hadisəsi 2 səbəbdən baş verir:
1. Molekulda atomların sayının müxtəlif olması ilə: məs. O₂ və O₃.
2. Maddələrin kristal quruluşunun müxtəlif olması ilə; məs. almaz, qrafit,karbin.
Nisbi atom kütləsi: (Ar): Atomların kütləsi olduqca kiçik kəmiyyətdir. Məs: H₂, C və O₂ atomlarının kütlələri müvafiq olaraq 1,66·10^-27, 2,0·10^-26 və 2,667·10^-26 kq-dır. Kim-vi hesabla-ma-da element-in atom kütlə-nin mütləq qiymət-indən istifadə etmək əlverişli deyildir. Ona görə də k.-da elementin nisbi atom kütləsi Ar kəmiyyətindən istifadə olunur. (r-ingiliscə relative sözündəndir, “nisbi” deməkdir).
N isbi atom kütləsi elementin atom kütləsinin C-12 izotopu kütləsinin 1/12-nə olan nis-bətidir.
C-12-izotopu kütləsinin 1/12-i atom kütlə vahidi (a.k.v.) adlanır.
m¹²C:12=2,0·10^-23 q: 12 = 1,6605·10^-24 q=1 a.k.v. Onda
məs: O₂-nin nisbi atom kütləsi
Nisbi a. kütləsi hər hansı 1 elementin atomunun kütləsinin C-12 izotopu kütləsinin 1/12-dən neçə dəfə çox olduğunu göstərir,yəni nisbi a. kütləsi ölçüsüz kəmiyyətdir.
Dövri sistemdə əksər elementlərin nisbi atom kütlələrinin kəsr ədədlərlə ifadə olunması (məs: Ar(Mg)=24,31; Ar(Cl)=35,453; Ar(Zn)=65,37 və s.) bu elementlərin təbiətdə müxtəlif izotoplar şəklində yazılması ilə əlaqədardır. Məs: təbii Cl 75,4% ³⁵Cl izotopundan (Ar=35) və 24,6% ³⁷Cl (Ar=37) izotopundan ibarətdir. Ona görə

Qeyd: a.k.v. ilə ifadə olunmuş nisbi atom kütləsi elementin 1 atomunun qram-la olan kütləsidir. Məs. m¹⁶O=16 a.k.v.=16·1,6605·10^-24q =2,667·10^-23q.

N isbi molekul kütləsi,(Mr): Molekulun qram-la ifadə olunmuş kütləsi də həmçinin çox kiçik kəmiyyətdir. Məs. suyun 1 molekulunun kütləsi 28,948·10^-24 q-dır. Ona görədə hesablama-da nisbi molekul kütləsindən Mr istifadə olunur.
N isbi molekul kütləsi maddənin molekul kütləsinin C-12 izotopu kütləsinin -nə olan nisbətdir.
(T.2)
Məs.
Ədədi qiymətcə nisbi molekul küləsi həmin molekulun tərkibinə daxil olan atomların nisbi atom kütlələrinin həmin atomların sayına vurulmasından alınan ədədlərin cəminə bərabərdir. Məs. H₂SO₄-ün nisbi molekul kütləsi aşağıdakı kimi hesablanır.
Maddənin nisbi molekul kütləsi onun molekul kütləsinin C-12 izotopu kütləsinin -dən neçə dəfə çox olmasını göstərir. A.k.v. ilə ifadə olunmuş nisbi molekul kütləsi maddənin 1 molekulunun qramlarla kütləsidir. (bax T.2)