Iii. Uluslararasi

32

III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ

TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU

Bu esnâda Ali-Muâviye meselesi meydâna çıkdı.

1289  senesi  âhiresinde  Mehmed  Rüşdü  Paşa  İstanbul’a  gidüb  ١١٩٠  saferinde 

sadr-ı a’zam olunca şu fâidesiz mesele teşeddüd iderek ‘ulemâ ve erkân kendisinden 

soğudu. Bunlar kendisine ve etbâ’ ü mürîdânına Şîâ-ı Aleviyye nazarıyla bakdı. Halk 

arasında büyük bir tefrîka hâsıl oldu. 

Çünki  Muâviye  ve  tarafdârı  olan  Cemel  ve  Sıffîn  ricâli  alenen  tekfîr  ve  telîn 

idiliyordu.  ‘Ulemâ,  tabîi  buna  mukâbele  iderek  Ehl-i  Sünnet  mezhebini  müdâfaa 

itmekde idi. Her iki tarafda pek müfritâne hareket iderek halkın galeyân-ı efkârı 

artıyordu.

1291’de ikâmetgâhı konakda ba’zı hâlât-ı fevkalade zuhûr iderek kendisini bî-

huzûr itmek idi. Bu mu’azzam konak gecelerde ricâl-i gaybiyye tarafından taşlanub, 

gündüzler  de  hâne  eşyâsı  sandıklar  derûnunda  mahfûz  olan  emtia  ve  libâsı 

yanmakda idi. Bunları yapanlar bir türlü anlaşılamıyordu.

Binâen  aleyh  mezkûr  konakdan  çıkub  Gümüşlü-zâde  Mahallesi’nde  bir  kirâ-

hâneye  taşındı.  Burada  da  ayn-ı  hâle  marûz  kaldığından  1292’de  Merzifon’a 

gitdi. Orada altı ay oturdu. 1294 senesi evâ’ilinde Amasya’ya gelüb Eski Kethüdâ 

Mahallesi’nde Şirvânî-zâde Kazasker Ahmed Hulûsî Efendi’nin konağında ikâmet 

itdi.  1297’de  mahkeme-i  şeriyye  kâtibi  ve  şeyhinin  dâmâdı  olan  Hâcı  İsa  Efendi 

hânesinin  vekîl-i  harcı  olan  Şirvânî  Hâfız  Zekeriyya  Efendi’nin  öldürülmesi  ve 

mürîdânından kâtil Rüstem’in kendi konağında ihzâr idilen ata binüb firâr ideceği 

esnâda der-dest idilmesi yüzünden yine Merzifon’a gitdi. 

Orada bir yıl kadar kalub 1298’de Amasya’ya avdet ve bir kaç mâh Deve-hâne 

Mahallesi’nde Payaslı-zâde el-Hâcc Hakkı Efendi’nin hânesinde ikâmet idüb sonra 

Çeri-başı  Mahallesi’nde  Sultân  Bayezîd  İmâmı  Mecdî-zâde  Hâfız  Mehmed  Şerîf 

Efendi’nin  hânesine  taşındı.  Bize  komşu  geldi.  Çeri-başı  Câmi-i  şerîfi’nde  zikrine 

devâm itdi. 

1301 senesi evâ’ilinde şerîki olan Hâcı İsa Efendi, kayın pederi olan Şirvânî Hâcı 

İsmail Efendi’nin Türbesi câmi’inde yatsu nâmâzını bade’l-edâ halîlesiyle berâber 

türbeden çıkub civârındaki köşke giderken bir şahs-ı mechûl tarafından katl kasdıyla 

atılan kurşun halîlesinin memesine isâbet ve cerîhadâr itmiş idi.

Gerek  Hâcı  İsa  Efendi  ve  gerek  halilesinin  birâderi  es-Seyyid  Ahmed  Hulûsî 

Efendi  bu  sû-i  kasdi  sâhib-i  tercemeden  bilüb  kurşunu  atan  da  mürîdânından 

olduğunu sezmişlerdi. Bunun üzerine tahkîkât-ı serîa ve şedîde başladı. Telgraflar 

her tarafa işledi.

Nihâyet sâhib-i tercemenin Rusya’dan eslihâ-i memnûa idhâl itdirdiği, kurâda 

meskûn alevîleri dâ’ire-i ittihâdına da’vet için tezkereler yazdırub gönderdiği, bu 

tezkerelerden haylisi kendi mührüyle mahtûm olarak tutulduğu ceddi Mîr Haydar 

Şirvânî da’vâsıyla kıyâm ideceği davâları birer netîce hâlinde Sultân Abdulhamid 

Hân’a bâ-telgraf arz idildi.

Bu isnâdât üzerine Amasya’dan kalkıb Merzifon’a gitdi. 1301 senesi cümâd el-

ûlâsının  evsatında  kendisine  hürmetkâr  olan  Mutasarrıf  Mehmed  Reşad  Beg  ’in 

azliyle Çeri-başı Hamdi Necib Paşa Amasya mutasarrıfı olub derhâl geldi. Cümâd 

el-âhiresinde şifreli gelen emr-i telgrafi üzerine Merzifon’dan kaldırılub Samsun’a 

ve buradan İstanbul’a i’zâm idildi.

İstanbul’a vusûlünde kendisini vapurda istikbâl iden mürîdânından ve telgraf 

me’mûrlarından  Erzurumlu  Mehmed  İzzet  Efendi’nin  Fâtih  civârında  Sarı  Güzel 

Mahallesi’nde kâ’in hânesine müsâfir oldu. Kurenâ-yı Padişâhîden Şirvânî Mehmed 

Emin  Beg  ve  Maârif’de  encümen  teftîş  ve  muâyene  reîsi  akrabâsından  Ahmed 

---

33

III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ

TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU

Hamdi Efendi ma’rifetleriyle dîvânı bastırıldı. 

Ba’dehû Şeyhü’l-İslâm Uryânî-zâde Ahmed Es’ad Efendi’nin huzûruna çıkarıldı. 

Muaviye ve emsâlinin t’an ü teşnî’ne mecbûriyet hâsıl olduğu kendisinden soruldu. 

“Ceddimin  aleyhine  kıyâm  iden  adamlara  buğz  ü  la’net  itmek  bana  âid 

bir  vazîfe-i  nübüvvetdir.  Bu  husûsda  halkın  bana  mutâba’at  itmesi  doğru 

değildir.” cevâbını virdi. 

Taraf-ı  meşîhatpenâhî’den  bu  cevâbı  Pâdişâha  arz  idilmesi  üzerine  1302 

senesi muharreminde Harput’a gönderildi. Orada iki yıl ikâmet idüb 1304 senesi 

muharreminin üçüncü pazartesi günü ikindi vaktinde ircâ-yı emr-i celîline icâbet ve 

dâr-ı naîme rıhlet itdi.

İrtihâli  ve  cenâzesinin  Amasya’ya  nakli  hakkındaki  vasiyyeti  Mamûratü’l-Azîz 

valisi  Sultân  Abdulhamid  Hân’a  arz  ü  istîzân  ve  kurenâdan  Mehmed  Emin  Beg 

vasıtasıyla nakline tahsîl-i fermân idildiğinden cenâzesi tahnît idilerek muharremin 

ondördüncü  cumartesi  günü  tâm  öğle  vaktinde  Amasya’ya  gelüb  Bayezîd  Paşa 

Mahallesi’nde ihzâr idilen hânede defn idildi.

Mîr-i müşârün-ileyh gâyet fâzıl ‘ulûm-ı akliyye ve dîniyyede muhakkik, kâmil 

elsine-i selâsede şâir, ‘ilm-i tasavvufda mütebahhir gâyet müşekkil, uzunca boylu, 

kalın vucûdlu, esmer benizli, saç ve sakalı kumral, endâmı gâyet mütenâsib, muhibb, 

nazarı  cazibedâr,  vakûr,  sükûtu  gâlib,  ezâ-yı  ihvâna  nâ-mütehammil,  hicvi  şedîd, 

hanefîü’l-mezheb, halidîü’t-tarika, musallî, âşık-meşreb, vecd-i seri, bir zât idi.

İbtidâ Ali Paşa-zâde kerîmesi Şâhlık Hanım ile evlendi. Bunun vefâtında hemşiresi 

Zeyneb  Hânım  ve  bir  sene  sonra  Emine  Hânım  ve  Erzurum’da  Zeliha  Hânım  ve 

Amasya’da kemer-başı Mustafa Efendi’nin kerîmesi Lütfiye Hânım ile evlendi. Son 

üçü vefâtına kadar taht-ı nikâhında ber-hayât idiler.

Ancak  Berküşâd’ın  güzel  hanımlarından  Nigâr  Hânım’ın  aşkıyla    âsûde-hâl 

olduğundan “Nigârî” mahlasını kabûl itmiş idi. Şâyân-ı dikkatdir ki Nigâr Hânım’ı 

isteseydi her hâlde diriğ idilmezdi. Bununla berâber akrâbasından Seyyid Ahmed 

Efendi tezvîc itdi. Onun şehâdetine kadar taht-ı nikâhında kaldı.

Emine  Hânım’dan  Siraceddin  İsmail  Efendi  ile  Hüsna  Hânım  nâmında 

bir oğlu ve bir de kızı doğdu. Zeliha Hânım’dan Şemseddin Mehmed Efendi 

nâmında bir daha oğlu ve Lütfiye  Hânım’dan Hayrünnisa, Beşeri adlı iki kızı 

oldu. Fakat cümlesi de kendisinden evvel vefât itdi. Bilâ-veled dünyâdan gitdi. 

Meşâyih-i  Nakşibendîye’den  eş-Şeyh  Süleyman  Efendi  derdi  ki  “Şeyh  Hâcı 

Hamza Efendi harîs-i evlâd bir zât idi. Siraceddin Efendi’nin vefâtından sonra Lütfiye 

Hânım hâmile oldukda bir oğlan doğuracağını ve mehdî olacağını haber virmişdi. 

Bu haberi duydum. Şeyh Efendi acele idiyor. Belki kız olur, dedim.” 

Fi’l-hakîka çocuk kız doğdukda eş-Şeyh Efendi adını “Büşra” koyub bundan bir 

oğlan doğacağını ve bu oğlanın Mehdî olacağını haber virmişdi. Bu haberi kendi 

mürîdânından duydum. Şeyh Efendi yine acele itmişdi. Bu kız çocuk iken yine belki 

ölür dedim.

Şâyân-ı hayretdir ki Büşra hanım üç yaşında merkebden düşüb öldü. Bu esnâda 

Hayrünnisa Hânım doğdu. Bu da sârâya mübtelâ oldu. Mürîdânından biri der ki, 

sârâya  okur  bir  mağribî  bulub  götürdük.  Çocuğa  okurken  halkın  Şeyh  Efendi’ye 

kerâmetler nisbet iderek ta’abbud itdiklerini görünce mağribî hiddet itdi. 

Eğer  bu  Şeyh  Efendi’de  kerâmet  olsaydı  beni  çağırmaz,  kendi  çocuğuna  bir 

nefes iderek şifâyâb iderdi diyerek kalkub gitdi. Bu çocuk sârâdan ölür, dedi. Fi’l-

hakîka Hayrünnisa Hânım da sârâdan vefât itdi.

Bununla berâber Şeyh Efendi gecelerde bazen âşikâne gazeller, na’tlar okuyarak 

---