Iii. Uluslararasi
Yüklə 6,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SEBÂTÎ’NİN NİGARÎ’YE NAZİRELERİ Metin HAKVERDİOĞLU * ÖZET
- SEBÂTÎ VE MİR HAMZA NİGARÎ HAKKINDA
21 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU Bu bölümdə aşiqin əzablarından, məşuqənin camal və cəlal təcəllilərindən bəhs edilir. Bu səhranı keçən aşiq vəhdət səhrasına yetişir. Onun maddi varlığının məhv olması, ilahi sifatlar içində itməsi prosesi bu bölümdə öz əksini tapır. “Qəzəli- vəhdəti” adlı qəzəl də bu halı ifadə edir: Məhv eylə, dela, məhv et kəndin, bu lətafətdir, Seyrəngəhi-vəhdətdir, birlikdən ibarətdir. Tovhidə şirin can ver, ey Mir Nigari kim, Bu kar tələbkarə kimyayi-səadətdir (2,343). Bu səhrada aşiq və məşuq bir olur, dünyadakı bütün təzad və fərqlər yox olur. Qalan yalnız İlahinin varlığıdır. Aşiq əsl səadətə bu səhrada qovuşur. Çünki Yaradanın varlığı ilə var olaraq əbədi həyat qazanır. Bütün dərd və məhrumiyyətlərdən qurtulur. Şair “Divaneyi-səhranəvərdin səhrayi-tovhidə vüsuli və əhvalı” bölümündə bu prosesi belə ifadə edir: Halikdir o yerdə cümlə əşya, Ol yerdə bulunmaz illa Mövla (2,344). Bundan sonra “Səhrayi-heyrətəfzayə aşiqi-səhranəvərdin vüsuli”(səhralar gəzən aşiqin heyrət artıran səhraya çatması) başlığı altında aşiqin heyrət mərhələsindəki halları təsvir edilir. Bu bölümdə də “Qəzəli-heyrəti” verilir: Gəşt eylə, dela, gəşt et, bu mənzili-heyrandır, Sərgəştə, sərasimə bu yerdə firavandır (2,355). Bu səhrada aşiq heyrət məqamına yetişir. Haqqın sonsuz gözəllikləri və böyüklüyü qarşısında özünü unudur, varlığından xəbərsiz olur: Müstəğrəqi-heyrət oldı bir vəqt, Ətrafını heyrət aldı, heyrət (2,353)! Heyrət səhrasından sonra fəna və bəqa mərhələsi gəlir. Bu mərhələdə aşiq dünyəvi varlığından fani olaraq əbədiyyət aləmində baqi olur. Bəşəri sifətlərin xarabalığında ilahi nemətlər xəzinəsini tapır: Ol rahnəvərd oldı fani, Ol bəhri-fənadə buldı kani (2,360). Bu məqamı şair ilahi lütf, bəxşiş kimi dəyərləndirir: Həmd eylə, dela, həmd et, zira ki bəqadır bu, Sərmənzili-bitadır, baisi-liqadır bu. Şükr eylə, dela şükr et hər dəm ki, tələbkarə Əltafi-ilahidir, bəxşişi-Xudadır bu (2.365). Aşiqin məna aləmində məşuquna qovuşması mehmanları sevindirir. Onlar şadlıq məclisi qururlar. Bu əhvalı ifadə edən “Nə gözəl” rədifli qəzəldə Allah adı ilə görülən hər işin nəticəsinin gözəl olması ideyası ifadə edilir. Aşiq ona Allahdan gələn lütf və inayətə şükrlər edir. “Əşari-təhdisi” adlı, “Mənzilim” rədifli qəsidədə şair ağır və məşəqqətli yolun sonunda çatdığı uca məqamı ifadə edir: Mətləbim dünyavü mafiha degil kim, sübhü şam Guşeyi-şəhri-bəla, dari-vəladır mənzilim. Tərkü təcrid eyləyüb buldum müxəllid bir məqam, Fani əndər faniyəm, ta kim bəqadır mənzilim... Pür səfa əndər səfadır, barigahım kim müdam, Pür sədayi-Mustafa, ya Mustafadır mənzilim (2,380).
Ən sonda Seyid Nigarinin türkcə divanının sonunda verilən “Mənaqibi-Seyyid Nigari”dən bir parça verilmişdir. 22 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU ******
XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının gözəl örnəklərindən olan bu məsnəvi dövrün ədəbi dil və üslub xüsusiyyətlərini, Seyid Mir Həmzə Nigarinin təsəvvüfi görüşlərini ifadə etmək baxımından böyük əhəmiyyətə malikdir. Seyid Nigarinin “Çaynamə” əsərində də alleqorik şəkildə təsəvvüfi ideyalar ifadə olunmuşdur. Samovar mürşidin, stəkanlar müridin rəmzidir. Samovarın içərisinin həm su, həm də atəşlə dolu olması həm göz yaşıyla dolan, həm də eşq odu ilə yaxılan aşiqin rəmzidir. Çayın ətri, dadı, rəngi ilahi hikmətlərdən xəbər verən mənalara, şəkər, qaymaq, süd və s. bu çayın ləzzətini daha da artıran gözəl mənalara işarədir. Çayın qızılgüllə müqayisə edilməsi, onu Həqiqəti-Muhəmmədiyyə ilə əlaqələndirilir. Çay dəstgahı daha nəzih, daha ali və üstün bir irfan məclisinə işarədir. Ədəbiyyat 1. Mir Həmzə Seyyid Nigari, “Divane-farsi”, İstanbul, Mətbəeyi-Huquqiyye, 1329 2. Mir Həmzə Seyid Nigari, Divani-farsi(əlyazma), Amasya, Bayazit İl Halk Kütüphanesi No -1887 3. Mir Həmzə Seyid Nigari, Nigarnamə, İstanbul, 1305(1888) , Mahmud bəy mətbəəsi, (ərəb əlifbası ilə) 4. Mir Həmzə Seyid Nigari, Nigarnamə, Bakı, “Elm və təhsil”, 2012 Hazırlayan: Nəzakət Məmmədli 5. Mir Həmzə Seyid Nigari. Divan, Respublika Əlyazmalar İnstitututu, B -3157/21601 6. Nigari və Əskəri. Şeirlər, Respublika Əlyazmalar İnstitutu, B-3157 7. Nigari, Divan, İstanbul, 1883 8. Nigari, Divan, Tiflis, 1907 9. Mir Həmzə Seyid Nigari, Divani-Seyyid Nigari, İstanbul, 2003. Hazırlayan: Azmi Bilgin 10. Nigari Mir Hamza. Türk Ansiklopedisi, c.25, s.25 11. Seyid Yahya Əl-Bakuvi əş-Şirvaninin Çorum il Halk kituphanesindeki elyazmaları, Meratibe-qülub , Kolleksioner: Mehmet Rıhtım 12. Firudin bər Köçərli, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, II cild, Bakı, 1981, səh. 142 13. Pərvanə Bayram. Qarabağlı Seyid Mir Həmzə Nigarinin həyatı və əsərləri, “Filologiya məsələləri”, Bakı, 2007, səh.156-161 14. Pərvanə Bayram. Qarabağlı Seyid Mir Həmzə Nigarinin həyatı, yaradıcılığı və türkcə divanının poetik strukturu, Bakı, 2008 (avtoreferat) 15. Nəzakət Məmmədli, Əttar və Mövlana ənənələri Seyid Nigari yaradıcılığında, “Elm” qəzeti, Bakı, 2007, 17-24 dekabr sayları 23 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU
1846 yılında Azerbaycan’ın Şeki şehrinde doğan ve 1903 yılında Amasya’da vefat eden Sebâtî, Türk divan şiirinin ve tasavvuf dünyasının önemli simalarından birisidir. Divanı İstanbul’da basılan şairin özellikle tarih manzumeleri dikkat çekicidir. İsmail Siraceddin Şivanî’nin halifesi olan Mir Hamza Nigârî tarafından yetiştirilen Sebâtî, Nigârî’nin şiirlerinden doğal olarak etkilenmiştir. Divanındaki özellikle gazelleri, Mir Hamza Nigârî’nin coşkunluğunu arar gibi bir havaya sahiptir. Şeyhinin duygusal zenginliğini alan şair, ilginç bir şeklide, şeyhi kadar eleştirel bir uslup kullanmamış ve özellikle Hazreti Hüseyin- Yezid- Mervan davalarına değinmekten kaçınmıştır. Mir Hamza’yı ve onun yetiştirdiği insanları nasıl yönlendirdiğini anlamak için Sebâtî Divanı ile Mir Hamza Nigârî Divanını karşılaştırmak önem arz etmektedir. Bu çalışmamızda iki divan arasındaki benzerlik ve farklılıkları ortaya koymak için kardeş şiirleri yani nazireleri ele aldık. Bu sayede Mir Hamza Nigârî’yi yetiştirdiği bir insanın dizelerinde tanıma fırsatı bulmuş olduk. Mir Hamza Nigârî’ye nazire gazelleri tespit ettiğimiz Sebâtî Divanında, başka nazım şekillerinde de benzerlikler vardır. Bunlar da ayrı bir çalışma konusu oluşturur. Şu da bir gerçek ki Sebâtî, şeyhinden özellikle tarih manzumeleri yazarlığı ile farklılaşmış ve ayrı bir yere sahip olmuştur.
Sebâtî, Amasya’da Yukarı Türbe adı ile tanınan İsmail Şirvanî Türbesinde medfun şahsiyetlerden birisidir. Onun bir türbedar olarak son bulan bilinmeyen hayatı, Mir Hamza Nigârî ile olan şiir kardeşliği, tarih manzumeleri yazmadaki ustalığı incelenmeye muhtaç konulardır. Sebâtî hakkında Nagehan Koç ** ’un Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde yapılmış bir çalışması mevcuttur. Bu çalışma esnasında şair hakkında pek fazla bilgi elde edilememiştir. Yakın zamanda yayınlanan Mir-zâde Mustafa Fahreddin Ağabali’nin Hüma-yı Arş-Karabağlı Şeyh Mir Hamza Nigârî’nin Menâkıp- nâmesi
*** eserle, Mir Hamza Nigârî Sepozyumlarıyla, Hüseyin Hüsameddin’in Amasya Tarihi’nin incelenmesi ile şair hakkında yeni bilgilere ulaşılmıştır. Ağabali, Sebâti’nin hayatı hakkında şu bilgileri vermektedir: “Şeki kazasının Kurtkaşın kentinde doğmuş ve ailesi ile beraber Erzurum’a hicret etmiştir. Erzurum’da birkaç yıl kaldıktan sonra Azerbaycan muhacirlerinin en sık yaşadığı Amasya’ya gelmiştir. Fıtrî istidadı sayesinde kendisini göstermiş olan bu zat orta boya yakın, dolgun denebilecek bir vücuda sahip idi. Ak ve sık sakallı, gözleri * Yrd. Doç. Dr. Amasya Üniversitesi Öğretim Üyesi, metin.hakverdioglu@amasya.edu.tr ** Nagehan Koç, Hafız Mehmet Sebâtî Divanının Transkripsiyonlu Metni ve İncelemesi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006. *** Mehmet Rıhtım, Mir-zâde Mustafa Fahreddin Ağabali’nin Hüma-yı Arş-Karabağlı Şeyh Mir Hamza Nigârî’nin Menâkıp-nâmesi, Bakü, 2015.
Yüklə 6,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|