Iii. Uluslararasi
Yüklə 6,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
15 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU Nəqş və nəqqaş sözləri Mövlana Cəlaləddin Rumidə olduğu kimi, Seyid Nigari yaradıcılığında da xaliq və məxluq, Aləmi-Küll və aləmi-cüz münasibətlərini ifadə edir. Nəqş Allah Taalanın xəlq etdiyi gözəlliklər anlamına gəlir. Kamil aşiq nəqşə deyil, Nəqqaşa nəzər etməlidir. Şair bir tərcibəndində bu mənanı ifadə edərək yazır: Ədnayə nəzər eyl əmə, əlayə nəzər qıl, Əmvacə nəzər eyləmə, dəryayə nəzər qıl, Tərk eyləgil əxtərləri, bir ayə nəzər qıl, Gir aləmi-sövdayə, hüveydayə nəzər qıl, Allahı sevər, aç gözü, Mövlayə nəzər qıl.(4,665) Şair vəhdəti-vücud fəlsəfəsinə uyğun olaraq hər yerdə, hər əşyada Allahın nurunu görürdü: Pərtove ruye-to əst, hər çe boləndəsti pəst, Yəni ke ərzo səma xali ze to nist ca (Nigari, fars Divanı, 1326:7). (Sənin camalının nurudur uca, alçaq – nə varsa dünyada, Yəni ki yerdə və göydə sənin olmadığın yer yoxdur. Nigarinin yaradıcılığında vəhdəti-vücud fəlsəfəsi çox önəmli yer tutur. Şairin fikrincə hər bir yaradılmış, Allahın yaratma gücünü əks etdirdiyinə görə sevgiyə layiqdir. Bütün yaradılmışların ən kamili olan insanı sevməmək isə şairə görə dinsizlikdir. İnsan üzünü Allahın təcəlligahı hesab edən şair onun üzündə Qurani- Kərimi, ayrı-qyrı cizgilərində isə Quran ayələrini görürdü: Qaşını bəsmələ, rüxsarını Quran oxuruz, Hikmətül-eyn gözün, ləbini təbyan oxuruz. Və ya Ol müshəfi-rüxsarın şirazəsidir kakil, Xət cədvəlidir, əbru, cədvəlkeşi-Qurandır! Nigari Divanı başdan-ayağa ilahi eşqi, bəşəri duyğulardan arınmış həqiqi duyğuları ifadə edir. Bu divanın poetikası ənənəvi divanlardan çox fərqlidir. Əksər Şərq divanlarında şairin əsas silahı sözdür. Sözün müxtəlif çalarları, deyimlər, obrazlı ifadələr, zəngin qafiyə və bitkin vəzn kompozisiyası mənanın qüvvətlənməsinə, daha gözəl şəkildə oxucuya çatdırılmasına xidmət edir. Nigaridə isə, söz sanki ikinci plandadır. Şairin Haqqdan gələn təbi dilsizlik dili ilə mənanı çatdırmağa nail olur. Bu divandakı poetik nümunələrdə sözlərin deyil, səslərin, melodiyanın mənanı ifadə etməkdə üstünlük təşkil etdiyini görürük. Şairin ilhamı bitib-tükənməz qeyb xəzinələrində gəldiyi üçün o artıq öz ilhamını idarə edə bilmir, təbi coşqun bulaq kimi qaynayaraq daşır. Eyni sözləri Nigarinin Fars Divanı haqqında da demək olar. Bedeh ey saqi, zan mey, mişəvəd rahi çenan mədhuş, Nomayəd fərq yeksan, minomayəd bəhr sahelha. (Bilmirəm. haradan gəlir bu sirlər ürəklərə, Bu necə sirlərdir ki onunla müşküllər həll olur. Ey saqi, elə bir mey ver ki, mədhuş etsin(dəhşətlərə salsın) Bütün fərqləri, fərqlilikləri yox etsin, sahilləri də dəniz kimi göstərsin). Şair saqidən elə bir vəhdət şərabı istəyir ki, bütün fərqlilikləri eyni, bərabər göstərsin, dəniz və sahil, var və yox, isti və soyuq, az və çox, mən və sən – bir sözlə, insanı insandan ayıran bütün fərqliliklər və ziddiyyətlər ortadan qalxsın. Şair saqidən insanı öz mənliyindən uzaqlaşdıran, ruhunu cisimdən ayıran bir şərab istəyir: Badeyi dər dəh ki, mizayəd lətif, Çon rəvani-bibədən əcsam ra. (Mənə elə bir badə ver ki
16 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU Cisimləri də lətif ruha çevirsin) Şair vəhdəti-vücud fəlsəfəsinə uyğun olaraq hər yerdə, hər əşyada Allahın nurunu görürdü: Pərtove ruye-to əst, hər çe boləndəsti pəst, Yəni ke ərzo səma xali ze to nist ca. Şair Həzrəti-Əlini və Nəqşibəndi öz mənəvi mürşidi hesab etdiyini dəfələrlə vurğulayır: Ta ke bequyəm saməd, xovf nədarəm əbəd, Xovf nəbaşəd be an kəs ke şəvəd ba Xoda. Saxteəm mənzili dər nəzəre-Şiri-Həqq, Çonke əminəst in barigahe Lafəta. Həşməte-Kavus Key, şövkəte-xaqan çenin, Səltənəte Qeysər əst, xidməte-şahe-Bəha. Şair, Bəhaəddin Nəqşibəndin dərvişlərindən olduğunu bildirir, bəzən də özünün “Nəqşibənde-Sane “ olduğunu bildirir. Divan “Saqi” rədifli iki qəzəllə başlayır. Bundan sonra, türk Divanında olduğu kimi, iki Eşq, iki də Hüsnə aid qəzəl verilir: “Ey eşq (ruhların) cilası səndən hasil olur; Ona görə də qəlb də mücəlla olmuş, cilalanmışdır; Ey eşq, (qəlbimin) kamı səndəndir, sənsiz; Əsla əqsa, qüdsi məram hasil olmaz!..Ey eşq, müşküllərin həlli səndəndir; Səninlə müəmmalar açılar, həll olar; Ey eşq, səninlə Nigari kamil; Olur ki, tayı-bərabəri olmayan məcnun ola”. Digər qəzəl də bu məzmundadır: ”Eşqdəndir, müqəddəs kam, ilahi arzular; Eşqdəndir aləmi bəzəyən, nurlandıran vüsallar! Eşqdəndir batil olmayan xəyallar; Eşqdəndir Mövladan qeyri hər şeydən xilas olmaq, qurtulmaq! Eşqdəndir tilsimlərin açılışı; Eşqdəndir müəmmaları həlli! Eşqdəndir gireh-gireh, (düyün-düyün) açılmalar; Eşqdəndir xəfi-xəfi(gizli-gizli) hüveyda! Eşqdəndir hasil mütləq fəna; Eşqdəndir hasil xas bəqa! Eşqdəndir dərdlilərin dərmanı; Eşqdəndir sevda əhlinin rəvanı! Eşqdəndir ləfzdən, sözdən qurtuluş; Eşqdəndir Nigarinin məna olması”! Hüsn dedikdə Nigari İlahinin Mütləq Gözəlliyini nəzərdə tutur. Şair dünyaya meyl etməmək, onun nemətlərinə uymamaq, könül güzgüsünü fəna tozlarından arındırmaq, Allahdan başqasına bağlanmamaq və s. ideyaları təbliğ edir. Nigariyə görə sufilik yun(suf, pəşminə) libas geyməkdə, hətta gecə-gündüz ibadət etməkdə deyil. Çünki insan qəlbi Haqqın təcəlla etdiyi müqəddəs bir məkandır. Allah yalnız bəndənin qəlbinə baxar, bu qəlbdəki ixlas və səmimiyyət hər şeydən önəmlidir: Saf et dili, zira ki, nəzərgahi-Xudadır, Qəlbə baxar ol, ki seyi-pəşminəyə baxmaz. Şairin divanlarındakı şeirlər yüksək hiss-həyəcan, dərin təsəvvüfi ruh, yüksək poetik xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb edir. Şeirlərin əksəriyyətində təkrir poetik fiqurundan istifadə olunur. Şeirlərdəki dərin emosionallıq, güclü pafos və alliterasiya, Qurani-Kərimdəki ayrı-ayrı ayə və surələrin sıx-sıx verilməsi, Quran qissələrinə edilən işarə və təlmihlər, eləcə də onların şərhi və açıqlamalarınının verilməsi bu Divanın Mövlana Cəlaləddin Ruminin “Divani-Şəms” və ya Divani-Kəbir” adlandırılan möhtəşəm Divanına bənzədir. Mövlananın “Emşəb” rədifli qəzəli ilə eyni rədifdə olan və bənzər əhval-ruhiyyəni ifadə edən qəzəldə şair səma məclisindən bəhs edir: Allah, Allah, çe əcəb zobdeyi-şaməst emşəb, Saqi dər cilve, sürahi bexuraməst emşəb.
Yüklə 6,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|