Iii. Uluslararasi
Yüklə 6,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İskanı
- ISBN 978-9952-8198-6-1
720 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU bataklık olan arazilerine uyum sağlayamayanlar sefalet ve sıtma gibi hastalıklarla mücadele etti (B.O.A.Y.A.RES.108/87). Muhacirlerin kalıcı iskân mahallerine yerleştikten sonra yaşadıkları meselelerden biri de buralara veya coğrafi şartlara alışamamaları şeklindeki şikâyetleri olmuştur. 1877-1878 Osmanlı- Rus savaşından sonra Suriye ve Yemen bölgesine gönderilen üç yüz hanelik Çerkes muhaciri bölgenin havasına ve suyuna alışamadıklarını belirterek Muhacirin Komisyonu’na müracaat ederek kendilerinin İzmit sancağına gönderilmelerini talep etmişlerdi (BOA. DH. MKT-1325/23, 11 ZA 1295).
Kalıcı iskân bölgelerinde yaşanan olumsuzluklardan bir diğeri de uyum meselesiydi. Bazen bölge halkının muhacirleri kabul etmemesinden kaynaklanan müdahaleleri, kimi zaman da muhacirlerin çevreye verdikleri rahatsızlığın iki taraf arasında mesele olmasıydı. Kalıcı iskânla Kars bölgesine yerleştirilen Çerkes muhacirlerin bölgedeki Tekay kabilesi mensupların arazilerine müdahaleleri şikâyet konusu olması üzerine durumun düzenlenmesi konusunda Erzurum Valisi ikaz edilmişti (BOA. A. MKT. MHM-326/89). Sivas bölgesinde, kendi mülkleri olmamakla beraber aşiretler tarafından kullanılan arazilerin muhacirlere tahsis edilmesi, bu aşiretleri memnun etmediğinden muhacirlere sık sık saldırılar yapmaya başlamışlardı. Bu doğrultuda, Tokat bölgesinde kalıcı iskân edilen Çerkes muhacirleri ile yerli halk arasında yaşanan arazi meselesinin halledilmesi için bağlı olduğu Sivas vilayetine gönderilen yazının gereğinin yapılması için Muhâcirîn Komisyonuna da gönderilmesinin gerekliliği belirtildiği gibi (BOA. DH. MKT-1392/119). Çorum vilayetinde iskân edilen Çerkes muhacirlerinin de, köylülerin ev arazilerini zaptetmeleri üzerine, köy sakinlerinin durumu şikâyet edince; hükümet valiliğe, halkın hukukunu koruması ve muhacirlerin taşkınlıklarını önüne geçilmesi konusunda ikazda bulunmuştur (BOA. DH. MKT-1586/21). Çerkes muhacirleri kalıcı iskân bölgelerindeki ekonomik faaliyetlere uyum sağlayamamaları sonrasında geçinme meselesi gibi sıkıntılar da yaşanmışlardı. Anayurtları olan Kafkasya, zengin ekonomik kaynaklara sahipti. Madenciliğin geliştiği Kafkasya’da Çerkesler, tarım ve hayvan ürünleri bakımından hem kendilerine yeter hem de dışarıya ihraç eder konumdaydılar. Güney- kuzey istikametinde ilerleyen ticaret yolu Derbent üzerinden, Hazar Denizi’nin batı kıyılarından geçmekteydi. Ayrıca Kafkas sıra dağlarının kuzey ve güneyinden geçen tarihi ticaret yollarının getirisi yanında ülkenin mallarının da değerlendirilmesi, bölge halkının ekonomilerinin gelişim üzerinde önemli bir rol oynamaktaydı. Anayurtlarında bu ekonomik faaliyetlerde bulunan muhacirler, Anadolu’da iskân edildikleri yerlerde maddi imkânsızlıklardan dolayı sefalet içerisinde kaldı. Bunun üzerine hükümete şikâyette bulunarak iskân edildikleri yerlerde kendilerine arazi, zirai alet verilmediğini, günlük yiyeceklerini dahi yerli halktan tedarik ettiklerini belirterek en kısa zamanda uygun mahallerde iskân edilmek istediklerini belirtiyorlardı (B.O.A.A.MKT. UM. 467/57). Çerkes muhacirler bu geçim sıkıntısının üstesinden gelebilmek için devletten arazi talebinde bulundular. İsteklerinin karşılaması için Anadolu’nun değişik vilayetlerinde kalıcı iskân ettirilen muhacirlere ürün verimine göre yüz dönümden yüz otuz dönüme kadar arazi verilmesi Muhacirin Komisyonunca talep edilmiş ve Şuray-ı Devlet tarafından konu ile ilgili kararname hazırlanarak padişahın onayına sunulmuştu (BOA. Y. A. HUS-162/53). Böylece imkânlar ölçüsünde boş araziler muhacirlere dağıtılarak ziraat yaparak geçimlerini sağlamları amaçlanmıştı. Bu
721 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU arada arazi elde edemeyip başkalarının yanında çalışmak mecburiyetinde kalanlar da olmuştur. Anlaşıldığı üzere muhacirlerin kalıcı iskânlarını sağlamak bütün meseleleri ortadan kaldırmadığı gibi bazen düşünülemeyen birtakım sıkıntılarında ortaya çıkmasına sebep oluyordu. Çünkü muhacirler kendilerine tahsis edilen arazileri üretimi artırıcı şekilde kullanmamaları, yeterli ürün almalarına engel olduğundan geçimlerinde de sıkıntı yaşıyorlardı. Geçim sıkıntısı çeken muhacirler bazen vahim sonuçlar doğurabilecek yollara başvurabiliyorlardı. Çerkes muhacirlerin geçim darlığı içerisine düşmelerinin diğer bir sebebi de hükümetçe kendilerine verilen yevmiyelerin kesilmesiydi. Muhacirin Nizamnamesi gereğince geçici iskân bölgelerinde olduğu gibi kalıcı iskân bölgelerinde misafir konumunda bulunanlara da yevmiye verilmekteydi. Bu yevmiyelerin herhangi bir sebeple kesilmesi muhacirleri oldukça mağdur duruma düşürmüştü (BOA. Y. PRK. KOM 3/52 ) . Anayurtlarından göç ettirilerek farklı bir coğrafya olan Anadolu’ya kalıcı iskânla yerleştirilen Çerkes muhacirleri ile yerleştirildikleri bölgedeki yerli halk arasında belirgin kültürel farklar da vardı. Dolayısıyla bu farklılıklar beraberinde birtakım uyum meselelerini getirmişti. Farklı kültürlere sahip insanların bir araya gelmeleriyle aralarında değişik anlaşmazlıkların yaşanması olağan bir durumdur. Çünkü farklı kültür coğrafyasından gelen insanlar, anayurtlarındaki hayat biçimlerini, kendi dillerini ve alışkanlıklarını yaşamaya devam edecektir. Bu anlamda muhacirlerin önemli bir kısmı Türkçe bilmediğinden dertlerini anlatmada, duygularını paylaşmakta sıkıntı çekip, yerli ahali ile kaynaşmaları uzun süre alacaktır. Aynı zamanda muhacirler kendi kimliklerini ve varlıklarını koruyabilmek için koruma mekanizmaları geliştirmek zorunda kalmaları kalıcı iskân bölgelerinde yaşanan meseleler arasındadır.. Sonuçta Çerkes muhacirlerinin yerleştirildikleri kalıcı iskân bölgelerinde çok değişik meselelerin yaşanmasının önüne geçilememiştir. Çünkü muhacir sürgünlerinin hem dalgalar halinde devam etmesi hem de gelenlerin saylarının fazlalığı ve Osmanlı Devleti’nin dönem itibarıyla içerisinde bulunduğu şartların ağırlığı bunda hayli belirleyici bir faktör olmuştur. Buna rağmen felaketin büyüklüğü ile karşılaştırıldığında bu gibi meselelerin yaşanmış olmasını da olağan karşılamak gerekir. Sonuç Kafkas halklarından olan Çerkes muhacirlerinin muhacereti kendi arzu ve istekleriyle olmayıp, bizzat Çarlık rejiminin uyguladığı bir sürgün, asimile ve bölgeyi Slavlaştırma siyasetinin sonucudur. XIX. yüzyılın ikinci yarısıyla birlikte ivme kazanan kitlesel göçlerle Kafkasya’nın Karadeniz limanlarından, Anadolu’nun sahillerine indirilen Çerkes kabileleri çok kötü ve zor şartlar altında yolculuk yaptıklarından birçok mesele ile yüz yüze gelmişlerdir. Yolculukları sırasında yaşadıkları güvenlik meselesi, nakil vasıtalarının kifayetsizliği ve kapasitelerinin üzerinde yolcuların istif edilmeleri yüzünden çok sayıda muhacirin hayatını kaybetmesine sebep olmuştur. Çerkes muhacirleri intikal ettirildikleri Osmanlı Devleti’nin geçici iskan bölgelerinde barınma, beslenme ve zamanında kalıcı iskan bölgelerine sevk edilememe gibi önemli meselelerle karşılaşmaları sonrasında salgın hastalıklar, açlık ve sefalet yüzünden binlerce muhacir acı sonla karşı karşıya kalmıştır.
722 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU Muhacirlerin kalıcı iskân bölgelerine sevkleri öncesinde bazı yer taleplerinde bulundukları bunların bir kısmının karşılanmaması ise bazı hoşnutsuzluklara sebep olmuştur. Muhacirlerin kalıcı iskân bölgelerine ulaşmaları yaşanan meseleleri tam olarak ortadan kaldırmamıştır. Teknik sebepler yanında devlet görevlilerinin ihmalleri ve tedbirsiz olmaları bunda etken olmuştur. Anayurtlarından göç ettirilmek zorunda bırakılan Çerkes muhacirleri bu süreçte yaşadıkları onca sıkıntı ve olumsuzluklara rağmen geldikleri ve kalıcı iskân edildikleri yerlerde hem Osmanlı Devleti tarafından kabul görmüşler hem de yerleşik Türk insanı tarafından bazı münferit olaylar hariç içtenlikle kabul görmüşlerdir. Böylece anayurtlarından zorla koparılmış olan Çerkes muhacirleri hayatlarını idame ettirebilecekleri bir yurda sahip olurken yerli halk tarafından da sevgi ile karşılanarak Türk milletinin bir parçası olup, milli bütünlük içerisinde birleşmişlerdir.
Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dâhiliye Mektubi Kalemi Yıldız Sadaret Hususi Mektubi Kalemi Nezaret ve Devail Sadaret Mektubi Kalemi Mektubi Kalemi Umumi Umum Vilayet Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Yıldız Parekente Evrakı Araştırma ve İnceleme Eserleri Aktepe, Münir (1989). Mehmet Emin Beyefendi (Paşa)’nin Rusya Sefareti ve Sefaret-Namesi. Ankara: TTK Basımevi. Armaoğlu, Fahir (1975). Siyasi Tarihi (1789-1960). Ankara: Ayyıldız Matbaası. Armaoğlu, Fahir (2003). 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi. Ankara: TTK Yayınları. Atasoy, İlyas (2014). Türkiye Çerkezlerinin Siyasi Tarihi ve Sosyo-Kültürel Yapısı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı. Aydemir, İzzet (1988). Göç: Kuzey Kafkasyalıların Göç Tarihi. Ankara: Gelişim Matbaacılık. Bala, Mirza (1977). “Çerkesler”. İslam Ansiklopedisi, C. III, İstanbul: Millî Eğitim Yayınları. Berkok, İsmail (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul: İstanbul Matbaası. Berzeg, Nihat (1996). Çerkes Sürgünü…(Gerçek, Tarihi ve Politik Nedenleriyle). Ankara: Takav Matbaası. Berzeğ, E. Sefer (2008). Kafkasya Diaspora Yayın Hatyatından. Ankara: Kuban Yayıncılık. Bi, Mahmud ( 2011). Kafkasya Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi. Bice, Hayati (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Ankara. Dursun, Davut ( 2001). “Kafkasya” TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Düzenli, Tuncay, (2006). Adapazarı ve Civarında Çerkes Muhacirlerin İskanı ve Uyum Problemleri. Yüksek
Dalı.
Erkan, Süleyman (1996). Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Kaf- kasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları. Ersoy, Hayri (1993). Dili Edebiyatı Ve Tarihi İle Çerkesler. İstanbul: Nart Yayınları. Firuzoğlu, Safarov Rafik (1999). “Kırım ve Kafkasya’dan Osmanlı İmparatorluğuna Göçler”. Osmanlı Ansiklo- pedisi, C. IV, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Gökçe, Cemal (1979). Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Kafkasya Siyaseti. İstanbul: Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları. Göktepe, Ramazan (2007). Kırım Savası Sonrası Osmanlı Basınında Kafkasya ve Kırım Göçleri. Yüksek Lisans Tez Niğde: Niğde Üniversitesi. Habiçoğlu, Bedri (1993). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve İskânları. İstanbul: Nart Yayınları. İpek, Nedim (2006). İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Trabzon.
723 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU Karpat, H. Kemal (2002). Osmanlı Modernleşmesi, (Cev. Akile Zorlu-Kaan Durukan). Ankara. Karpat, H. (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları Karpat Kemal, (2010), Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, İstanbul. Köstüklü, Nuri (1991). Yakınçağın Başından Günümüze Ortadoğu Ülkelerinin Anadolu’ya Yönelik Politikaları. Türk Kültürü. McCARTHY, Justin (1998). Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılap Kitapevi. Muhammet, Kemaloğlu, (2012). Kafkasya Tarihi Geçmişi Etnik Dini Yapısı ve Terekeme (Karapapah) Türkleri,
Muhammedoğlu, Aliyev Salih (2001). “Kafkasya”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Ögel, Bahaeddin (1984). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara. Öner, Çetin (2000). Su Bizim Çerkesler. İstanbul: Can Yayınları. Özgür, Yılmaz (2014). “1864 Kafkas Göçü Hakkında Bir Rapor”. Mavi Atlas, Sayı, 3. Papşu, Murat (2004). Vatanından Uzaklara Çerkesler. İstanbul: Çivi Yazıları. Polatkan, Salih (1987). “Kafkasya’dan Osmanlı İmparatorluğuna Yapılan Göçler”. Kuzey Kafkasya, Sayı 66-67. Saydam, Abdullah (1997). Kırım ve Kafkas Göçleri. Ankara: TTK Yayınları. Selda, Kılıç (2015). Kafkasya’ya Dair (1916-1917) Osmanlı İstihbaratının Yayımladığı Bir Rapor. TAD, C. 34, Sayı, 58.
sudiye Köyü Örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, C. 5, Sayı, 8. Ufuk, Tavkul (2002). Etnik Çatışmaların Gölgesinde Kafkasya. İstanbul: Ötüken Yayıncılık. Tutum, Cahit (1993). “1864 Göçü ile İlgili Bazı Belgeler”, Çerkeslerin Sürgünü. Ankara: Kafdağı Yayınları. Yalçınkaya, Alaeddin (2005). “Kafkaslar’da “Türki” Kavimler: Çerkezler, Abhazlar, Kabartaylar, Adigeler, Çe- çenler, İnguşlar, Dağıstanlılar ve Diğerleri”. Akademik Bakış Dergisi, Sayı, 9. Yıldız, Muharrem (2006). Dünden Bugüne Kafkasya. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları. Yel, Selma ve Gündüz, Ahmet (2008). XIX. Yüzyılda Çarlık Rusya’sının Çerkesleri Sürgün Etmesi ve Uzunyay- laya Yerleştirilmeleri. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of
724 III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU
III BEYNƏLXALQ HƏMZƏ NİGARİ TÜRK DÜNYASI MƏDƏNİ İRSİ SİMPOZİUMU MATERİALLARI 17-18.05.2017 Şamaxı, Azərbaycan Yüklə 6,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|