maktab m a’muriyatidan farqli ikki xil funksiyani bajaradi: ras-
miy va norasmiy. Ya’ni tarbiyachi ota-ona bilan faqat tarbiyachi
sifatida gaplashish yoki yaqin munosabatlarda b o lish i ham m um
kin. O ta-ona va tarbiyachi munosabatlari qanday bo‘lishidan q at’i
nazar maqsad — bolaning ijtimoiylashuvi uchun ijobiy yordam
berishdan iborat bo‘lishi kerak. Buning uchun bir qator psixologik
tamoyillar mavjud:
Tarbiyachi va ota-ona bir-biriga bolaning faqat yaxshi tomon-
larini ko‘rsatibgina qolmasdan, uning xulqiga xos bo‘lgan salbiy
ko‘rinishlarni ham yotig‘i bilan aytishdan cho£chimasligi lozim.
H ar ikkala tomon ham bolaning ijobiy xulqini maqtab,
salbiy-
sini tuzatish uchun birgalikda choralar ko‘rishi maqsadga mu-
vofiqdir. Bunda bolaning erishgan yutuqlarini maqtash, boshini
silash, quchish, olqishli so‘zlar bilan qo‘llab-quvvatlash yaxshi
samara berishi bilan birga, uni kamsitish, tahqirlash,
ustidan
kulish, so‘kish, urish, kaltaklash kabi vositalarni qo‘llash um u-
man mumkin emasligini unutmaslik kerak. Shuningdek, bolaping
o‘rtoqlariga ham uning kamchiliklarini aytib ustidan kulishlariga
yo‘l qo‘ymaslik lozim. Shundagina bola bog‘chadan uyga va uydan
bog‘chaga yaxshi kayfiyat bilan yo‘l oladi.
Ijtimoiylashuv jarayonining muvaffaqiyatli kechishi uchun
yuqorida ta ’kidlanganlarni hisobga olish
har ikkala taraf uchun
ham ijobiy yutuqlarni olib keladi.
M aktabdan boshlab ijtimoiylashuv va tarbiya jarayonlari max-
sus tarzda uyg‘unlashtiriladi. Bu joyda ijtimoiylashuv ikki xil
yo‘nalishda kechadi: birinchisi, o‘quv muassasasida o‘qiyotgan
fanlaridan olgan bilim lari orqali ijtimoiylashadi, ikkinchisi, bola
o ‘ziga darsga kirayotgan o^qituvchining xatti-harakati,
xulq-atvo-
riga qarab ijtimoiylashadi. Bu jarayonda eng asosiysi tarbiyachi,
pedagog, o‘qituvchining o ‘zini tutishi, kiyinishi, muloqot m ada-
niyati, o‘z hissiyotlarini boshqara olish qobiliyati kabilar bola
ning ijtimoiylashuviga o ‘ziga xos holatda ta ’sir o ‘tkazadi. Shuning
uchun o‘qituvchilarda faqat bilim berish emas, balki tarbiyalash-
ning ham talab etilishi maqsadga muvofiqdir. Ba’zi o‘qituvchilar
o‘z vazifalarini faqatgina bilim berishdangina
iborat deb hisob-
lashi noto‘g‘ri, albatta. Bundan tashqari bolaning dars va dars-
dan tashqarida amalga oshirayotgan xatti-harakatlari yoki xulq-
atvoriga nisbatan o‘qituvchining e’tibor berishi yoki e’tiborsizligi
ham uning ijtimoiylashuvida o‘ziga xos o‘rin egallaydi. Talabalar
guruhida bilimi kuchli bo‘lsa-da talabalarga e’tiborsiz bo‘lgan,
ularning tarbiya jarayoniga aralashmaydigan o‘qituvchilarga tala
balar ham befarq munosabatda bo‘ladilar. Shu nuqtayi nazardan
talabalar didi, kutishlari va talablariga javob bergan o ‘qituvchi
ular tom onidan tan olinadi, aks holda o‘qituvchining ta ’siri faqat
salbiy rezonans beradi.
Bundan tashqari oliy o‘quv yurtida talabaning ijtimoiylashuvi
da uning guruhi ham ta ’sir ko‘rsatadi.
Bu yerda h ar bir guruhning
o ‘ziga xos psixologik iqlimi mavjud bo‘lib, bu iqlim ning talaba to
m onidan ijobiy yoki salbiy deb qabul qilinishi, guruhdagi mavjud
m e’yorlarning talaba tom onidan qabul qilinishi yoki qilinmasligi,
guruhiy dinam ikaning o‘ziga xos jihatlari kabilar uning ijtimoiy
lashuvida asosiy om illardan biri b o lib hisoblanadi.
Dostları ilə paylaş: