İlham Mazanlı
Yüklə 3,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İlham A.Mazanlı_________________________________________________________
- KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi
İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 121
Müasir dövrdə iqtisadi əlaqələrin yaradılması və genişləndirilməsi, qlobal iqtisadi və sosial layihələrin hazırlanması və reallaşdırılması millətçiliyin güclənməsinin qarşısını alan amil kimi xarakterizə olunur. Millətçilik platformasında dayanan qüvvələr yalnız kütlələrin şüuruna güclü psixoloji təsir etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda öz doktrina və proqramlarını milli ərazidə yerləşən hakimiyyət institutlarına qəbul etdirməyə çalışırlar. Bəzi hallarda milli zəmində başlamış münaqişə elə bir həddə gəlib çatır ki, üz-üzə duran ayrı-ayrı qruplar, tayfalar, dəstələr deyil, siyasi hakimiyyət strukturları ilə birlikdə millətçilik xəstəliyinə tutulmuş bütün xalq üz-üzə dayanır və axıra qədər durmağa hazır olduğunu da nümayiş etdirir. Millətçilik, milli düşmənçilik, qarşılıqlı milli nifrət, həmçinin, cəmiyyətdə demokratiyanın bərqərar olmasını və inkişafını ləngidən, xalqın böhran vəziyyətindən çıxmasına maneçilik törədən faktor olmaqla yanaşı, özünü həm də xalqın yenidən dirçəlməsinə, mənəviyyatca saflaşmasına mane olan amil kimi də büruzə verir. 68
Millətlərarası və dövlətlərarası, o cümlədən dövlət- daxili münasibətlər kütləvi informasiya vasitələrində işıqlandırılarkən və yaxud da KİV-in bu istiqamətdə fəaliyəti araşdırılarkən istifdə olunan terminlərdən biri də
68 Politologiya. Ensiklopedik lüğət. - Bakı: „Elm“ nəşriyyatı, 2007. səh. 146-148. KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 122
milli azadlıq anlayışıdır. Həm sahə elmi, həm də jurnalistika bu anlayışı ictimai-siyasi proses, yaxud da bu və ya digər ölkənin milli suverenlik (müstəqillik) əldə etməsi aktı kimi qəbul edir. 69
millətlərin formalaşması dövründə daha geniş məna kəsb etmişdir. Əgər biz problemə bu aspektdən yanaşsaq, XVI- XVIII əsrlər və XIX əsrin birinci yarısını Qərbi Avropa, Şimali Amerika və çar Rusiyası xalqlarının və milli dövlətlərinin formalaşması dövrü kimi (Niderland burjua inqilabı, Şimali Amerikada istiqlaliyyət uğrunda müharibə və s.) səciyyələndirə bilərik. XIX əsrin ikinci yarısında İtaliyanın və Almaniyanın birləşməsi başa çatmış, bolqar, rumın, serb dövlətləri yaranmış, çex, polyak, fin və s. xalqların milli istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi daha geniş vüsət almışdır. XX əsrdə milli azadlıq hərəkatı beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələrin təsiri ilə bir qədər də genişlənmiş, müstəmləkə ölkələrinin və xalqlarının milli azadlıq hərəkatı yaranmış, 1917-ci ildə Rusiyada çevriliş baş vermiş, çar hakimiyyəti devrilmişdir. İkinci dünya müharibəsində faşist Almaniyasının süqutu isə milli azadlıq prosesini yeni səviyyəyə qaldırmışdır.
69 Politologiya. Ensiklopedik lüğət. - Bakı: „Elm“ nəşriyyatı, 2007. səh. 148-149. İlham A.Mazanlı_________________________________________________________ 123
Milli azadlığın birinci dalğası XX əsrin əvvəllərində (təxminən iyirmi il) baş verir. Bu zaman bir çox Asiya və Afrika ölkələri öz dövlət müstəqilliklərini qazanırlar. İkinci dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə bütün dünyada genişlənən ikinci dalğa müstəmləkə sisteminin dağılması ilə nəticələnir. O vaxt İndoneziya, Hindistan, Pakistan kimi iri ölkələr və bir çox xırda, əsasən də Asiya ölkələri asılılıqdan azad olurlar. Üçüncü dalğa dövründə isə (50-ci illərin sonu - 60-cı illərin əvvəlləri) Afrika ölkələri müstəmləkə zəncirlərindən azad olurlar. Portuqaliya müstəmləkə imperiyasının (70-ci illər) dağılması dördüncü dalğa, dünyanın sonuncu imperiyalarından olan SSRİ və Yuqoslaviyanın süqutu isə beşinci dalğa (80-ci illərin sonu - 90-cı illərin əvvəli) dövrünə düşür. Bəzi politoloqlar bu fikirlə razılaşmır, dünyada hələ bəzi imperiyaların (Rusiya, Çin, İran və s.) qaldığını israr edir və yaxın onilliklərdə onların da dağılacağını poqnozlaşdırırlar. Milli azadlıq ictimai-siyasi proses kimi iki əsas formada baş verir:
birinci - müstəmləkəçilərə qarşı aparılan silahlı mübarizə azadlıq inqilabı xarakteri kəsb edir və bunun da nəticəsində müstəmləkəçi hakimiyyət ləğv edilir; ikinci - istiqlaliyyət istiqamətində gedən təkamül hərəkatı nəticəsində hakimiyyət dinc yolla milli hökumətə verilir. KİV millətlərarası və dövlətlərarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi faktoru kimi 124
Milli azadlıq hərəkatı prosesi zamanı aşağıdakı aralıq variantlarının olması da mümkündür:
a) istiqlaliyyətin elan olunması aktı nisbətən dinc şəraitdə həyata keçirilir, lakin sonra milli azadlığı qorumaq üçün silahlı mübarizə aparmaq lazım gəlir; b) real milli azadlığa çatım istiqamətində əldə edilən ilk uğur istiqlaliyyət bəyannaməsinin qəbul olunmasıdır. Sonradan onun tam həyata keçirilməsi üçün əlavə addımlar atılır.
Milli azadlıq mübarizəsinə əhalinin daha çox hissəsini öz sıralarında birləşdirən nüfuzlu təşkilatlar (qabaqcıl partiya, bir neçə partiyanın yaratdıqları koalisiya, silahlı azadlıq təşkilatı və s.) rəhbərlik edir. Milli azadlıq prosesinə rəhbərlik tipi ayrı-ayrılıqda, yaxud da məcmu halda fəaliyyət göstərən sinfi, milli-etnik və dini amillərlə müəyyən olunur, adətən radikal və mötədil dairələrin və yaxud da inqilabçı demokratların rəhbərliyi altında inkişaf edir. Tarixdə milli azadlıq mübarizəsinə aid monarxiyanın və yaxud da kommunistlərin (“milli-vətənpərvər” qüvvələrin) başçılıq etdikləri praktika da mövcuddur. XX əsrdə bəzi imperiyaların süqutu nəticəsində milli azadlıq hərəkatı özünün ənənəvi kəskinliyini bir qədər itirmiş və iqtisadi azadlıq problemi özünü daha qabarıq
Yüklə 3,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|